Kegl cc pechat indd

V
BOB
KIRISH SUHBATI
Kundalik turmushda biz «elektr» degan tushuncha bilan ko^£p duch kelamiz. Elektrning o^£zi nima, bu haqda odamlar qachon bilishgan?
Elektrsiz biz kundalik hayotimizni tasavvur qila olmaymiz. Ayting-chi, yoritishsiz va isitishsiz, telefonsiz va elektrodvigatelsiz, kompyutersiz va televizorsiz turmush kechirish mumkinmi? Elektr bizning hayotimizga shunchalik chuqur kirib ketganki, ba’zan «qanday sehrgar bizga ko^£p ishlarimizni bajarishga yordam berib kelmoqda» deb o^£ylab ham ko^£rmaymiz.
Bu «sehrgar» elektr tokidir. Elektr tokining ixtiro qilinishi va u bilan bog^£liq boshqa yangiliklarning ochilishi o^£n to^£qqizinchi asrning oxiri—yigirmanchi asrning boshlariga to^£g^£ri keladi deyish mumkin. Lekin odamlar elektr bilan bog^£liq dastlabki hodisalarni eramizdan oldingi beshinchi asrdayoq kuzatganlar. Ular jun yoki shoyiga ishqalangan kahrabo bo^£lagining o^£ziga yengil jismlarni, changlarni tortishiga e’tibor berganlar. Qadimgi greklar bu hodisadan qimmatbaho buyumlarni changdan tozalashda foydalanganlar. Ular shuningdek kahrabo taroq bilan soch taralganda soch tolalarining bir-biridan itarilib tikkayganligini kuzatganlar. Kahrabo grekchasiga «elektron» deyiladi. «Elektr» so^£zi shundan kelib chiqqan. Ishqalangandan so^£ng boshqa mayda jismlarni o^£ziga tortadigan jismlarni elektrlangan jism deyiladigan bo^£ldi. Agar elektrlangan jismni boshqa elektrlanmagan jismga tekkizilsa, u jism ham elektrlanib qoladi.
Hozirgi kunda dunyoni elektrsiz tasavvur qilib bo^£lmaydi. Bir kuni insoniyat va tabiat elektrsiz qolsa nima boladi? Unda dunyo qorong^£ulikka cho^£kkan, televizor, sovutkich, telefon, plitkalar ishlamagan bo^£lar edi. Hayot umuman to^£xtagan bo^£lar edi. Chunki ko^£pgina hayotiy jarayonlar elektr jarayonlari bilan bog^£liqdir. Moddaning o^£zi ham parchalanib ketar edi. Chunki uni tashkil etuvchi zarralar elektr o^£zaro ta’sir tufayli tutinib turadi.
43-MAVZU|
JISMLARNING ELEKTRLANISHI
Elektrni o^£rganish oddiy tajribalarni o^£tkazishdan boshlangan. Shunday tajribani qilib ko^£raylik. Stol ustiga qaychi bilan maydalab qirqilgan qog^£oz parchalarini sochib qo^£yaylik. Plastmassadan yasalgan taroqni olib uni yaxshilab tozalab, quritaylik. So^£ngra yog^£siz quruq sochimizni taraylik va qog^£oz parchalariga yaqinlashtiraylik.
118