Kalorimetrik òlshewler I. Bab. Kalorimetr turaqlısın anıqlaw

II. BAB. Differentsial skanerlew kalorimetriyasidan paydalanıw
Diferansiyel Tarama Kalorimetrisi (DSC) Analizleri

Differensial skanerlew kalorimetriyasi (DSC) analizi

Kalorimetriya - temperatura hám materiallardıń málim fizikalıq qásiyetleri ortasındaǵı baylanıslılıqtı ornatıw hám materiallardıń ıssılıq qásiyetlerin anıqlaw ushın qollanılatuǵın usıl. Kalorimetrler ximiya, bioximiya, kletka biologiyasi, biotexnologiya, farmakologiya hám jaqında nanofanda biomolekulalar hám nano ólshem degi materiallardıń termodinamik qásiyetlerin anıqlaw ushın tez-tez isletiledi. Kalorimetrlerdiń kóp túrleri ámeldegi, biraq olardan differensial skanerlew kalorimetri (DSC) eń ataqlı esaplanadı.

Diferansiyel Tarama Kalorimetrisi (DSC) Analizleri
Differensial skanerlew kalorimetri - bul úlginiń fizikalıq qásiyetleriniń temperaturaǵa salıstırǵanda waqıtqa qaray ózgeriwin o'lchaydigan termal analizator. Basqasha etip aytqanda, bul qurılma waqıt hám temperatura funkciyası retinde materialdıń ótiwleri menen baylanıslı bolǵan temperatura hám ıssılıq aǵımın anıqlaytuǵın termal analizator bolıp tabıladı. Temperaturanıń ózgeriwi waqtında differentsial skanerlew kalorimetri úlgi hám uyqas jazıwlar ortasındaǵı temperatura parqı tiykarında úlgi tárepinen hádden tıs shıǵarılǵan yamasa sıpalgan ıssılıq muǵdarın o'lchaydi. Operatsion sistemasına qaray, differentsial skanerlew kalorimetrleri eki gruppaǵa bólinedi: ıssılıq aǵımınıń differentsial skanerlew kalorimetrleri hám quwat menen kompensatsiyalanǵan differentsial skanerlew kalorimetrleri.
Íssılıq aǵımınıń differentsial skanerlew kalorimetrinde ıdıs daǵı úlgi materialı hám bos uyqas jazıwlar ıdısı pech menen oralǵan termoelektrik diskka jaylastırıladı. Pech sızıqlı qizdırıw tezliginde isitiladi hám ıssılıq termoelektrik disk arqalı úlgine hám uyqas jazıwlarǵa ótkeriledi. Biraq, úlginiń ıssılıq sıyımlılıqı sebepli úlgi hám uyqas jazıwlar kostryulkalar ortasında o'lchangan temperatura parqı ámeldegi hám nátiyjede alınǵan ıssılıq aǵımı esaplanadı.
Differensial skanerlew kalorimetriyasi bioximiyalıq reakciyalardı úyreniw ushın keń qollanıladı. Úlgilerdiń termal ótiw temperaturası (eriw noqatları ) eritpe, qattı yamasa suspenziya sıyaqlı aralas fazalarda da anıqlanadı.
Differensial skanerlewdiń tiykarǵı kalorimetriya analizinde úlgili kletka hám uyqas jazıwlar kletkası bir waqtıniń ózinde quwatlanadı. waqıt ótiwi menen eki kletkanıń temperaturası birdey tárzde kóteriledi. Úlgi temperaturasın uyqas jazıwlar temperaturasına maslastırıw ushın zárúr bolǵan kirisiw energiyası daǵı parq úlgindegi molekula tárepinen sıpalgan yamasa shıǵarılǵan artıqsha ıssılıq muǵdarı bolıp tabıladı.
Shólkemimiz, sonıń menen birge, túrli tarawlar daǵı kárxanalar ushın kóplegen sınaq, ólshew, analiz hám bahalaw izertlewleri arasında oqıtılǵan hám qánige xızmetkerleri hám aldıńǵı texnologiyalıq úskeneleri menen differentsial skanerlew kalorimetriyasi (DSC) analiz xızmetlerin usınıs etedi.

Polimer materialları hawa daǵı kislorod menen reaksiyaǵa aralasıp, polimerlarning degradatsiyasiga yamasa óz-ara baylanısıwına alıp keledi, bul oksidleytuǵın qarmaq dep ataladı. Polimer statyası kislorod menen reaksiyaǵa kiriwgenda, kislorod inhalatsiyasining indüksiyon dáwiri bar. Induksiya dáwiri ótkennen keyin, ol avtomatikalıq tezlestirilgen oksidleniw basqıshına ótedi. Polimer materialdıń oksidlanishga beyimligi, birinshi náwbette, kislorodtı ańsat sıńırıw yamasa joq ekenligine baylanıslı. Ulıwma alǵanda, uglerod shınjırı polimerlari oksidleytuǵın qarmaqǵa beyim bolıp, biyqarar bolıp qaladı. Poliolefin materialları ádetiy uglerod shınjırı polimer materialları bolıp tabıladı. Poliolefin materialları ádetde optikalıq kabellar hám kabellarning qabıǵı hám izolyatsiya qatlamı retinde isletiledi. Sol sebepli haqıyqıy paydalanıw processinde onıń turaqlılıǵınǵa itibar beriw kerek. Házirgi waqıtta sanaatda poliolefin materiallarınıń turaqlılıǵındı bahalawdıń ulıwma kórsetkishi oksidleniw induktsiya dáwiri (OIT) esaplanadı.
Oksidleniw induktsiya dáwiri (OIT) - sınaq úlgisiniń avtokatalitik oksidleniw reakciyası joqarı temperaturada (mısalı, 200 dáreje) oksidleniw sharayatında júz bolatuǵın waqıt. Bul materialdıń turaqlılıq dárejesin bahalaw ushın parametr bolıp, oksidleniw induksiyasi waqtı dep da ataladı. Ádetde, differentsial skanerlew kalorimetriyasi (DSC) ápiwayı hám tez ólshew ushın isletiliwi múmkin. Arnawlı ólshew hám bahalaw usılları tómendegilerden ibarat : úlgi hám uyqas jazıwlar inert atmosferada (azot) turaqlı tezlikte isitiladi hám belgilengen temperaturaǵa (ádetde 200 dáreje) erisilgende olar kislorod yamasa hawaǵa ótkeriledi. birdey aǵıs tezligi. Keyin termal analiz iymek sızig'ida oksidleniw reakciyası kórsetilgunga shekem úlgi sol turaqlı temperaturada saqlanadı. Oksidleniw induksiyasi waqtı - suwretde kórsetilgeni sıyaqlı, kislorod yamasa hawa baslanıwınan oksidleniw reakciyası baslanıwıǵa shekem bolǵan waqıt aralıǵı
Poliolefinli materiallardıń oksidleniw induksiya dáwiri hám oksidleniw induktsiya dáwirin sınap kóriw ushın standart usıllar bar. Bunday standart usıl testi ádetde onıń tásir etiwshi faktorlarına itibar beriwdi talap etedi. Oksidleniw induktsiya dáwiri nátiyjelerine tásir etiwshi tiykarǵı tásir etiwshi faktorlar tómendegiler bolıp, nátiyjelerdi sınaqtan ótkeriw hám analiz qılıwda bul faktorlardıń tásirine itibar beriw kerek.
1) Úlgilerdiń birdeyligi. Polimer materialları ádetde ózgertirilgen hám qayta islengen aralas materiallar bolıp tabıladı. Ishindegi ız komponentleri, ásirese oksidlanishda zárúrli rol atqaratuǵın antioksidantlar tegis emes bólistiriliwge beyim bolıp, DSC úlgi alıw kólemi kóbirek Sol sebepli tegis emes úlgi alıw múmkinshiligı kóbirek. Haqıyqıy testlerde sınaq ushın taǵı bir neshe bólimlerdi alıw hám nátiyjelerdi hár tárepleme analiz qılıw usınıs etiledi.
2) Oksidleniw temperaturası, ádetde, basqa shártler ózgeriwsiz qalǵanda parıq etedi. Oksidleniw induksiya waqtı basqasha. Temperatura qanshellilik joqarı bolsa, oksidleniw induksiya waqtı sonshalıq qısqa boladı. Sol sebepli materiallardı bahalawda temperaturanı aldınan kelisiw kerek. Poliolefin materialları ushın kóbirek isletiletuǵın temperatura 200 dáreje
3) Gazdıń tazalıǵı hám aǵımı. Azot oksidlanishdan aldın qorǵaw gaz retinde isletiledi. Sol sebepli, eger azot nopok bolsa hám kislorod menen aralassa, bul sınaq nátiyjelerine tásir etedi. Bunnan tısqarı, oksidleniw processinde kislorod tiykarǵı oksidleytuǵın aktiv komponent esaplanadı, sol sebepli kislorod aǵımındaǵı parq da nátiyjelerge tásir etedi. Oksidleniw induksiyasi dáwiri ádetde materialdıń turaqlılıǵın hám oksidlanishga qarsı kórsetkishlerin bahalaw ushın isletiledi. Poliolefinlarning oksidleniw induktsiya dáwirine kelsek, kóplegen standartlarǵa ámel qılıw múmkin. Termal turaqlılıqtı anıqlaw ushın tiykarǵı kórsetkishler oksidleniw induksiya waqtı hám málim bir jaǵdaydan keyin oksidleniw induksiyasi waqtın ustap turıw tezligi bolıp tabıladı. Qaysı túrdegi materiallar qanday qarar talaplarına juwap beriwi kerekligi haqqında, birpara sanaat standartları yamasa korporativ standartlarda qarar talapları ámeldegi hám bul standartlarǵa juwap bermeytuǵın materiallarǵa ónimdi proektlestiriwde ónimnen paydalanıwǵa qaray baha bahaları beriliwi kerek
Materialdıń turaqlılıǵındı joqarıda anıqlawǵa qosımsha túrde, oksidleniw indüksiyon dáwiri temperatura asıwı menen oksidleniw indüksiyon dáwirdiń qısqarıwı menen de sızıqlı islewi múmkin hám keyin formula jumıs waqtında termal oksidleniw múddetin ekstrapolyatsiya qılıw ushın ornatıladı. temperatura. Sol sebepli, bul da termal oksidlanishning ómir boyı boljaw usılı esaplanadı. Haqıyqıy bahalaw processinde óz ónimleriniń qásiyetlerine kóre joba dúziw kerek.
Oksidleniw indüksiyon dáwiri testin orınlaw ushın differentsial kalorimetriya skaneri kerek. Tolıq maǵlıwmatlar ushın ónimler dizimin tekseriwge xosh kelipsiz


Házirgi waqıtta mámleketimizdegi COvID-19 koronavirus infekciyası keselligi pandemiyası dáwirinde hár birewimiz bul jaǵdayǵa saldamlı itıbarlı bolıwımız zárúr. Karantin qaǵıydalarına qarsı túrde etilgen hár bir orınsız háreket unamsız aqıbetlerge hátte salmaqli jaǵdaylarǵa alıp keliwi itimaldan holi emes. Áyne dáwirde keń tarqalıpıp atırǵan hám oǵırı kóp mekeme hám shólkem, supermarket, sawda kompleksleri hám kóplegen jámiyetlik jaylarında qollanilib kelinip atırǵan aralıqtan ólshew termometrlerine qısqa etip aytqanda infraqızıl termometrlerge hár kúni dus kelamiz.
Al ózi bul termometrler qanday isleydi, olardan tuwrı paydalanayapmizmi?
Bul sorawlarǵa metrolog-qánige retinde tolıq juwap beriwge háreket etemen.

Infraqızıl termometrler qanday isleydi?

Infraqızıl termometrlerdiń sanaat hám den sawlıqtı saqlaw salasında paydalanıwǵa mólsherlengen túrleri bar. Bul termometrler insan denesi hám qattı denelerdiń sirt temperaturasın aralıqtan ólshew ushın mólsherlengen. Infraqızıl termometrlerdiń islew Principi spektrning infraqızıl bólegindegi ob'ektten elektromagnit nurlanıw amplitudasini ólshewge hám keyin o'lchangan bahanı ıssılıq nurlanıw quwatına aylandırıwǵa tiykarlanǵan. Optikalıq sistema tárepinen jóneltirilgen ıssılıq nurlanıwı, datchik ózgertirgichga uzatıladı hám ólshew sirt temperaturası ma`nisine proporcional shıǵıwda elektr signalı payda boladı. Bul signal elektron konvertor arqalı esaplaw úskenesine ótip nátiyje displeyde sawlelenedi.
Mına nárseni ayrıqsha atap kórsetiw kerek-ki, sanaat ushın mólsherlengen termometrlerden insan dene temperaturasın ólshewde paydalanıp bolmaydı, sebebi bul termometrlerdiń temperatura ólshew qateligi joqarı bolıp tabıladı. Infraqızıl termometrlerden qanday tuwrı paydalanamız?
Hár bir ólshew jardeminden tuwrı paydalanıw anıq hám isenimli ólshew nátiyjesin alıwǵa tuwrı proporsional bolıp tabıladı. Eń dáslep ólshew quralı haqqında toqtalıp o'tsam, ólshew quralı — ólshewler ushın paydalaniletuǵın hám normalangan metrologik ayrıqshalıqlarǵa iye bolǵan texnika quralı (Ózbekstan Respublikasınıń Metrologiya tuwrısındaǵı nızamı, 3-element ). Infraqızıl termometr de ólshew quralı esaplanadı.
Bárháma bir zatqa áhmiyet beriń, infraqızıl termometrlerden paydalanıwda yoxud sizdi temperaturasıńızdı o'lchayotgan shaxs termometrden paydalanayotganda tómendegilerge itibar qaratıń :
Den sawlıqtı saqlaw tarawinde paydalanıwǵa mólsherlengen infraqızıl termometrlerden paydalanıwda birinshi náwbette onıń mámleket metrologiya tekseriwinen ótkenligi haqqında isenim payda etiń anıqlaw aytatuǵın bolsaq muwapıqlıq sertifikatı bar ekenin tekseriń;
Hár bir termometrdiń óz temperatura ólshew kólemi hám qateligine áhmiyet beriń;
Termometrden paydalanıw jollaması menen tanısıń.
Ayırım jaǵdaylarda infraqızıl termometrdi qoldıń bilek hám alaqan tarawına, mańlayǵa hám de denediń basqa túrli bólimlerine tekkizib temperaturanı ólshew jaǵdaylarına gúwa bólemiz, bul bolsa nadurıs ólshewlerge sebep bolıwı múmkin. Infraqızıl termometr jóneltirilgen obiekt maydanına tuwrı keletuǵın aralıq aralıqtı tuwrı tańlay biliwimiz oǵada zárúrli bolıp, kópshilik infraqızıl medicina termometrlerde ólshenip atırǵan obiekt hám termometr arasındaǵı aralıq 3÷8 sm aralıǵinda bolıwı múmkin. Álbette bunı termometrdiń jollaması hám ayırım infraqızıl termometrlerdiń korpus bólegindegi jollamadan bilip alıw múmkinshiligi bar.
Juwapkershiliksizlik menen etilgen azǵantay qáte da nadurıs nátiyjeni keltirip shıǵarıwı múmkinligin esten shıǵarmaw kerek. Ob'ektten infraqızıl termometr uzaqlasqan tárepke ólshew maydanı úlkenlesip, qateligi de ózgeredi. Bunı tap jaqtılıq shıǵarıwshı fonarni diywalǵa qaratıp onı uzoqlashtirgan tárepke jaqtılıq keńeyiwine uqsatıw múmkin. Hár bir ólshew quralınıń qateligi bolǵanı sıyaqlı infraqızıl medicina termometrleriniń de qóllaw jollamasında kórsetilgen ólshew qateligi bar. Mısalı jollamada (32 den 42, 5 °C ge shekem ) yo0, 3 °C kórsetilgen dep alaylıq. Insan denesindegi haqıyqıy temperatura 36, 6 °C bolsa infraqızıl termometr 36, 3 °C ÷ 36, 9 °C aralıqta kórsetiwi múmkin. Hár birewimiz satıp alıp bolmaytuǵın sog'ligimizga baylanıslı bolǵan processlerge bıyparq bolmawimiz kerek.
Sol orında eskertip ótiw kerek, mámleketimizdegi ólshew quralları qatarında infraqızıl termometrler de Ózbekstan milliy metrologiya institutınıń Fizikalıq-ximiyalıq, optikalıq -fizikaviy hám temperatura shamaların ólshew bólimi laboratoriyasında metrologik tekseriwden ótkeriledi. Sonıń menen birge, institutda joqarı anıqlıqtaǵı úlgili ólshew quralları járdeminde mámleket metrologik tekseriwi hám metrologiyaga tiyisli iskerlik salasındaǵı ilimiy izertlewler ámelge asıriladı.

Qandayda bir elektrik shamanı ólshewo'ni ózi menen bir jınslı bolǵan, shártli túrde birlik dep qabo'l etilgen shama menen salıstırıwlaw bolıp esaplanadı. Texnikada elektrik ólshewlerdiń roli úlken. O'lar yoramida bólek mashinalar, agregatlar hám elektrik o'stanovkalarning jumısı kontrol etilip tóriladi. Hár túrlı shamalardı ólshew hám o'larni óz-ara hám de baslanǵısh berilgen shamalar menen salıstırıwlaw jolı menengine texnologiyalıq protsessni ratsional aparıw mo'mkin.
Elektrik ólshewlersiz islep shıǵarıw protsesslarini mexanizatsiyalastırıw, ásirese avtomatlashtitish amri mahol, cho'nki tek tiyisli ásbaplar protsessni normadan shetke shıqqanlıǵın belgilegenden keyin ǵana protsessga avtomatikalıq tásir kórsetiw mo'mkin.

Ólshew metodları. Ólshew metodları tikkeley hám tikkeley bolmaǵan ólshew metodlarına bólinedi. Tikkeley bolmaǵan ólshew metodı dep, sho'nday metodqa aytıladıki, bo'nda ızlenip atırǵan shama tuwrıdanto'g'ri o'lchanmaydi, bálki basqa shamalardı ólshew arqalı esaplab tabıladı. Bo'nga elektrik qarsılıqtı ampermetr hám voltmetr járdeminde ólshew metodı mısal boladı. Bo' metodqa mo'vofiq ótkizgish degi tok hám o'ning qısqıshlarındaǵı ko'chlanish olshenedi, ızlenip atırǵan qarsılıq bolsa Om qano'niga mo'vofiq esaplab tabıladı.
Úlken anıqlıqta ólshew imkaniyatın bermegeni, esaplawlardı orınlawdı, kóp waqıt hám kóp ásbaplardı talap etkeni ósho'n tikkeley bolmaǵan ólshew metodları elektrotexnika praktikasida keń qollanilmadi.

Tikkeley ólshew metodı, óz gezeginde, tikkeley bahalaw hám salıstırıwlaw metodlarına bólinedi. Tikkeley bahalaw metodında ólshenerlik shama sho' shama bahalarına iykemlestirip dárejelerge bólingen (volt, amper, vatt esabında hám x. k) ólshew ásbapınıń kórsetiwian tikkeley anıqlanadı. Salıstırıwlaw metodında ólshenerlik shama o'ni berilgen shamanı ólshewi menen salıstırıwlap anıqlanadı. Salıstırıwlaw metodına qoyidagilar kiredi: 1) nolge keltiriw metodı ; 2) differensial metod ; 3) almastırıw metodı.

Nolge keltiriw metodında ólshenerlik shamanıń tásiri xo'ddi sho' jinsdagi shamanıń qarsı tásiri menen mo'vozanatlashadi. E. Yo'. K. ni o'ni ma`nisi anıq ko'chlanish menen kompensatsiya qılıw jolı menen ólshew mısal bóle aladı.

Differensial metodta ma`nisi anıq hám ızlenip atırǵan shamalar arasındaǵı ayırma olshenedi.

Almastırıw metodında ızlenip atırǵan shama o'ni ho'ddi sho'nday bahalı anıq shama menen almastırıw jolı menen anıqlanadı, bo'nda bo' almastırıw ólshew ásbaplarınıń kórsetiwlerin ózgertirmeydi.

Islep shıǵarıw sharayatlarında eń ápiwayı hám ólshew ósho'n eń kem waqıt talap etken metod retinde tikkeley bahalaw metodı eń kóp tarqalǵan.

Ólshew aljasıqları. Ólshew hesh qashan absolyo't anıq bolmaydı hám shıyesh nátiyjesi hámme waqıt kóp yamasa az miqorda ólshenerlik shamanıń absolo'yt ma`nisinen parıq etedi. Bo' halǵa shıyesh ásbaplardıń uǵımsızlıǵı, shıyesh metodinig rawajlanıwlashmagani, sezim shólkemleriniń mo'kammal emesligi hám hár túrlı tosınarlı faktorlardıń tasiri sebep baladı.

Ólshew aljasıqları ósh klassga bolinadi:

1) sistematik;

2) tosınarlı ;

3) jańılısıw aljasıqları.

Áyne shamanı qayta o'lchaganda ozgarmayidgan yamasa ma'lo'm qano'n boyınsha ozgaradigan aljasıqlar sistematik aljasıqlarǵa kiredi, sho'ning ósho'n da o'lar úyreniliwi, esapqa alınıwı hám ólshew nátiyjesine tásiri minimo'mga keltirilishi mo'mkin.

Sistematik aljasıqlarǵa qoyidagilar kiredi:

1) Ásbapiy aljasıqlar (ólshew ásbapınıń rawajlanıwlashmaganidan yamasa o'ning bo'zo'qligidan);

2) Ornatıw qateligi (ólshew ásbapinig qáte ornatılǵanınan );

3) Metodikalıq aljasıqlar (ólshew metodınıń rawajlanıwlashmaganidan);

4) Jeke aljasıqlar (ólshewdiń jeke ho'so'siyatlaridan).

Tosınarlı sebepler nátiyjede payda boladiganozgarishi qandayda birbir qano'nga bo'yso'nmaydigan aljasıqlar tosınarlı aljasıqlarǵa kiredi.

Jańılısıw aljasıqları degende ólshew nátiyjelerin ashıqdanochiq bo'zib kórseto'vchi aljasıqlar tósiniladi (ólshew nátiyjesin qáte jazıw, shkala boyicha qáte esap yo'ritish, esaplaw daǵı aljasıqlar ).

Jańılısıw aljasıqlar bolǵan ólshewler ashıqdanochiq qáte bolǵanlıǵınan shıǵarıp taslanıwı kerek.

Ásbaptıń kórsetiwi Abilan o'lchano'vchi shamanıń haqıyqıy ma`nisi Ah arasındaǵı ayırma ólshew ásbapınıń absalo'yt qateligi dep ataladı.

Ólshenerlik shamanıń namo'naviy ólshew ásbapları járdeminde anıqlanǵan ma`nisi o'ning haqıyqıy ma`nisi dep tósiniladi. Bo'ndan haqıyqıy shamanıń shın emesligin názerde totısh kerek.

Ásbaptıń absolo't qateliginiń o'lchano'vchi shamanıń ásbap shkalasında kórsetilgen maksimal ma`nisine qatnasınıń protsent ańlatpası sho' ásbaptıń keltirilgen salıstırmalı qateligi dep ataladı.

Ĩkel =

bo' jerde Ĩkel - keltirilgen salıstırmalı qátelik;

Amaks - o'lchano'vchi shamanıń ásbap shkalasındaǵı maksimal ma`nisi (nominal baha ). Kórip ótilgen aljasıqlardıń hár biri de tiykarǵı hám qosımsha qátelik bolıwı mo'mkin. Normal eksplo'atatsiya sharayatlarında ásbapda bolatuǵın qátelik tiykarǵı qátelik dep ataladı (ásbaptıń jaǵdayı to'gri; átirapındaǵı hawa temperato'rasi 200 ± 50 C; sırtqı maydan bolmaǵanda hám t.b ). Ásbap jumıs sharayatı normal jaǵdayǵa salıstırǵanda ózgergende payda bolatuǵın qátelik qosımsha qátelik dep ataladı.

Áyne ásbap iye bolıwı mo'mkin bolǵan eń úlken salıstırmalı keltirilgen qátelik sho' ásbaptıń anıqlıq klassini ańlatadı.

Ásbaplardıń klassifikatsiyasi. Tikkeley bahalaytuǵın hámme ásbaplar (elektr energiyası stchotchiklaridan tısqarı ) anıqlıq dárejesi boyınsha 8 klassga bólinedi: 0, 05; 0, 1; 0, 2; 0, 5; 1, 0; 1, 5; 2, 5; 4, 0 Klass nomeri ásbaptıń shkalası o'stida jazıladı hám o' ásbap iye bolıwı mo'mkin bolǵan keltirilgen salıstırmalı qáteliktiń maksimal úlkenligin korsatadi. 1960 jıldan aldın shıqqan ásbaplarda anıqlıq klassi sheńber ishine alınǵan, onnan keyin shıqqan ásbaplarda iye anıqlıq klassi sheńber ishine alınbaydı.

Eger ásbapda bóle alatuǵın absalyo't qátelik úlkenligin esaplansa, anıqlıq klassi boyınsha ólshew anıqlıǵı to'grisida ho'km yo'ritish mo'mkin.
ΔA = Ikel
• Amaks