Kadirov javohir yaxshimurat ulí “imaratlardíŃ injenerlik kommunikaciyalarín joybarlawda alternativ energiyalardan paydalaníW”

II bap boyınsha juwmaq
Quyash energiyasi járdeminde ıssılıq óndiriwshi qurılmalar natiyjeliligin asırıwshı olardıń puxtalıǵın támiyinleytuǵın hámde ıssılıq tasıwshı parametrlerin basqarıw múmkinshiligin jaratıw ushın tómendegilerdi paydalanıw zárúrligi anıqlandı:
- Basqarıw qaqpaǵına iye bolǵan atqarıwshı mexanizmler;
- Basqarıla alatuǵın parametrlerdiń (T, v, P, N hám basqalar) bahaları haqqında xabar beretuǵın signallar ushın elektron bloklar hám datchikler
- Íssılıq hám ıǵallıq rejimlerin basqarıw blokları
- Íssılıq tasıwshınıń muǵdarı hám sapa kórsetkishlerin ırǵaqlastırıwshı hám basqa túrli elementler keń qollanılıwı zárúrli shártler dep esaplaymız.

III BAP. QUYASHLÍ ÍSSÍLIQ TÁMIYNATÍ SISTEMALARÍNDA SUW ÍSSÍQLIQ AKKUMULYATORLARÍNAN JOYBARLARDI ÁMELGE ASÍRÍW
3.1. Quyash energiyasınan paydalanıwdıń úlkenligi hám formasından kelip shıqqan halda sistema túrin tańlaw
Házirde quyash suw ısıtqıshları sisteması túrli hám ónimdarlıǵın tańlaw qanday da ulıwma universal usılın usınıs qılıw júdá qıyın. Sol sebepli maqul túsetuǵın qurılmanı tańlaw haqqında sóz ketkende konkret paydalanıwshı ushın maqul túsetuǵın qurılmanı tańlawdı túsiniwi kerek.
Eń maqul túsetuǵın jaramlı qurılmanı qarıydar ushın tańlaw qanday faktorlar tiykarında ámelge asırıladı. Hár qanday túrde hám tórtew sonday faktor ámeldegi:
1. Energiya tutınıwınıń muǵdarı ańlatpası jáne onıń tawlıq, máwsim, jıl dawamında ózgeris dinamikasın esapqa alıw
2. Paydalanıwshınıń finanslıq nátiyjeleri
3. Qurılma jaylasqan rayon tábiyiy-ıqlımlıq xarakteristikaları
4. Onı isletiwden payda
Qurılmanı tańlawda, bir qatar geyde keri, shártlerdi qanaatlandırıw zárúr (mısal ushın, joqarı kórsetkishli ónimdarlıqqa hám qurılma bekkemligine erisiw ushın etilgen jumıslar onıń bahasınıń asıwına alıp keledi). Paydalanıwshı ushın eń maqul gelio suw ısıtqısh túrin anıqlaw procesin, kóp aǵımlı klassik másele barlıq shártlerdi tolıq qandırıw múmkinshiligi bolmaǵanda maqul túsetuǵın sheshimdi tabıw sıyaqlı sheshiw talap etiledi. Bunday máseleni sheshiw usılı málim bul bir yamasa bir neshe tiykarǵı kriteriylar boyınsha maqul túsetuǵın qılıw, bunnan qalǵanlarǵa bolǵan itibar sheklenedi. Basqasha etip aytqanda, joqarıda sanap ótilgen faktorlardan ayırımları tiykarǵı qalǵanları ushın, eger paydalanıwshınıń finanslıq múmkinshilikleri sheklengen bolsa, eń dáslep qurılmanı tańlaw onıń bahasına tiykarlanıp ámelge asırıladı, ónimlilik bolsa talap qılınıp atırǵanınan kem bolıwı múmkin. Soǵan uyqas túrde odan paydalanıwdan alınatuǵın tejem joqarı ónimli sistemalardı qollawdan alınatuǵın tejemnen kem joǵalıp ketiwi múmkin.
Qurılmanı tańlawda tiykarǵı kriteriyni anıqlaw pútkilinshe hám tolıq qarıydardıń yamasa másláhatshınıń wazıypası esaplanadı. Bul jerde tiykarǵı ápiwayılıǵına sheshiw bolmay, áhmiyetli jeri sonda, ózińizdiń talaplarıńız hám tileklerińizdi nomerlerde tuwrı ańlata alıwdan ibarat.
Energiya paydalanıwı úlkenligi hám formasınnan kelip shıqqan túrde sistema túrin tańlaw. Obyekt ıssılıq energiyası paydalanıwı úlkenliginen kelip shıqqan halda, hámme odan paydalanıw wazıypasına kóre paydalanıwshı házirde bazarda ámeldegi bolǵan quyash suw ısıtqıshları sistemaları analiz qılıw múmkin. Bul jerde eki jol bar. Birinshi sonday qurılmanı tańlaw kerek, ol járdeminde gelioenergetik jol sistemadan paydalanıw kózqarasınan qaraǵanda eń qolay metrologik dáwir dawamında energiya paydalanıwın tolıq qandırıwdı támiynlew múmkin bolsın. Bunday joldıń unamlı tárepi qurılma tárepinen artıqsha energiya islep shıǵarılmaydı (yaǵnıy jıldıń málim bir dáwiri ushın qurılmanıń ónimliligin anıq tańlaw), hámda kishi kapital qoyılma. Biraq, pútkil jıl dawamında bunday qurılmanıń islewi tiykarlanıp qosımsha energiya támiynatına baylanıslı. Soǵan uyqas túrde bunday qosımsha energiya támiynatına baylanıslı, bunday qurılmadan paydalanıwda eksplutatsion ǵárejetler úlken boladı.
Ekinshi jol bul jol dawamında málim bir paydalanıw payızın oraw uqıpına iye bolǵan, sistemadan paydalanıw. Onıń unamlı tárepi dástúriy energiya resurslarınıń kem dárejede ekenligi unamsız tárepi-qurılma tárepinen artıqsha energiyanıń islep shıǵilıwı (taǵı artıqsha islep shıǵarılǵan energiyanıń saqlaw múmkinshiligi joq ekenligi) hám baslanǵısh kapital qoyılmalardıń úlken kolemi.
Sistema talap qılıp atırǵan ólshemlerdi tómendegishe bahalaw múmkin:
1. Quyash suw ısıtqısh kishi xojalıq sistemaları
2. Qurılmanı tańlaw ushın tómendegi kesteden paydalanıw múmkin.
Eger paydalanıwshı ıssı suw paydalanıwı úlkenligi málim bolsa, paydalanıwshılar ortasha táwlikli paydalanıwı 40 l adam kún qaynoq suw temperaturası 50 ⁰C, apparatqa túsip atırǵan suwıq suw temperaturai 10 ⁰C dep shama menen oylaıw múmkin. Sonday etip, qurılma tiykarǵı elementleri shama menen tómendegishe bahalanıwı múmkin:
Arqa regionlar: 1 adamǵa -1,5 m² (panel) hám 50 l (bak kolemi)
Qubla regionlar: 1 adamǵa -1 m² (panel) hám 50 l (bak kolemi)
Eger energiya paydalanıwı máwsimlik xarakterge iye bolsa yamasa odan paydalanıw spetsifikalıq bolsa, energiya paydalanıwı kolemi hám dinamikasın dıqqat penen esaplaw rayondaǵı quyash nurlanıwına uyqas keliwshi kórsetkishler menen salıstırıw zárúr.
2. ÍSÍTÍW sistemaları
Shama menen kollektor paneliniń 1 m² maydanınan paydalanıw esabina alınatuǵın nátiyje, bir jıl dawamında ıssı ıqlımǵa iye bolǵan zonalarda 500 l, suwıq ıqlımǵa iye bolǵan zonalarda 700 l suyıq janılǵını qosıw esabına alınatuǵın nátiyjege teń boladı. Lekin, soǵan qaramastan ısıtıw sistemasınıń eń kóp isleytuǵın waqtı gúz-qıs dáwirine tuwrı keledi. Bul waqtında geliy suw ısıtqıshlar eń nátiyjelililik menen isleydi.
Sol dálildi atap ótiw kerek, sistema ózine túser bahası regiondaǵı olardıń bazarındaǵı jaǵdayǵa qaray sezilerli ózgeredi. Temperatura úlkenligin bahalaw ushın tómendegi maǵlıwmatlardan paydalanıw múmkin:
-kishi tuzimlar (jıynawshı maydan maydanı 50 m² den kem)
-240 tan 640 AQSh dollarına shekem (1 m² bahası), bunnan
-40% -kollektor mánisi
-40%-bak-akkumulyator mánisi
-20%-sistema qalǵan bólegi
-ortasha úlken sistemalar (50 m² den úlken)
-1 m² mánisi 200 den 400 AQSh dollarǵa shekem, bunnan
-50%- kollektor mánisi
-30%- bak-akkumulyator mánisi
-20%-sistema qalǵan bólegi
Ekinshi túrde jıynawshı maydanı birligine bolatuǵın qárejetler hám ulıwma maydan ortasında teris baylanıslılıq bar. Sol sebepli sistemanıń maqul túsetuǵın ólshemlerin hám óz gezeginde jıynawshı maydan maydanın anıqlaw zárúr.
Qosımsha energiya deregin óz ishine alǵan gelioenergetik sistemadan paydalanıw nátiyjesi jıl dawamında ekonomika etilgen dástúriy energiya payda etiwshilerdiń mánisi ańlatpalanıladı hám tómendegi ańlatpaǵa tiykarlanıp esaplanadi.
(2)
bul jerde
S-jıl dawamında ekonomika etilgen dástúriy energiya tasıwshı muǵdarı (pul birliginde)
Q-jıllıq energiya paydalanıwı (kVt chas, Kkal, KDj)
F-gelioenergetik sistemadan paydalanıw esabına jıllıq energiya paydalanıwınıń ekonomika qılıp atırǵan bólegi procent (%)
n-dástúriy sistema FIKi
P-dástúriy emes energiya tasıwshı mánisi (pul birligi ıssılıq muǵdarı birligi)
Finanslıq analizdi ámelge asırıwda kapital qoyılmalar ólshemi (S), eksplutacion qárejetler (sarıplanǵan rezerv energiyası mánisin qosqanda). Qurılmanıń isletiw múddeti 20 jıl dep qabıllaw múmkin. Aqlaw múddeti, sap keltirilgen baha hám payda ishki norması sıyaqlı ólshemler analizi qurılmadan paydalanıw ekonomikalıq natiyjeliligi haqqında ulıwma sıpatlama beriw kerek.