Kegl cc pechat indd

1 gaz (Xorazm, yer o‘lchashda) 
 106–107 sm; 1 gaz 
(Xorazm, gazmol o‘lchashda) 
= 
61 sm; 1 
gaz (Buxoro, qurilish 
da) 
 79 
sm; 1 gaz (Samarqand, Toshkent, Farg‘ona)  68,6–70,7 sm.

---

83
JISMLARNING
MUVOZANATI.
ODDIY MEXANIZMLAR
III
BOB
Bu bobda Siz:
– jismlarning massa markazi va 
uni aniqlash;
– muvozanat turlari;
– kuch momenti, richag;
– oddiy mexanizmlar: blok, 
qiya tekislik, vint, pona va 
chig‘iriq;
– oddiy mexanizmlarda 
bajarilgan ishlar;
– mexanizmlarning foydali ish 
koeffitsiyenti;
– mexanikaning «oltin qoidasi» 
bilan tanishasiz.

---

84
KIRISH SUHBATI
Qadim davrlardan beri inson o‘z mehnatini yengillashtirish 
yo‘llarini qidiradi. Qurilishlar olib borishda og‘ir ustunlar, yo‘nilgan 
marmar toshlarni siljitish, ko‘tarish uchun turli mexanik quril 
malardan 
foydalanib kelgan. Uch ming yil oldin qadimgi Misrda piramidalar 
qurilishida og‘ir tosh plitalarni richaglar yordamida bir joydan ikkinchi 
joyga siljitishgan va ancha balandga ko‘tarishgan. Ko‘p hollarda og‘ir 
yukni biror balandlikka ko‘tarish o‘rniga uni shu balandlikka qiya 
tekislik bo‘yicha dumalatib yoki sudrab olib chiqishgan. Samarqand 
va Buxoro shaharlaridagi minoralar, madrasalar, saroy va masjidlar 
qurilishida yuklarni bloklar, chig‘iriqlar yordamida ko‘targanlar.
Turmushda, zavodlarda katta-katta metall taxtalarni kesadigan, 
shtamp laydigan stanoklarda, ko‘tarma kran, yer qazuvchi, tekislovchi 
mashinalarda ham oddiy mexanizmlar bor. Bunday mexanizmlar 
zamonaviy audio va video apparaturalar, murakkab avtomatlarda ham 
uchraydi.
Oddiy mexanizmlar ishi bilan tanishsangiz, murakkab mashinalar 
tuzili shini tushunishingiz oson bo‘ladi.