Кафедраси гидрогазодинамика

VI. Hisoblash tartibi

1. 
   Har bir o’lchov uchun suyuqlik sarfini topamiz:
   

1).
o’rtacha oqim tezligini topamiz.
2). ; 3). ; 4). ; 5). .
15

2. 
   Uchinchi tenglama yordamida mahalliy qarshilikda bosim yo’qotilishini aniqlaymiz.
   
3. 
   Keskin kengayish mahalliy qarshiligi uchun h_M ning nazariy qiymati
   

(5.6.5)

4. 
   Olingan natijalar jadvalga yoziladi.
   

5.6.1-jadval

Мahalliy qarshilik	№	Xajm sm^3	Vaqt sek	Sarf sm^3 sek	Mahalliy qarshilikgacha parametr
					d1 diametr	Kesim yuzi , cm^2	Kesimdagi o’rta tezlik	Kine-tik napor	pezo-metrik napor	Geom- trik napor sm	Kesim to’liq napor sm
Jo`mrak	1
	2
	3
Quvur kengayish joyi	1
	2
	3
Quvur qisilish joyi	1
	2
	3

5.6.2-jadval

Mahalliy qarshilikdan keyingi parametr						Mahalliy		Tajribada		Nazariyda
diametr	Kesim yuzasi	Kesim dagi o’rtacha tezlik	Kinetik napor	Pezometrik napor	Kesim. to’liq napor , sm		Yo’qotilgan napor		mahallliy koe-t		mahalliy koe-t

Nazorat savollari
1. Ishdan maqsad?
2. Quvurdagi mahalliy qarshilik bo’yicha Darsi tenglamasi?
3. Mahalliy qarshiliklarning asosiy turlari?
4. Mahalliy qarshiliklarda Bernulli teglamasining ifodalang?
5. Keskin kengayish va keskin torayishlarning farqini tushuntiring?

7- LABORATORIYA ISHI
TAJRIBA YO’LI BILAN VENTURI SARF O’LCHAGICHINI DOIMIYSINI ANIQLASH
I. Ishdan maqsad
1. Suyuqlikni tajriba yo’li bilan Venturi sarf o’lchagichini tekshirish.
2. Suv o’lchash doimiysini aniqlash.
II. Qisqacha nazariy ma’lumot
Venturi sarf o’lchagichi mahsus quvurdan suyuqlik o’tishiga asoslangan bo’lib, tuzilishi sodda va harakatlanuvchi qismlari yo’qdir (8.1 rasmga qarang). Bu asbob talabga qarab vertikal yoki gorizontal joylashtiriladi. Tajriba uchastkasida bu asbob gorizontal ulangan holdagisini ko’ramiz.
Venturi suyuqlik o’lchagichi ikkita bir xil d₁ diametrli 1 va 2 quvur bo’laklaridan tashkil topgan bo’lib, ular 2 va 3 diffuzorlar hamda kichik d₂ diametrli quvur bo’lagi orqali tutashtirilgandir. Uning 1-1 va 2-2 kesimlariga pezometrik naychalar o’rnatilgan bo’lib, ular shu kesimlardagi bosimlar farqi h ni ko’rsatadi. Quvur gorizontal bo’lgani uchun , 1-1 va 2-2 kesimlarga Bernulli tenglamasi quyidagicha yoziladi:
; (9.1) ; (9.2)
lekin ; (9.3) bo’lgani uchun (9.4)
III. Tajriba qurimasining tuzilishi
Bu tajribada uchastkamiz ham yuqorida o’tilgan, tajriba uchastkalariga o’xshab kerakli bo’lgan ko’rsatkichlardan iborat. Tajriba yo’li bilan Venturi sarf o’lchagichining doimiysini aniqlash (8) jo’mrak tajriba uchastkasi (5) orasida o’rnatiladi. Jo’mrak (8) holatiga qarab, biz suyuqlik bosimli idish (1) dan yoki nasos (7) orqali berishimiz mumkin. Venturi sarf o’lchagichining doimiysi, pezometrik bosimlar farqi diametri d₁ va d₂ quvurlari o’lchab olib, jadvalga yozib qo’yiladi.
IV. Ishni bajarish tartibi

1. 
   Jo’mrak (8) ochiladi suyuqlik bosimli idish o’zgarmas holda keltirildi. Jo’mrak (5) ni yopiq holda qo’yamiz. Pezometrlarda suyuqlik satxini yuqori qiymatlari xosil bo’ladi.
   
2. 
   Suyuqlik oqimini o’lchov idish (6) yo’naltirib suyuqlikni hajmi vaqt birligiga o’lchab olinadi.
   
3. 
   Pezometr ko’rsatkichlari jadvalga yozib qo’yiladi.
   
4. 
   Jo’mrak (5) yordamida suyuqlikning sarfi o’zgartirilib tajriba 3-4 marta qaytariladi.
   
5. 
   Olingan qiymatlar 8.1- jadvalga yozib qo’yildi.
   

Hisoblash tartibi va qo’llaniladigan tenglamalar.
1. ; bu yerda: 1 litr1000 sm³; 2. ;
bu yerda: ; ; 3. ;
V. Hisoblash metodi
Tajriba uchastkamiz gorizontal joylashgan bo’lgani uchun Bernulli tenglamasidan foydalanamiz:
bunda ; (9.5)
Lekin bo’lgani uchun ; (9.6)
9.1 jadval

tt№	Hajm sm^3	Vaqt sek	Sarf sm^3sek	Kesimdagi pezometrik napor		Yo’qolgan energiya	sm	Suv o’lchagich doimiysi
1
2
3
4

8.1-rasm. Tajriba o’tkazish qurilmasining sxemasi

1. O’zgarmas suyuqlik bosim idishi Hconst); 2.3. Venturi sarf o’lchagichi;
4. pezometrlar; 5. Jo’mrak; 6. Suyuqlik sarfini o’lchov idishi; 7. Nasos orqali suyuqlik uzatuvchi quvur; 8. Jo’mrak; 9. Suyuqlik hajmini ko’rsatuvchi darajalangan shisha naycha;

V. Hisoblash metodi
Tajriba uchastkamiz gorizontal joylashgan bo’lgani uchun Bernulli tenglamasidan foydalanamiz:
bunda ; (9.5)
Lekin bo’lgani uchun ; (9.6)
Nazorat savollari
1. Ishdan maqsad?
2. Venturi saplosi haqida tushuncha bering?
3. Suyuqlikning doyimisini tushuntirib bering?
4. Ikkita kesimlar farqini tushuntiring?
Асосий адабиётлар:
1.Karimov A.A. «Gidrogazodinamika» Darslik: -Toshkent. «Sano-standart» nashriyoti, -2019,-376 b.
2.Karimov A.A. «Gidrogazodinamika» O’quv qo’llanma: -Toshkent. «Sano-standart» nashriyoti, -2019,-326 b.
3.Мукольянц А.А. Гидрогазодинамика.- Т: Издательство Национального общества философов Узбекистана,2019.-275с.
4.Tursunova E.A., Mukolyans A.A. “Suyuqlik va gaz mexanikasi” O’quv qullanma.ToshDTU.: 2014.
5.Karimov A.A., Shokirov A.A., Mukolyans A.A. “Gidravlika asoslari, nasoslar va kompressorlar” O’quv qullanma. NOSHIR. T.; 2013.
6.Шокиров А.А., Каримов А.А. “Ихчам гидравлика” Ўқув қулланма. Т.: 2010.
7.Латипов Қ.Ш. Гидравлика, гидромашиналар ва гидропневмо-юритгичлар. Дарслик.Т.:1994.
8.Умаров А.Ю. Гидралика. Дарслик. Т.Ўзбекистон.: 2002.
9.Бозоров Д.Р., Каримов Р.К.ва бошқалар. Гидравлика. Ўқув қулланма. Т. Билим.: 2003.
10.Гиргидов А.Д. Механика жидкости и газа (Гидравлика). Санкт-Петербург. Издательство СПбГПУ.: 2004
Қўшимча адабиётлар:
11. Мирзиёев Ш.М. Танқидий таҳлил, қатъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик – ҳар бир раҳбар фаолиятининг кундалик қоидаси бўлиши керак. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2016 йил якунлари ва 2017 йил истиқболларига бағишланган мажлисидаги Ўзбекистон Республикаси Президентининг нутқи. // “Халқ сўзи” газетаси. 2017 й., 16 январь, №11.
12.Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. - Т.: Ўзбекистон, 2017. - 46 б.
13. Мирзиёев Ш.М. Эркин ва фаровон, демократик Ўзбекистон
давлатини биргаликда барпо этамиз. Ўзбекистон Республикаси Президентининг лавозимига киришиш тантанали маросимига бағишланган Олий Мажлис палаталарининг қўшма мажлисидаги нутқи. –Т.: “Ўзбекистон” НМИУ, 2016. – 56 б.
14.Мирзиёев Ш.М. Қонун устуворлиги ва инсон манфаатларини таъминлаш – юрт тараққиёти ва халқ фаровонлигининг гарови. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси қабул қилинганининг 24 йиллигига бағишланган тантанали маросимдаги маъруза 2016 йил 7 декабрь. – Т.: “Ўзбекистон” НМИУ, 2016. – 48 б.
15. Мирзиёев Ш.М. Буюк келажагимизни мард ва олижаноб халқимиз билан бирга қурамиз. - Т.: “Ўзбекистон” НМИУ, 2017. – 488 б.
16.Ўзбекистон Республкасини янада ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар стратегияси тўғрисида. - Т.:2017 йил 7 февраль, ПФ-4947-сонли Фармони.
17.Karimov A.A. «Gidrogazodinamika» O’quv qo’llanma: -Toshkent. «Sano-standart» nashriyoti, -2019,-326 b.
18. Шокиров А.А., Каримов А.А., Мукольянц А.А., Палуанов Д.Т. Гидравлика (методик кўрсатма). - Т.: ТошДТУ, 2013.
19. Каримов А.А., Мукольянц А.А.. Гидравлика. Услубий кўрсатма. - Т.: ТошДТУ. 2002.
20. Убайдуллаев П.Х.,. Убайдуллаев Б.П. Амалий суюқлик механикаси. Ўқув қўлланма. - Т.: ТошДТУ, 2003.
21.Шокиров А.А., Хамидов А.А., Исанов Ш.Р. Гидромеханикадан лаборатория амалиётлари (ўқув қўлланма). - Т.: ТошГТУ, 2004.
Ахборот манбаалари

1. 
   www.gov.uz – Ўзбекистон Республикаси хукумат портали.
   
2. 
   www.lex.uz – Ўзбекистон Республикаси Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси.
   
3. 
   http://www.ges.ru
   
4. 
   http://www.energy.narod.ru
   
5. 
   http://www.ziyo.net.uz
   
6. 
   http://www.nasos.ru
   
7. 
   http://www.knigka.info/category/gidravlika
   
8. 
   http://www.hydroaudit.ru/clean
   
9. 
   http://halin.info/gidrot9r1part1
   

http://www.zadachi.gidravlika.info