Karbonsuvlar almashinuvining patofiziologiyasi lektor – T. F. N., Dotsent d. S. Xaydarova

PANKREATIK INSULIN YeTIShMOVChILIGI

• 1. Pansreas patologiyasi
• 2. Langergans orolchalarning gipoksiyasi
• 3. Purin almashinuvi buzilishida alloksan xosil bo’lishi
• 4. Pansreas zo’riqishi
• 5. Insulyar apparatning nasliy yetishmovchiligi

NOPANKREATIK INSULIN YETISHMOVCHILIGI

• 1. Insulinaza aktivligining
• 2. Surunkali yalliglanish
• 3. Noesterifitsirlangan yog kislotalarning mikdorining
• 4. Insulinning transport oksili bilan kuchli boglanishi
• 5. Kontrinsulyar gormonlar mikdorining
• 6. Insulinga karshi antitanalarning xosil bulishi
• 7. Insulinga reseptorlar sezuvchanligining

• Qandli diabet – bu absolyut yoki nisbiy insulin yetishmovchiligi asosida rivojlanuvchi kasalliklarning geterogen guruxi, ular uchun umumiy simptom –
• JSST KDni
• XXI asr noinfeksion epidemiyasi deb e'lon kilgan

• QANDLI DIABET

• gipеrgliкемiya

QD bilan kasallanishni dunyoda tarqalishi (mln.odam soni)

Region	2000 yil	2020 yil
Rivojlangan davlatlar	44,268	68,56
Sobiq sotslager' davlatlari	11,665	13,960
Hindiston	31,665	79,441
Xitoy	21,757	42,321
Osiyo	22,328	58,109
Afrika	7,146	18,645
Lotin Amerika	13,307	32,959
Yakin Sharq	20,051	52,794
Jami dunyoda	171,228	366,212

QD bilan kasallanish buyicha 10 lider-davlat

Davlat	2000	Davlat	2020
Hindiston	31,7	Hindiston	79,4
Xitoy	20,8	Xitoy	42,3
AQSh	17,7	AQSh	30,3
Indoneziya	8,4	Indoneziya	21,3
Yaponiya	6,8	Pokiston	13,9
Pokiston	5,2	Braziliya	11,3
Rossiya	4,6	Bangladesh	11,3
Braziliya	4,6	Yaponiya	8,9
Italiya	4,3	Fillipin	7,8
Bangladesh	3,2	Misr	6,7

O’zbekistonda QD buyicha statistika

• O‘zbekistonda qandli diabet bilan og‘rigan bemorlar soni 245 mingdan ortiq, jumladan, 2,3 mingdan ortiq bolalar va 879 nafar o‘smirni tashkil etadi.

Qandli diabet klassifikasiyasi

• 1.1. Insulinga bog’lik (I tipli QD)
• 1.2. Insulinga bog’lik emas (II tipli QD)
• 1.3. Diabetning boshka shakllari:
• a) Pancreas diabeti (o’sma, travma, tbc);
• b) endokrin kasalliklardagi diabet;
• v) kimyoviy moddalar va dorilar ta'siridagi diabet (glyukokortikoidlar, tireoid gormonlar,diuretiklar, analgetiklar va boshq;
• g) insulin va uning reseptorlari tuzilishining uzgarishlaridagi diabet;
• d) ba'zi genetik sindromlardagi diabet (Daun, Shereshevskiy-Terner, Klaynfelter va boshq.)
• 1.4. Xomiladorlar diabeti.
• 1.5. Glyukozaga tolerantlikning pasayishi.

Insulinga bog’lik qandli diabet

• Autoimmun forma
• Autoimmun forma

• Idiopatik forma

Insulinga bog’lik QD

• Insulinga bog’lik QD pancreas β-hujayralarining birlamchi destruksiyasi natijasida kelib chikadi. Destruksiya fakat genetik moyiligi bor odamlarda rivojlanadi. Ular uchun insulinopeniya xos. Bunday kasallar ekzogen insulinga muxtoj. Shuning uchun QD-ning bu shakli Insulinga bog’lik QD deb nomlangan
• Autoimmun forma

QD asosiy simptomlari

• Karbonsuvlar buzilishi bilan bog’lik:
• Giperglikemiya
• (Glyukoza konsentratsiyasi ≥ 6,1mmol’/l)
• Glyukozuriya
• Poliuriya
• Polidipsiya
• Polifagiya
• Ozish

Giperglikemiya patogenezi

• Transmembran transportning sekinlashuvi
• Glikogenez tormozlanishi
• Lipogenez tormozlanishi
• Glikogenoliz stimulyasiyasi
• Lipoliz stimulyasiyasi
• Glyukoneogenez

• 1. Glyukoza o’zlashtirilishining

• 2. Glyukoza xosil bo’lishining stimulyasiyasi

QDda oksil almashinuvining buzilishi

• Oksil sintezining buzilishi
• Oksil parchalanishining kuchayishi
• Paraproteinlar xosil bulishi
• Bolalarda o’sishning orkada kolishi
• Antitanalar sintezining buzilishi
• Infeksiyalarga moyilikni oshishi

QDda yog’lar almashinuvining buzilishi

• KS yog’larga aylanishining buzilishi
• Yog’larning yog’ deposidan mobilizasiyasining kuchayishi
• Jigarda yog’lar oksidlanishining buzilishi va xolesterinning ko’p xosil bulishi
• Tana massasining yuqotilishi
• Giperxolesterinemiya va ketonemiya
• Jigarda yog’lar oksidlanishining buzilishlari

I va II tipli QD uziga xosligi

	IBQD (I tip)	IBEQD (II tip)
Patsient yoshi	25-30 yoshgacha	35-40 dan
Boshlanishi	Tez	Sekin
Tana massasi	Ozish	60-80%semirish
-orolchalarga antitanalar	Bor	Yuq
Qonda insulin		Normada
Ketoz	Bor	Hos emas
Insulinga muxtojlik	Bor	Yuq
Qand pasayti-ruvchi dorilar	Noeffektiv	Effektiv

QD asoratlari

• 1. Metabolik asidoz
• Ketoasidoz
• Laktatasidoz
• 2. Komalar
• Giperglikemik
• Giperosmolyar
• Gipoglikemik
• Ketoasidotik

Diabetik makroangiopatiyalar

• Koronar tomirlar aterosklerozi (YuIK, MI)
• Oyok tomirlari aterosklerozi
• Bosh miya tomirlari aterosklerozi

DIABETIK TOVON

• 1. Amputasiya chastotasi QD bilan kasallanganlarda 10-15 barobar kup
• 2. Dunyoda xar bir coatda 3-4 amputasiya bajariladi
• 3. Xar yili dunyoda 1 mln amputasiya o’tkaziladi

Diabetik mikroangiopatiya

• Diabetik retinopatiya
• Diabetik nefropatiya

Diabetik retinopatiya

• Kurlik sabablari ichida QD 1 o’rinda:
• Boshkalarga nisbatan 15-25 barobar ko’p uchraydi
• Ayniqsa, IBQD

Kasallik davomiyligi	Retinopatiyasi bor bemorlar-ning%
5yilgacha	10,5 %
6-10 y	68 %
20 y	100 %

Diabetik nefropatiya

• 1. 5 y keyin QD bilan kasallangan xar uchinchi bemorda SBE rivojlanadi
• 2. SBE 36 % – KD okibati

• Sog’lom

• Diabetik