Karbon kislotalar – tarkibida karboksil guruhi bo’lgan organik kislotalar

HCOOH +NaHCO₃ → HCOONa + H₂O + CO₂
Murakkab efirlar kislota va spirtlarning o’zaro ta’sir (eterifikatsiya) mahsulotlaridir:
Karbon kislotalar ham xuddi noorganik kislotalar kabi metallar,metalllar oksid va ishqorlar bilan reaksiyaga uchrab tuzlar hosil qiladi:
CH₃COOH + CH₃CH₂OH → CH₃COOCH₂CH₃ + H₂O
2R-COOH + 2Na → 2R – COONa + H₂
2R-COOH + Mg → (R-COO)₂Mg + H₂
R-COOH + NaOH → R – COONa+ H₂O

Karbon kislotalar ayrim vakillari va ishlatilishi

Metan kislota; Formik kislota yoki chumoli kislotasi sifatida ham tanilgan. Lotincha “formica (formica)” chumoli degan ma’noni anglatadi. Bu birinchi marta 1670 yilda chumoli turlarining sekretsiyasi bezlarida topilgan. Chumoli kislotasi qichitqi o’ti barglarida ham uchraydi.
Etan kislotasi yoki sirka kislotasi sifatida ham tanilgan. Lotincha “acetum (acetum)” sirka degan ma’noni anglatadi. Uyimizda ishlatadigan sirka sirka kislotasining 5% li suvli eritmasidir. Olma va uzum sirkasi eng tabiiy manbasi hisoblanadi. Sirka kislotasini boshqa mevalardan tabiiy ravishda olish mumkin, shuningdek, laboratoriya sharoitida sun’iy ravishda ishlab chiqariladi.
Salitsil kislotasi tabiiy ravishda tol daraxtidan olingan kislotadir. Salitsil kislotasi tarkibida benzol halqasi bor, shuning uchun u aromatikdir. Salitsil kislotasi aspirin ishlab chiqarishda ayniqsa qo’llaniladi. Aspirin qadim zamonlardan beri ma’lum bo’lgan dunyodagi eng ko’p ishlatiladigan og’riq qoldiruvchi va isitmani pasaytiruvchi vositadir.
Ftalik kislota, Naftalindan ftalik kislota angidridiga suv qoʻshib sunʼiy yoʻl bilan olinadi. Ftal kislotasidan ishlab chiqarilgan ftalatlar, ayniqsa, plastmassa sanoatida (shisha, emzik va poliester ishlab chiqarish) va shaxsiy parvarishlash vositalarida (shampun, sochni parvarish qilish mahsulotlari kabi) qo’llaniladi.
Karboksilik kislotalar mevalar tarkibida ko’p. Mevalarda eng ko’p uchraydigan karbon kislotalar olma kislotasi va limon kislotasidir. Molik kislota asosan olma, gilos va gilos kabi mevalarda (mevadagi karboksilik kislotaning taxminan 90%) mavjud. Limon kislotasi ko’proq sitrus mevalarida (masalan, limon, apelsin, greyfurt) va qulupnayda uchraydi. Bundan tashqari, apelsinda 10-25%, limonda 5% olma kislotasi mavjud. Ushbu kislotalardan tashqari, tartarik kislota faqat uzumda dominant karbon kislota hisoblanadi. Mevalarni uzoq muddatli saqlashda bu karbon kislotalarning bir qismi yo’qoladi. Shu sababli mevalarni uzoq vaqt saqlamadan iste’mol qilish kerak.
Folik kislota B guruhi vitaminlari (B9) dan biridir. Folik kislota ismaloq kabi yashil bargli sabzavotlarda ko’p. Bundan tashqari, alabalık, buyrak, yeryong’oq, brokkoli, karam, apelsin va to’liq donalar foliy kislotasiga boy. Folik kislota hujayra bo’linishida muhim rol o’ynaydi, chunki u DNK sintezi uchun zarurdir. Folik kislota etishmovchiligida hujayralar etarli darajada bo’linmaydi.
Tirik organizmlarda muhim ahamiyatga ega bo’lgan yog’ kislotalari ham karboksilik kislotalarga misol bo’la oladi. Yog ‘kislotalari uzun uglerod zanjiriga ega bo’lgan karbon kislotalardir. Bular toʻyingan va toʻyinmagan yogʻ kislotalari sifatida ikkiga boʻlinadi. Yog ‘kislotalarida uglerod zanjiridagi uglerod atomlari o’rtasida qo’sh bog’ (C = C) mavjud bo’lsa, bunday yog’ kislotalari to’yinmagan yog’li kislotalar deb tasniflanadi. Uglerod atomlari oʻrtasida faqat bitta bogʻ (C-C) mavjud boʻlgan (qoʻsh bogʻlanmagan) yogʻ kislotalari ham toʻyingan yogʻ kislotalari deyiladi.