Kegl cc pechat indd

1. Elektr toki hosil bolishi shartlarini aytib bering.
2. Volta ustunida zaryadlarning ajralishi qanday hodisa tufayli ro⁽y beradi?
3. Kundalik turmushda ishlatiladigan batareya va akkumulyator- larga misollar keltiring.
123
Amaliy topshiriq
Oqish va qizg^£ish rangdagi bir nechta tanga, tuzli suv shimdirilgan qog^£oz yordamida volta ustuniga o^£xshash batareya yasang.
1. Bitta galvani element hosil qilgan kuchlanish odatda 1—2 V atrofida bo^£ladi, momaqaldiroq paytida bulutlar orasidagi kuchlanish esa 100 million voltga boradi.
2. Katta quvvatli generatorlar kuchlanishi 15—20 kV ga teng bo^£lgan elektr energiyasini ishlab chiqib, foydali ish koeffitsiyenti 97—98% ga boradi.
TURMUSHDA ELEKTR TOKINING AHAMIYATI. ODDIY ELEKTR ZANJIRI
Turmushimizni elektr tokisiz tasavvur qilishimiz juda qiyin. U bizga hamma joyda hayotimizni yengillashtirishda yordam beradi. Ertalab turib elektr chiroqni yoqamiz, elektr choynakda choy qaynatamiz. Mikroto^£lqinli elektr pechda nonushtani isitamiz. Nonushtadan so^£ng lift orqali pastga tushamiz. Metroda o^£qishga yoki ishga boramiz. Yo^£l- yo^£lakay uyali telefonda gaplashamiz. Maktabga o^£qishga kelsak, darsga qo^£ng^£iroq chalinadi. Yorug^£ xonalarda elektrga oid darslarni o^£qiymiz. E’tibor qilinsa, bularning barchasida elektr yordamchi bo^£lib xizmat qiladi. Turmushda biz foydalanadigan ko^£pgina narsalar kabi ularning ijobiy tomonlari bilan birga, ehtiyot bo^£linmasa, zararli tomonlari ham bor. Chunki simlardan o^£tayotgan elektr toki ko^£zga ko^£rinmaydi, hidi yo^£q, rangsizdir. Tok borligini o^£lchov asboblari yordamida aniqlash mumkin. Tokdan zararlanishni ilk bor 1862-yilda qayd etishgan. Bunda inson tok o^£tuvchi simning ochiq joyiga tegib halok bo^£lgan. Shu sababli undan foydalanish uchun asboblarni tok manbalariga to^£g^£ri ulashni o^£rganib olishimiz kerak.
O'rganishni sodda elektr zanjiri tuzishdan boshlaylik. Buning uchun tok manbai, elektr lampochkasi va uzib-ulagich olinadi. So^£ngra daftarga ularni bir-biriga ulash chizmasi chiziladi. Chizmada tok manbai, lampochka, uzib-ulagich va boshqa asboblar shartli belgilar bilan belgilanadi (95-rasm).
124
— uzib-ulagich;
—elektr lampochkasi;
— ulovchi sim;
— tok manbai.