Kalorimetrik òlshewler I. Bab. Kalorimetr turaqlısın anıqlaw

Bekman termometri
Bekmannin metastatik termometri temperaturanıń kem ózgerislerin anıqlaw ushın xızmet etedi. Bekman termometri kapillyarınıń joqarı bóleginde sınap ushın mólsherlengen qosımsha rezervuar bar ekenligi onı ápiwayı termometrlerden parıqlaydı. Bul qosımsha rezervuar termometrdiń tómendegi tiykarǵı rezervuarında sınaptıń muǵdarın ózgertiwge hám sol arqalı ólsheniwi múmkin bolǵan temperaturalar aralıǵın keńeytiwge múmkinshilik beredi. Bekman termometriniń 25-30 sm uzınlıqtaǵı shkalası 5-6 gradusqa sáykes keledi hám hár bir gradus 0, 01 ge teń bóleklerge bólingen boladı. Sol sebepli lupadan paydalanıp 0, 002-0, 003 gradus anıqlıqta ólshewler ótkeriw múmkin. Jumıstı baslawdan aldın termometr kapillyarındaǵı sınap júzesi tájiriybe ótkerilip atırǵan temperaturada termometr shkalası shegarasında bolıwına erisiw kerek. Onıń ushın tómengi rezervuardan artıqsha sınap joqarıdaǵı qosımsha rezervuarǵa yamasa kerisinshe, eger joqarıdaǵı rezervuarda artıqsha sınap bolsa, tómengi tiykarǵı rezervuarǵa ótkeriledi.
Bekmanniň metastatik termometrinde sınap júzesin ornatıw

Bekmannin metastatik termometriniń ápiwayı termometrden parqı sonda, onıń kapillyarı joqarı bólegindegi sınap ushın mólsherlengen qosımsha rezervuar menen jalǵanǵan boladı. Bul úskene termometrdiń tómengi bólegindegi sınaptıń muǵdarın ózgertiwge hám kapillyarda sınaptıń bizge kerek bolǵan júzesin ornatıwǵa múmkinshilik beredi. Termometrdiń shkalası ádetde 5-6 gradusqa bólingen hám hár bir kishi bóleksheler 0, 01 gradustı quraydı. Sol sebepli lupadan paydalanıp ólshewlerdi 0, 002-0, 003 gradus anıqlıqta ótkeriw múmkin. Bekman termometrin kalorimetrik suyıqlıqqa batırilganda sınaptıń júzesi shkalanıń orta bóleginde bolıwın támiyinleytuǵın etip sazlanadı. Eger ol shkalanıń tómengi bóleginde yamasa shkaladan tómende toqtap qalsa, joqarı rezervuardan tómengi tiykarǵı rezervuarǵa qosımsha sınap ótkeriledi.

Kalorimetr turaqlısın anıqlaw
Úyrenilip atırǵan protsessning ıssılıq effektin tómendegi teńleme arqalı tabıw múmkin:



( bunda - protsess ıssılıq effekti;
K - kalorimetr turaqlısı ;
- temperatura ózgeriwi.

Mánisi tárepinen kalorimetr turaqlısı K kalorimetr ıssılıq sıyımlılıqı bolıp, muǵdarı tárepinen kalorimetr barlıq bólimleri temperaturasın bir dáreje kóteriw ushın sarp etiw bolatuǵın ıssılıq muǵdarın kórsetedi. Kalorimetr turaqlısın, tiykarlanıp, eki usıl : ámeliy usıl hám teoriyalıq usıl arqalı anıqlaw múmkin.
Ámeliy usıl boyınsha kalorimetr turaqlısın, kóbinese, arnawlı elektr ısıtǵısh járdeminde kalorimetr suyıqlıǵınıń temperaturası ózgeriwin anıqlaw arqalı tabıladı. Elektr dáregi retinde akkumulyatorlardan yamasa turaqlı tok tuwrılagichlaridan paydalanıladı. Temperatura ózgeriwin Bekman termometri járdeminde 0, 002-0, 003 dáreje anıqlıǵında olshenedi. Isitilish waqtı sekundomerlerde olshenedi.

Jaul-Lens nızamı boyınsha
bunda N - berilgen ıssılıq ;
- ampermetr kórsetkishi;
- voltmetr kórsetkishi;
- tok ótkerilgen waqıt.

(1) hám (2) teńlemelerinen paydalanıp, K dıń ma`nisin tabıw múmkin. Kalorimetr temperaturanıń ózgeriwi Δt ni anıqlaw ushın daslep kalorimetr temperaturası bir minut aralıǵinda 0, 01 dárejege ózgeretuǵın jaǵdayǵa, yaǵnıy temperatura ózgeriwi turaqlılıǵına erisiw kerek. Buǵan iqror bolǵandan keyin, 10 dáslepki ólshew jumısın orınlaw kerek. Hár bir temperaturanı ólshew aralıǵı 0, 5-1, 5 minuttı uyımlastırıwı kerek. Keyininen málim waqıt aralıǵinda ısıtǵıshdan tok ótkeriledi. Tok ótkeriliwi toqtatilgandan keyin temperatura ózgeriwi taǵı 10 márte olshenedi. Alınǵan nátiyjeler millimetrli qaǵazǵa sızılma kórinisinde túsiriledi.
Temperatura ózgeriwi Δt ni tabıw ushın baslanǵısh hám aqırǵı teń salmaqlılıq noqatları tuwrı sızıq arqalı birlestiriledi, (AC hám BD sızıqlar hám punktir sızıǵı arqalı C hám B noqatlarınan keyin azǵantay dawam ettiriledi. Keyininen SV egrisining orta bólegi tawıp alınıp, sol noqat arqalı ordinata oǵına parallel sızıǵı ótkeriledi. V hám Ye noqatlarına sáykes keletuǵın t1 hám t2 temperatura bahaları parqın beredi (Δt=t2-t1). Δt ni bilgen halda (1) teńlemesinen payda -lanib, K dıń ma`nisin tabamız.
2. 1 - Jumıstıń maqseti hám wazıypaları. Kerekli ásbap -úskeneler, buyımlar hám reaktivler.
Jumıstıń maqseti:
1. Sirke kislotanıń o'yuvchi kaliy menen neytrallanıw ıssılıq effektin hám dissotsiyalanish ıssılıǵın anıqlaw.
2. Siltin titrlash ushın sarplanǵan xlorid kislotanıń normallıǵın anıqlaw.
Kerekli ásbap -úskeneler, buyımlar hám reaktivler:
Kalorimetr, silti ushın ampula, KOH dıń 10% li eritpesi, HCl dıń 10% li eritpesi, NaOH, muz sirke kislota - CH3 COOH.
Esaplaw formulaları :

m = m2 - m1
Q = KΔt

- aralasıw ıssılıq effekti;
- suyultirish ıssılıq effekti;
- kislota eritpesi salmaǵı.
a - kislotanıń protsent koncentraciyası.
v hám s kislotanıń kólemi hám molyar koncentraciyası.