Tema. Mashina mexanizmler teoriyasι pa`nine kirispe

---

1 
Tema. Mashina mexanizmler teoriyasι pa`nine kirispe. 
Jobasι. 
1. Mashina mexanizmler teoriyasι pa`ninin` xalιq xojalιg`ιndag`ι a`hmiyeti. 
2. Mashina mexanizmler teoriyasι pa`ninin` tiykarg`ι wazιypalarι. 
3. Mashina mexanizmler teoriyasι pa`ninin` tiykarg`ι bo`limleri. 
4. Mashina mexanizmler teoriyasι pa`nindegi tiykarg`ι tu`sinikler ha`m anιqlamalar. 
Mashina mexanizmlerinin` teoriyasι boyιnsha XIX-a`sirdin` aqιrι menen XX-a`sirdin`
basιndag`ι orιs xalqιnιn` ko`rnekli ilimpazlarι P.L.Chebιshev, I.A.Vishiegradskiy, 
P.O.Somonov, N.E. Jukovskiy, L.V.Assur, V.P.Goryachkin, N.I.Mertsalov, V.P.Kirpichev, h.t.b.
tiykar salg`an edi. Olardιn` izertlewleri sol waqιttag`ι texnikanιn` jetiskenlikleri menen
a`meliy za`ru`rliklerinen kelip shιqtι. Bul miynetlerde mashina mexanizmleri haqqιnda
pu`tkil do`n`ya ju`zlik ilimlerdin` jetiskenlikleri F.Relo, R.Villis, F.Vittenbauar, L.Burmester
h.t.b. siyaqlι ilimpazlardιn` miynetleri ken`nen paydalanιldι. 
Miynetti kop talap etetug`ιn awιr jumιslardι mexanizatsiyalastιrιw, o`ndiris penen
awιl sharwashιlιg`ιna mashina texnikasιn engiziw avtomobil`, traktor, stanok jasaw, aviatsiya
h.t.b. mashina jasaw menen a`sbaplardι jaratιwdιn tiykarg`ι teoriyalιq bazasι bolιp
tabιlatug`ιn mashinalar menen mxanizmler haqqιndag`ι ilimdi rawajlandιrιwdι talap etti. 
O`ndiris protsesslerin mexanizatsiyalastιrιw menen atomatlastιrιw ha`m usιg`an
baylanιslι avtomatlasqan orιnlardι, sonday-aq jetilistirilgen priborlar, mashinalar menen
mexanizmler jasaw problemalarιn esapqa ala otιrιp, bizin` ilimpazlarιmιz 1945-1954 jιllarι
mexanizmler sintezi, mashina-avtomatlarιn jasaw teoriyasιn ha`m olardι basqarιw
ma`selelerin sheshiwdi qolg`a aldι. 
Belgili ilimpaz Burmesterdin` izin dawam ettiriwshi nemets ilimpazlarι mashina
ha`m mexanizmlerdi izartlewde grafikalιq metodtι paydalandι, al bizin` ilimpazlar mashina
mexanizmlerdi sintezlewde analitikalιq metodtι qollandι. Ha`zirgi waqιtta analitikalιq
metod elektron esaplawshι mashinalardι qollanιwg`a mu`mkinshilik berip, o`zlerinin`
grafiklik metodqa qarag`anda ayrιm opιnlarda paydalι ekenin ko`rsetti. 
Ha`r qιylι priborlarda, mashinalarda, avtomatlarda ha`m avtomatlastιrιlg`an liniyalarda
qollanιlatug`ιn mexanizmlerdi jetilistiriwde ha`m jan`a mashinalar menen mexanizmlerdin`
proektin jasawda mexanizmler teoriyasι ilimi jetekshi orιndι iyeleydi. 
G`Mashina mexanizmler teoriyasιG` ilimi mexanikanιn` ulιwma printspleri menen
nιzamlarιna su`yene otιrιp ha`zirgi bar mexanizmlerdi izertleydi. Bul ilim mexanizmlerdin`
strukturasιn, kinematikalιq ha`m dinamikalιq parametrlerin izertleydi. Mexanizmler teoriyasι
tarawιndag`ι tu`sinikler menen nιzamlar adamnιn` tikkeley baqlawιnan, onιn` ku`ndelikli
ta`jriybesi menen o`ndirislik praktikasιnan tuwιladι. 
U
сιnday baqlaw ha`m izertlew u`stinde tιnιmsιz ha`m ko`p gezlesetug`ιn
qubιlιslarg`a kewil awdarιw na`tiyjesinde ma`nisli qubιlιslardι teren` ajιrata biliwge, 
olardιn` ulιwma nιzamlarιn ashιwg`a mu`mkinshilik tuwιladι. Mashina mexanizmler
teoriyasιnda abstraktsiyalaw metodι usιlayιnsha u`lken rol` atqaradι. 
Ma`selen mexanizmler analizi ha`m sintezinde onιn` kinematikalιq sxemasι g`ana
qarastιrιladι. Mexanizmlerdin` sxemasιnda olardιn` kinimatikalιq jetekshileri g`ana
belgilenip, zvenolardιn` konstruktsiyalιq formalarι eske alιnbaydι, al mexanizmlerdin`
qatan` zvenolarι absolbt qattι dene esabιnda qarastιrιladι. Mashina mexanizmler teoriyasι
to`mendegidey tiykarg`ι eki tu`rli izertleydi ha`m sheshiwdi tezleydi. 
1. Mexanizmler analizi. 
2. Mexanizmler sintezi. 
Birinshi wazιypanι sheshiw ushιn analizdin` jan`a usιllarιn jasaw za`ru`r ha`m ha`zir
qollanιlιp ju`rgen mexanizmlerdin` strukturasιn, kinematikasιn, dinamikasιn izertlew kerek,
o`ytkeni bul mexanizmlerdin` praktikadag`ι za`ru`rligi, jaqsι ta`repleri menen
kemshiliklerin anιqlaw kerek boldι. 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

2 
Ha`zirgi qollanιlιp ju`rgen mexanizmlerdi teren` izertlew olardι jetilistiriwge ha`m
jan`a mexanizmler jasawg`a ja`rdemin tiygizedi. Ekinshi wazιypasι-jobalawdιn` jan`a
usιlιn-mexanizmler sintezin izlewge ha`m zvenolardιn` qozg`alιsι aldιn-ala belgilengen
nιzam boyιnsha ju`retug`ιn mexanizmin belgilengen strukturasιn ju`zege asιratug`ιn
asιratug`ιn mexanizmin t.b. jan`a sxemasιn jasawg`a baylanιslι. Mashina mexanizmler
teoriyasι tiykarιnan eki bo`limnen turadι. 
1. Mexanizmlerdin` strukturalιq analizi menen klassifikatsiyasι. 
2. Mexanizmler dinamikasι. 
Birinshi bo`limde mexanizmlerdin` strukturasι menen klassifikatsiyasι ha`m
mexanizmlerdi sintezlew usιllarι qarastιrιladι. Sonιn` menen qatar bul bo`limde mexanizler
zvenolarιnιn` qozg`alasι bul zvenolarg`a ta`sir etetug`ιn ku`shlerge baylanιssιz qarastιrιladι.
Ekinshi bo`limde ku`shlerdi esapqa alg`an halda, zvenolar qozg`alιsι izertlennedi ha`m
to`mendegi tiykarg`ι ma`seleler qarastιrιladι. Su`ykelis, mexanizmlerdin` ku`shlik analizi,
mexanizmlerdin` qozg`alιsιn izertlew, mexanizmlerdi ten`lestiriw. Usι mexanizmler
teoriyasιndag`ι joqarιdag`ι ko`rsetilgenwazιypalardι sheshiw ushιn analitikalιq, grafikalιq,
grafoanalitikalιq ha`m eksperimentallιq izertlew usιllarιn qollanιladι.