Kasbiy psixologiyada bilish jarayonlari reja

8.5 Idrok – bu narsa va xodisalar va ularning xususiyatlari insonni sezgi organlariga bevosita ta’sir etgan chog‘ida ularni yaxlit tarzda aks ettirish jarayonidir. O‘spirinlarning o‘qishi, mehnat faoliyati, muomala jarayoni, kasb tanlashi uchun fazo va vaqtni idrok qilishning katta ahamiyati bor. Har qanday kasb - hunar, ixtisos va mutaxassislik uchun ish sur’ati, vaqt, ish qurollari, vositalarining fazoda qanday joylashganligini aniq bilish talab qilinadi. Shaxsni kasbga yo‘llashda uning olamni idrok qilish imkoniyatidan iborat fazilati va kuzatuvchanligi alohida rol o‘ynaydi. Ba’zi birovlar moddiy narsalarga nisbatan kuzatuvchan bo‘lsa, boshqalar psixologik jihatdan kuzatuvchandir. Shaxsning atrof muhitdagi narsa va hodisalar haqida chuqur fikr yurita bilishi uning idroklilik darajasiga bog‘liq bo‘lib, bu fazilat kasb tanlashda juda asqotadi. Voqe’likdagi hodisa va vaziyatlarni oldindan anglash “sotsial persepsiya” deyiladi. Idrokni tushunishda uning xususiyatlarini bilish, o‘zaro farqlash ahamiyatli sanaladi.
Idrok tug‘mami yoki o‘zlashtirilganmi?” - degan savolga ahamiyatli. Xar ikkalasi ( tug‘ma xam o‘zlashtirilgan) xam deb javob bera olamiz. Idrok - xis tuyg‘ular, ruhiy kechinmalar orqali boyitib boriladi. Shu sababli x am bizga turli darajadagi tahlil natijalari zarur bo‘ladi. ,,Oddiy” tushunchalar bu inson miyasining yaratuvchilik maxsulidir. Ushbu rasmda. Noanik bo‘lgan ot/ tyulen shakli. Agar 10 ta odam olinib, ulardan ferma xayvonlari xaqida o‘ylashlari so‘ralsa, 10ta odamdan taxminan 7 tasida ot xaqida, bordi-yu ulardan dengiz hayvonlarini o‘ylashlari so‘ralsa yana 10 ta odamdan 7 tasida tyulen haqida tushuncha hosil bo‘ladi. (David G.Myers 2010.-Psychology-9th-edition 278-280 page)
I drokning asosida narsa va hodisaning yaxlitlashgan obrazi yotadiki, bu obraz boshqalaridan farq qiladi. Idrok o‘ziga nisbatan soddaroq bo‘lgan sezgi jarayonlaridan tashkil topadi. Masalan, olmaning shaklini, xidini, mazasini, rangini sezamiz, ya’ni alohida-alohida xossalar ongimizda aks etadi. Bu - sezgilarimizdir. Sezgilar yaxlit tarzda idrok jarayonini ta’minlaydi. Lekin olimlar idrokni sezgilarning oddiygina, mexanik tarzdagi birlashuvi, degan fikrga mutloq qarshilar. Chunki idrok ongli, maqsadga qaratilgan murakkab jarayon bo‘lib, unda shaxsning u yoki bu ob’ektga shaxsiy munosabati va idrokdagi faolligi asosiy rol o‘ynaydi. Masalan, buni isboti uchun ko‘pincha