Kegl cc pechat indd

95-rasm.
Bu chizmaga elektr zanjiri deyiladi (96-rasm).
a)
b)
96-rasm.
96 -a rasmda tok manbai, elektr lampochkasi va uzib-ulagichdan iborat elektr chizma keltirilgan. 96-b rasmda ularning natural ko^£rinishi keltirilgan. Eslatib o^£tamiz, barcha elektr ulanishlar uzib- ulagichning ochiq holatida bajariladi. Uzib-ulagich berk holatga o^£tkazilganda zanjirdan tok o^£tib lampochka yonadi.
Shunday qilib zanjirda elektr toki mavjud bo^£lishi uchun ikkita shart bajarilishi kerak:
Zanjirdan o^£tayotgan tok kuchini maxsus asbob ampermetr yordamida o^£lchanadi. Uning tashqi ko^£rinishi va ulanish chizmasi 97-rasmda keltirilgan. Ampermetr zanjirga ketma-ket ulanadi.
Tok kuchining o^£lchov birligi sifatida bir amper (1 A) qabul qilingan.
Tok manbai bo^£lishi kerak; Zanjir berk bo^£lishi kerak.
b)
97-rasm.
125
Odatda, tok manbaiga bir nechta iste’molchilar ulanishi mumkin. Bunda ular elektr zanjiriga parallel (98-a rasm) yoki ketma-ket (98 rasm) ulanishi mumkin.
'L®—
b)
9 8-rasm.
1. Elektr zanjiri qanday chiziladi?
2. 10 V necha mV ga teng?
3. Voltmetr qanday kattalikni olchaydi?
1. Kalkulyator, cho‘ntak fonari, o‘yinchoq to‘pponcha, bosh- qariluvchi mashina va shu kabilarning batareyalarini olib ko‘ring va necha volt kuchlanish berishini daftaringizga yozing.
2. Batareya va ikkita lampochkani o^£tkazgichlar orqali avval ketma-ket so^£ngra parallel ulang. Har ikkala holda lampochkalarning yonishiga e’tibor bering. Sababini tushun- tirishga harakat qiling.
46-MAVZU
XONADONDAGI ELEKTR ASBOBLARI. ELEKTR ENERGIYASINI TEJASH
Yuqorida aytilganidek, kundalik turmushimizni elektrsiz tasavvur qilish qiyin. Xonadonda biz ishlatadigan elektr asboblaridan ayrimlari 99-rasmda keltirilgan.
Bu rasmda elektr plitasi, chang yutkich, kir yuvish mashinasi, mikroto^£lqinli pech va elektr dazmoli keltirilgan. Bu asboblarning barchasi xonadonga kiritilgan elektr tarmog‘idan quvvat olib ishlaydi. Xonadonga kiritilgan elektr tarmog‘ining kuchlanishi 220 V ga teng. Bu ancha yuqori kuchlanish bo‘lganligi sababli hayot uchun xavfli hisoblanadi. 36 V kuchlanishdan yuqori bo^£lsa, hayot uchun xavfli bo^£ladi. Shunga ko^£ra, asboblarni elektr manbaiga kattalarning ruxsatisiz ulamang!
Elektrdan foydalanganlik uchun pul to^£lanadi. Bu pulning miqdori sarflangan elektr energiyasiga bog^£liq bo^£ladi. Energiya tushunchasining to^£laroq ma’nosi bilan darslikning keyingi mavzularida tanishasiz. Xonadonda sarflangan elektr energiyasini hisoblagich orqali aniqlanadi (100-rasm).
Undagi raqamlar sarflangan energiyani ko^£rsatadi. Elektr hisoblagichning boshqacha turlari ham mavjud. Sarflangan elektr energiyasiga pul to^£lanadigan bo^£lganligidan uni tejab sarflash kerak. Uyda zarurat bo^£lmasa chiroqlarni o^£chirib qo^£yish, qo^£shni xonada ish qilayotganda televizorni ovozini baland holda qoldirib ishlatish kerak emas. Kompyuterda uzoq muddat o^£yinlarni o^£ynash ko^£p elektr energiyasining sarflanishiga olib kelish bilan birgalikda, sog^£liq uchun ham zararlidir.