Kataliz katalizator, deb ataluvchi modda vositasida kimyoviy reaksiya tezligining oʻzgarishidir. Reaksiyada ishtirok etayotgan reagentlardan farqli oʻlaroq, katalizator reaksiyaga kirishmaydi

Kislota-asosli katalizatorlar

Kislotali katalizda odatda katalizator vazifasini \text{H}^+H+start text, H, end text, start superscript, plus, end superscript ionlari bajarsa, asosli katalizda katalizator vazifasini \text{OH}^-OH−start text, O, H, end text, start superscript, minus, end superscript ionlari bajaradi.

Kislotali katalizga saxaroza (qamish shakari deb ham nomlanadi) gidrolizi misol boʻla oladi. Saxaroza ikkita oddiy shakar (monosaxaridlar), glyukoza va fruktozadan iborat. Saxarozaga kislota yoki ferment qoʻshilsa, saxaroza quyida keltirilgan reaksiyalarda koʻrsatilganidek glyukoza va fruktozagacha parchalanadi:

Saxaroza H+ (vodorod protoni) bilan reaksiyasiyaga kirishishi natijasida glyukoza va fruktoza molekulalarini bogʻlagan kislorod protonlanadi va protonlangan saxaroza hosil boʻladi. Protonlangan saxaroza suv bilan reaksiyaga kirishib, bitta molekula glyukoza, bitta fruktoza molekulasini hamda H + ni hosil qiladi.

Kislotali kataliz: saxaroza (qamish shakari)dan glyukoza va fruktozaning hosil boʻlishi

Reaksiyaning birinchi bosqichida saxaroza \text H^+H+start text, H, end text, start superscript, plus, end superscript (qizil rangda) bilan taʼsirlashadi va protonlangan saxarozani hosil qiladi. Protonlangan saxaroza suv (koʻk rangda) bilan taʼsirlashishi natijasida \text H^+H+start text, H, end text, start superscript, plus, end superscript, bir molekula glyukoza va bir molekula fruktoza hosil boʻladi. Umumiy reaksiya tenglamasi quyidagicha:

\text{Saxaroza} + \text H_2 \text O \xrightarrow{\text{kislota katalizatorligida}} \text{Glyukoza} + \text{Fruktoza}Saxaroza+H2​Okislota katalizatorligida​Glyukoza+Fruktoza

Reaksiyada davomida \text H^+H+start text, H, end text, start superscript, plus, end superscript ham reagent sifatida, ham bir vaqtning oʻzida mahsulot sifatida hosil boʻlgani sababli reaksiya davomida uning konsentratsiyasi oʻzgarmaydi, yaʼni sarflanmaydi. Shuning uchun katalizatorlar reaksiya tenglamasida reagent sifatida ham, mahsulot sifatida ham keltirilmaydi.