Kamyob, nodir va radioaktiv elementlar texnologiyasi

Nanomateriallar xossalari va qо‘llanishi. Nanostrukturaning xususiyatlari. 
Nanostruktura haqida tushuncha. Nanostrukturaning xususiyatlari va nanomateriallar 
haqida 
tushuncha. 
Birikkan 
(konsolidatsiyalangan) 
nanomateriallarni 
klassifikatsiyasi. Konsolidirlangan nanomateriallarga ixcham qattiq fazali materiallar 
kiradi, ular materialning asosiy qismida aniq fazoviy mavqega ega bо‘lgan va 
tо‘g‘ridan-tо‘g‘ri bir-biri bilan chambarchas bog‘langan nanozarrachalardan iborat. 
Bunday materiallarning eng keng tarqalgan turi bu nanokristalli materiallar bо‘lib, 
ular odatda ularni hosil qiluvchi nanokristallarning yuqori darajada ixchamligi bilan 
ajralib turadi. Nanomateriallarni turi.
Donachalar, qatlamlar, qо‘shimchalar va g‘ovaklar kompakt nanomateriallarda. 
Nanomateriallarning xususiyatlari, qoida tariqasida, katta hajmdagi о‘xshash 
materiallardan farq qiladi. Masalan, nanomateriallarda magnit, issiqlik va elektr 
о‘tkazuvchanlik xususiyatlarining о‘zgarishini kuzatish mumkin. Ayniqsa kichik 
materiallar uchun erish haroratining pasayishiga qarab о‘zgarishini sezish mumkin. 
Nanostrukturalarda uchraydigan nuqsonlar. Nuqsonlar, yuza qatlamlari (bо‘limlari), 
chegara segregatsiyalari.

---

Qattiq jismlardagi nuqsonlarning tasnifi, ularning paydo bо‘lishining asosiy 
jarayonlari va rivojlanish dinamikasining xususiyatlari, tuzilish nuqsonlarining 
kimyoviy, elektrofizik, optik va qattiq fazali materiallarning mexanik xususiyatlari, 
kо‘rib chiqiladi. Nanokristall materiallarni sintez qilish usullari. Nanokristalli 
materiallarning о‘lchamlari bо‘yicha asosiy turlari klaster materiallari, tolali 
materiallar, plyonkalar va kо‘p qatlamli materiallar, shuningdek donalari har uchala 
yо‘nalishda ham solishtirish mumkin bо‘lgan polikristalli materiallardir.
Gazofazali sintez (bug‘lar kondensatsiyasi) usulida qoplamalar olish 
texnologiyasi va qurilmasi. Nanomateriallarni olishning asosiy usullarini bir qator 
texnologik guruhlarga bо‘lish mumkin: chang metallurgiyasiga asoslangan usullar, 
amorf prekursorlar ishlab chiqarishga asoslangan usullar, sirt texnologiyalari 
(nanostruktura bilan qoplamalar va modifikatsiyalangan qatlamlarni yaratish), og‘ir 
plastik deformatsiyadan foydalanishga asoslangan usullar va murakkab ketma-ket 
yoki parallel ravishda bir nechta turli xil texnologiyalarni qо‘llash usullari. Plazma-
kimyoviy usulda qoplamalar olish texnologiyasi va qurilmasi. Past haroratli plazma 
yordamida qoplamalarni olishning zamonaviy usullariga umumiy berilgan. 
Nostexiometrik nanoqoplamalarni tarkibi va dispersligiga ta’sirining tadqiqoti. 
Qoplama nanoqalinligini xossalariga ta’siri. Nanomateriallarning turli xil tabiatdagi 
polimerlarda ishlab chiqarilgan va ixtisoslashgan xususiyatlarga ega bо‘lgan bо‘yoq 
va laklar kabi qoplamalarga ta’siri tavsifi keltirilgan. Berilliy asosidagi qotishmalar.
Umumiy ma’lumotlar. Berilliyning xossalari. Yarim hom ashyo olish. Berilliy 
qotishmalari. Berilliy va unig qotishmalarini qо‘llash sohasi. О‘ta yengil qotishmalar. 
Alyuminiy-litiy 
qotishmalar. 
Qotishmalarni 
texnologik 
xossalari. 
Yengil 
qotishmalarga alyuminiy, magniy va titan asosidagi qotishmalar kiradi.
Zamonaviy kompozitsion materiallar. Umumiy ma’lumotlar va kompozitsion 
materiallar klassifikatsiyasi. Matritsalar va tо‘ldirgichlar. Zamonaviy kompozitsion 
materiallar haqida umumiy ma’lumotlar va kompozitsion materiallar klassifikatsiyasi. 
Matritsalar va tо‘ldirgichlar. Metallokompozitlar. Uglerod - uglerodli kompozitlar. 
Metall asosli kompozitsion materiallarturlari va ishlatilishi haqida sо‘z boradi. 
Polimerlar 
asosidagi 
kompozitsion 
materiallar. 
Shishalar. 
Polimer 
asosli 
kompozitsion materiallarning turlari va ularning ishlatilishi. Maxsus xossali 
qotishmalar. Mexanik hotira effektiga ega qotishmalar. Maxsus xossali qotishmalar 
haqida umumiy tushunchalar va ularga qо‘yiladigan talablar xamda bu materiallar 
qullaniladigan sohalar tо‘g‘risida sо‘z boradi. О‘ta sof materiallar. Amorf holatdagi
monokristall qotishmalar. О‘ta sof materiallar va amorf holatdagi monokristall 
qotishmalar haqida umumiy tushunchalar va ularga qо‘yiladigan talablar hamda bu 
materiallar qullaniladigan sohalar tо‘g‘risida sо‘z boradi.
О‘ta qattiq asbobsoz materiallar. Bor nitridi. Olmos. О‘ta qattiq asbobsoz 
materiallar haqida umumiy tushunchalar va ularga qо‘yiladigan talablar xamda bu 
materiallar qullaniladigan sohalar tо‘g‘risida sо‘z boradi. Funksional keramika. 
Metallokeramika. Funksional keramika va metallokeramika materiallar haqida 
umumiy tushunchalar va ularga qо‘yiladigan talablar xamda bu materiallar 
qullaniladigan sohalar tо‘g‘risida sо‘z boradi. Yuqori haroratda ishlatiladigan maxsus 

---

qotishmalar. Nikel va uning asosidagi qotishmalar. Yuqori haroratda ishlatiladigan 
maxsus qotishmalar haqida umumiy tushunchalar va ularga qо‘yiladigan talablar 
xamda bu materiallar qullaniladigan sohalar tо‘g‘risida sо‘z boradi. Plazma usuli. 
Plazma (elektr yoyi) usuli inert gaz atmosferasida yoy razryadining plazmasidagi 
grafit elektrodining termik puls imitsionidan iborat. Ushbu usul texnologik jihatdan 
eng yaxshi о‘zlashtirilgan va NT, astralen, fulleren va boshqalar kabi 
nanostrukturalarni olish uchun asosdir. Lazerli ablasyon usuli. Nano о‘lchovli grafit 
tuzilmalarini olishning yana bir usuli bu lazer yordamida purkashga asoslangan 
texnologiya. Odatda uni lazer bilan ablatsyon usuli deb ataydilar (lotincha ablatio - 
olib tashlash; radiatsiya va uning atrofida oqadigan issiq gaz oqimi ta’sirida qattiq 
moddadan sirtdan moddani chiqarib tashlash jarayonini bildiruvchi atama). 
Uglevodorodlarning katalitik parchalanish usuli. NT va NT tо‘plamlarini olish uchun 
uglevodorodlarning katalitik parchalanishining gaz fazali usuli ustuvor ahamiyatga 
ega.
Nano-obyektlarni olishning boshqa usullari. Grafen ishlab chiqarish 
texnologiyalari; NTlarning radiatsiyaviy stimulyatsiyali katalitik о‘sishi. Tо‘g‘ridan 
tо‘g‘ri oqim plazmasida katalitik kimyoviy bug‘ chо‘ktirish usuli. Mashinasozlikda 
nanomateriallardan foydalanish. Mashinasozlikada uglerod о‘z ichiga olgan moydan 
foydalanish moylash materiallarining xususiyatlarini optimallashtirishga va 
ishqalanish juftlarini о‘z ichiga olgan birliklarning ishlash muddatini uzaytirishga 
imkon beradi. Nanomateriallardan elektronikada foydalanish. NTni elektronikada 
ishlatish yо‘nalishlari xilma-xildir. Sintez sharoitlariga, elektr о‘tkazuvchanligiga, 
mexanik kuchga va kimyoviy barqarorlikka qarab sezilarli darajada о‘zgarib 
turadigan kichik о‘lchamlar kabi naychaning xususiyatlari NT ni nanoyelektronik 
elementlar uchun istiqbolli asos sifatida kо‘rib chiqishga imkon beradi. 
Nanomateriallarni energiya va transportda qо‘llash. NT dasturining boshqa 
variantlarining imkoniyatlari NTni turli xil materiallar bilan tо‘ldirish usullarini 
ishlab chiqish va amalga oshirish bilan bog‘liq. Nanomateriallarni asbobsozlikda 
qо‘llash. 
NT ma’lum materiallardan maksimal quvvat bilan farq qiladi: о‘lcham nisbati. 
Nanotubalar sirt bir xil emasligini kuzatish, gaz muhiti parametrlarini tahlil qilish va 
boshqalar uchun ishlatiladigan eng yaxshi о‘lchov asboblari uchun asos bо‘lib xizmat 
qilishi mumkin. Nanomateriallardan kimyo sanoatida foydalanish. NTlarning о‘ziga 
xos katta sirt maydoni ularni sanoatda ishlatishga imkon beradi. Nanotrubalar bir-biri 
bilan aralashib spiral tuzilmalarni hosil qilishi mumkin. Nanomateriallarning qurilish 
sanoatida qо‘llanilishi. Nanotexnologik yangiliklar qurilish sanoati kabi konservativ 
sanoatni ayab о‘tirmadi. Nanomateriallardan boshqa sohalarda sanoat va kundalik 
hayotda foydalanish. Kо‘pgina moddalar chо‘zilganda, kо‘ndalang yо‘nalishda 
qisqaradi. О‘lchamlarni о‘zgartirish Puassonning nisbati bilan tavsiflanadi.