Kamyob metallar haqida tushuncha. Engil kamyob metallar. Qiyin eriydigan kamyob metallar

3. Titan ishlab chiqarish usullari.

1. TiCl₄ ni Mg yoki Na ishtirokida kaytarish. Bu usulda jarayon

800-900°S olib boriladi.

TiS1₄(bug) + 2Mg(cyyuk,) = Ti(kattik) + 2MgCl₂(cyyuk).

Bunda pulatdan yasalagan germetik apparatlar olinib, uni ichiga inert gazlar (argon yoki geliy) dan tuldirgan buladi. Bu apparatni ostki kismida suyultirilgan magniy eritmasi bo‘lib, unga titan turt xloridni buti yuboriladi. Reaksiya ekzotermik bo‘lib, 1 kg titan 2545 kkal yoki 1 mol TiS1₄ 122 kkal issiklik chiqaradi, bu esa reaksiya uz-uziga borishi uchun etarli buladi.

Bu jarayon juda murakkab va tulik urganilmaganligi uchun ishlab chiqarishda kam ishlatiladi. Natriy bilan kaytarish korxonalarda magniy bilan kaytarish usuliga karaganda kuprok kulayliklarga ega: 1) Natriy past eritish temperaturasiga (98°S) ega bo‘lgani uchun trubalarda kizish osonrok va uni reaktorlarga uzatish birmuncha kulay; 2)TiCl4 bilan natriyni kaytarish reaksiyasi katta tezlikda amalga oshirish mumkin, ya’ni uni qo‘llash (ishlatish) koeffitsienti 100% ga teng (magniyda 70-90% ni tashkil qiladi). Natriy bilan tulik kaytarish natijasida natriy xloridni ajratmasdan (tukmasdan) olib borish mumkin, bu esa apparatlarni konstruksiyasini ixchamlashtirishga olib keladi 3) Natriy xlorid magniy xloridga nisbatan kam suvni uziga tortadi, bu esa jarayonda elementlar natriyni bo‘lmasligini xamda xosil buladigan shlaklardan titan osonlik bilan ajratishda arzon va oddiy suv bilan ishkorlash usulini kulashga imkon beradi;
4) Natriy bilan kaytarish natijasida olingan titan kukuni, magniy bilan kaytarishdan olingan titan gubka (machalka) ga nisbatan kulay bo‘lib, undan tayorlanadigan kotishmalar bir xil tuzilishga ega buladi. Bu usul kuyidagi kamchiliklarga ega: 1 kg titan uchun ko‘p miqdorda kaytaruvchi va shlakni xosil bo‘lishi, bu esa katta xajmda apparatlar qo‘llashga, texnika xavsizligiga kattik rioya kilishga, chunki natriy boshqa metallarga karaganda juda aktiv metal xisoblanadi. Ammo bu kamchiliklar amalda rioya kilgan xolda ishlatish mumkinligini ko‘rsatadi. Bundan tashkari yukorida ko‘rsatilgan bir kancha usullar bo‘lib, ulardan korxonalarda sharoitga karab ishlatiladi.
Xulosa: Texnalogiya so‘zi grekcha texnos kasb, hunar, mahorat logos-fan so‘zlardan olingan bo‘lib kasb, hunar, haqidagi fan demakdir. Ammo bunday mano hozirgi zamon texnalogiyasining mazmuniga to‘liq mos kelmasada tarixiy nom sifatida saklanmokda.Texnalogiya-tabiiy xom ashyolarni qayta ishlab, iste’mol maxsulotlari va ishlab chiqarish vositalariga aylantirish usullari va jarayonlarini o‘rganadigan fandir.Qayta ishlash usullari –xom ashyo tayyor mahsulotga aylanguncha qo‘llaniladigan barcha operatsiyalar (texnalogik jarayon davomida bajariladigan har bir ayrim ish) majmuidir.Har qanday kimyoviy maxsulotni ishlab chiqarish bir qancha mexanik,kimyoviy va fizik-kimyoviy jarayonlardan iboratdir. Ular birgalikda texnalogiya jarayonini tashkil etadi. Texnalogiya termini obrazli qilib aytganda u fan bilan ishlab chiqarishni bog‘lovchi ko‘prikdir. Texnalogiyaga berilgan bu ta’rif uning ikki yoqlama harakterini belgilaydi. Texnalogiya ishlab chiqarish va ishlab chiqarish jarayonlarining bir butunligi haqidagi fandir deyish mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar. Karimov .I.A. O‘zbekiston: Mustaqillik odimlari. Toshkent O‘zbekiston 1995. Kutepov.A.M., Bondarev T.I. , Berengarten M.G. Obshaya ximicheskaya texnologiya. 2-e izd. M , Vыsshaya shkola, 1990. B.E.Abalonin. Osnovы ximicheskix proizvodstv. M., Ximiya 2001. Altuxov K.V., Muxlenov I.P.,Tumarkina E.S. Ximicheskaya texnologiya. M., Proveщenie, 1985. Muxlenov I.P., Gorshteyn A.E., Tumarkina E.S. i dr. Osnovы ximicheskoy texnologii. Pod. Red. I.P. Muxlenova. M. 4-e izd Vыsщaya shkola, 1991. A.A.Ismatov, T.A. Otakuziev, N.P.Ismoilov, F.M.Mirzaev. Noorganik materiallar kimyoviy texnologiyasi. Toshkent Uzbekiston 2002. Belotsvetov A.V., Beskov S.D., Klyuchnikov N.G. Ximicheskaya texnologiya 4-e izd. M., Prosveщenie, 1976.