Tema. Mashina mexanizmler teoriyasι pa`nine kirispe

 
Tema. Mexanizmnin` kinematikalιq sxemasι. Assur toparι. 
Jobasι. 
1. Tegis mexanizmlerdi payda etiw. 
2. Mexanizmlerdin` Assur-Argobolevskiy klassifikatsiyasι. 
3. Assur toparι ha`m onιn` klassifikatsiyasι. 
4. Tegis rιchaglι mexanizmlerdin` strukturalιq klassifikatsiyasι. 
Tegis mexanizmlerdi payda etiw. Mexanizmlerdin` Assur-Artobolevskiy
klassifikatsiyasι. 
Ha`r qanday mexanizm tirekke ornatιlg`an bolιp, bul tirek sha`rtli ra`wishte
qozg`almaytug`ιn zveno dep qaraladι. Sxemalarda qozg`almas zveno ha`m de onιn` menen
aylanba kinematikalιq jup payda etiwshi zvenodan payda bolg`an sistema baslang`ιsh
mexanizm delinedi (1-su`wret). Bunday mexanizmnin` qozg`alιwshιlιq da`rejesi 1 ge ten`
yag`nιy, W=en-wp
q
=e.q-w.q=q. 
Quramalιraq mexanizmler baslang`ιsh mexanizmge kinematikalιq shιnjιrlardι
(zvenolardιn` kinematikalιq juplar arqalι baylanιsqan tu`rlerin) qosιw jolι menen payda
etiledi. Ko`p zvenolardan payda bolg`an mexanizmlerdin` qozg`alιwshιlιq da`rejesi
baslang`ιsh mexanizmnin` qozg`alιwshιlιq da`rejesine ten` bolιp qaιwι ushιn qosιlatug`ιn
kinematikalιq shιnjιrdιn` qozg`almas zveno menen payda etetug`ιn jabιq shιnjιrdιn`
qozg`alιwshιlιq da`rejesi nol`ge ten` bolιwι kerek. Bunday kinematikalιq shιnjιrlar Assur
toparlarι delinedi. 
Joqarιda aytιlg`anlarg`a ha`m keltirilgen mιsallarg`a ko`re Assur toparιnιn` payda
bolιw sha`rti to`mendegishe. 
W=en-wp
q
=0 (1) bunnan
n
p
2
3
=
(2) 
Assur toparlarι rιchag ta`rizli zvenolar ha`m to`mengi kinematikalιq juplardan payda
bolg`an. Eger mexanizm quramιnda joqarg`ι kinematikalιq jup bar bolsa, ol to`mengi
kinematikalιq jupqa iye bir qosιmsha zveno menen almastιrιladι. 
(2) ten`lemeden ko`rinip turιptι, zvenolar keri san bola almaslιq sha`rtine bola, Assur
toparlarιndag`ι zvenolardιn` ha`m og`an tuwrι keletug`ιn kinematikalιq juplardιn` sanι
to`mendegi qatnaslardan birine iye boladι. 
n=2 n=4 n=6 n=8 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

7 
p
1
=3 p
1
=6 p
1
=9 p
1
=12 h.t.b. 
Assur toparlarι akademik I.I.Artobolevskiy usιnιs etken klassifikatsiya boyιnsha
to`mendegi klasslarg`a bo`linedi. 
1-klass. Aylanba ha`reket etiwshi bas zveno. Ol qozg`almas zveno menen to`mendegi
kinematikalιq jup payda etken bolιwι sha`rt.(1-su`wret). 
2-klass.Eki zvenodan ibarat bolg`an topar.(5-su`wret) 
3-klass.Quramιnda 3 ta`repli ashιq ha`m jabιq konturι bolg`an topar.(6-su`wret). 
4-klass.Quramιnda 4 ta`repli jabιq konturι bolg`an topar. 
5-klass.Quramιnda 5 ta`repli jabιq konturι bolg`an topar. Joqarιda ko`rsetilgen
ko`rinislerge bola, aylanba ha`reket etiwshi bas zveno 1-klassqa tiyisli (1-su`wret). 2-klass
toparι ushιn tiykarg`ι belgi sonnan ibarat, topar eki zvenodan payda bolιp, u`sh
kinematikalιq jupqa iye, olardan ekewi sιrqι kinematikalιq juplar.(5-su`wret). 
3-klass toparιnιn` za`ru`rli belgisi sonnan ibarat, topardag`ι tiykarg`ι zveno o`zinin`
u`sh tochkasι menen kinematikalιq juptι payda etedi. Tiykarg`ι zveno u`shmu`yesh tu`rinde
yamasa rιchag ko`rinisinde bolιwι mu`mkin.(6-su`wret). 
4-klass toparιnιn` za`ru`rli belgisi sonda, topar quramιnda 4 ta`repli jabιq kontur
bar.(7-su`wret). 
5-klass toparιndag`ι za`ru`rli belgi ondag`ι 5 ta`repli jabιq konturdιn` barlι g`ιnda. (8-
su`wret).4-klasstan baslap joqarg`ι klasslardιn` ha`mmesinde topar quramιndag`ι jabιq
kontur ta`replerinin` sanι topar klasιn belgileydi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Assur
toparlarι ha`m olardιn`
klassifikatsiyasι. 
Professor L.A.Assurdιn` tegis rιchaglι mexanizmlerdi strukturalιq klassifikatsiyalaw
teoriyasιnιn` tiykarιna u`sh jeteleniwshi (1,2,3) ha`m u`sh topsalι bazislik zveno (1-su`wret) 
alιng`an. Bundag`ι 1,2 ha`m 3 jetekleniwshilerdi shetki A,V ha`m S juplarιnιn` bos
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

8 
elementleri arqalι tirewishke qossaq, erkinlik da`rejesi nol`ge ten` qatan` sistema alamιz.(2-
su`wret). 
Professor L.V.Assur 1-su`wrette ko`rsetilgen 1,2,3,4 zveno toparιn u`sh jetekleniwshi
topar dep, al 1 ha`m 2 jetekleniwshi eki zvenodan ja`ne A,V ha`m S u`sh juptan turatug`ιn
Sil`vestr diadasιn (3-su`wret) tirewishke qossaq, tag`ι da erkinlik da`rejesi nol`ge ten`
qatan` sistema alamιz. 
Joqarιda aytιlg`an eki jetekleniwshi ha`m u`sh jetekleniwshi toparlar Assur toparlarι
dep atalg`an. 
Assur toparιndag`ι aylanbalι juplardιn` ilgerlemeli juplar menen almastιrιp, Assur
toparιnιn` ha`r qιylι modifikatsiyalarιn alιwg`a boladι. 
Assurdιn` jan`a strukturalι toparlarιn alιw ushιn eki tu`rli metod qollanιwg`a boladι, 
a) jetekleniwshilerdi jetilistiriw metodι, b) shιnjιrdag`ι jetekleniwshilerdin` ornιn almastιra
otιrιp, son`ιnan shιnjιrdι tuyιqlaw metodι
jetekleniwshilerdi jetilistiriw metodιn 4-su`wret) punktir menen ko`rsetilgen tu`rde
qarastιrayιq. Berilgen a`piwayι eki jetekleniwshi AVS Assur tloparιn punktir menen
ko`rsetilgenindey eki zveno (3 ha`m 4) ha`m u`sh kinematikalιq jup (D,E ha`m J) qosιw
arqalι Assurdιn` u`sh jetekleniwshi AVSDE toparι alιnadι.4-su`wret.Jetekleniwshilerdi
jetilistirtiw metodι menen alιng`an u`sh jetekleniwshi strukturalιq topar. Bunnan arι 4-
su`wrettegi u`sh jetekleniwshi topardιn` bir jetkleniwshisi menen (DE) dawamlap ha`m
onnan payda bolg`an 5,6 zvenolar menen L,M ha`m N juplarιn (5-su`wret) qosa otιrιp, to`rt
jetekleniwshi topar alamιz.h.t.b. 
Jetekleniwshilerdin` ornιn almastιra otιrιp, shιnjιrdι tuyιqlaw metodι 6-su`wrette
ko`rsetilgen. 
U`sh jetekleniwshi topardιn` 4 jetekleniwshisin bazislik 2 zvenosιnan (6-su`wret) 
ajιratamιzda, 6-su`wrette punktir menen ko`rsetilgenindey etip, 4 zveno arqalι 1,3 
jeteleniwshilerdi qosamιz. Sonda jetekleniwshi zvenosι joq, biraq A ha`m D erkin jup
elementleri bar zvenolardan quralg`an o`zgermeli to`rt mu`yesh konturι kinematikalιq
shιnjιr alamιz. Bul toparι A ha`m D juplarιnιn` bos elementleri arqalι mexanizmge qosιladι. 
Keyingi metodtι qollana otιrιp, jetekleniwshi Assur toparιnda alιwg`a boladι.