Keksa inson shaxsining xususiyatlari

III.BOB Keksa inson shaxsining xususiyatlarini o’rganish borasida olib boriladigan tarjiba sinov ishlari
3.1 Keksa inson shaxsining xususiyatlarini o’rganish ishlari

Yetakchi faoliyat bo‘sh vaqtdagi qiziqishlar (ayrim keksalar har xil faoliyat bilan shug‘ullanib, o‘zlarini sinab ko‘radilar. har xil usullar bilan shaxsining nimalarga qodirligini ko4rsatishga intilish; ayrim keksalar (sog‘liqlari yaxshi bo‘Isa-da) uchun Mimga tayyorlanish yetakchi faoliyat bo‘lib qoladi, bu dinga berilish, tez-tez qabristonga borish, yaqinlariga “vasiyatlar” qilishda namoyon bo‘ladi.

Sog‘liqning birdan yomonlashishi sharoitidagi uzoq uinr
ko‘rish sog‘Hg4da jiddiy muammolari yo‘q keksalaming holati birbiridan farq qiladi.1.Ijtimoiy vaziyat. yaqinlar, qarindoshlar, vrachlar va palatadagi sheriklar bilan asosan muloqot amalga oshiriladi. qariyalar uyida palatadoshlari bilan muloqot (xorijda hech kimi yo‘q qariyalami bunday uylarga joylashtiriladi). Yetakchi faoliyat: da’volanish, qandaydir usullar bilan bo‘lsa-da kasallikka qarshi
kurashish; o‘z hayoti mazmunini anglashga intilish. 0 ‘z hayotini bezashga
intilish, hayotidagi yaxshi narsalarga intilish. Bunda inson “bekorga
yashamaganligini ko‘rsatish uchun” o‘zidan yaxshiroq narsa qoldirgisi
keladi. Nisbatan mustahkam sog'liq bilan uzoq umr ko‘rish(75-80
yosh vaundan kattalar) Ijtimoiy vaziyat. yaqinlar va qarindoshlar bilan muloqot, ularning oilasida uzoq umr ko‘ruvchi shaxs yashayotganligidan faxrlanish;
uzoq umr ko‘ruvchi qariyada yangi do‘stlar va tanishlar paydo
bo‘ladi; uzoq umr kechirish noyob hodisa bo‘lganligi uchun u bilan
gaplashishga hamma, hattoki OAV xodimlari ham intiladi.2. Yetakchi faoliyat:
Insonning layoqatiga bog‘liq bo4lib, ko'proq faol hayot tarzini
kechirish, sog‘liqni saqlash uchun faqat vrachlarning aytganlarini
qilish emas, balki o‘z sog‘lig‘ini his qilish ham muhim. Keksalik davrining shaxsiy xususiyatlarim Keksalik davridagi insonlarga emotsional sohada ham maxsus
o‘zgarishlar xos. Bu affektiv reaksiyalaming kuchayishi (kuchli asab
qo‘zg‘aIishi); sababsiz xafa bo‘lish, yig‘lash va boshqalarda namoyon
bo‘ladi. Qariyalarda o‘tmish qadriyat hisoblanadi. Kalifomiya
universiteti olimlarining 40 yillik longityud tadqiqot natijalaridan ma’Ium bo‘lishicha, 30 yoshda emotsional va psixologik barqaror faol
shaxslar 70 yoshda ham o‘z faolliklarini saqlab qoladi.
Qariyalarning ijtimoiy va psixologik mavqesini belgilaydigan
muhim omillardan biri jismoniy sogMiq, jismoniy faollikdir. Jismoniy
noxushliklar keksalik davrida hayotdan qoniqmaslikning muhim
sababidir. Buning xususiy oqibatlari atrofdagilarga qiziqishning
pasayishi, yaqinlar bilan munosabatlaming o‘zgarishi, o‘z-o‘zini
baholashning pasayishida ko‘rinadi. Biroq shaxsiy keksayishga munosabat - keksalar psixik hayotining faol elementidir. Jismoniy va psixik o‘zgarishlami anglash, o‘zining jismonan nosog‘lomligini his qilish keksalik davrida o‘zo‘zini anglashning yangi darajasini tashkil etadi. Keksalaming jismoniy kuch va imkoniyatlarining chegaralanganligiga chidamliligi yoki chidamsizligi shaxsiy qartayishiga munosabatini bildiradi. K. Roshakning ta’kidlashicha, ehtiyojlar ierarxiyasi, tuzilishi o‘zgaradi: qiynalishdan qochish, xavfsizlik ehtiyoji, avtonomiya va mustaqillik ehtiyoji86. Shu bilan birga keksalik davrida vaqtinchalik
hayotiy rejalaming umumiy o‘zgarishi ro‘y beradi. Hozirgi hayot va
o‘tgan umr haqida tasavvurlar kelajak hayotga nisbatan muhim ahamiyatga ega. Keksalarning o‘tmish ocotiralarga • qaratilganligi fenomeni lilar psixik hayotining muhim qismidir. Shuningdek, bu davrda hayotdan qoniqish hamda o‘z-o‘zini
baholashning susayishi kuzatiladi. Amerika psixologlari tadqiqotlarida
nafaqaga chiqqan erkaklar o‘rganilib, 5 xil shaxs tiplari o‘rganilgan.
1. Konstruktiv tip - ichki muvozanat, ijobiy emotsional kayfiyat,
o‘ziga nisbatan tanqidiylik va boshqalarga nisbatan chidamlilik bilan
tavsiflanadi. Kasbiy faoliyatni to‘xtatgandan so‘ng ham hayotga
nisbatan optimistik ustanovka saqlanib qoladi. Bunday keksalaming o‘z-o‘zini baholashi yuqori bo‘lib, atrofdagilaming yordamiga tayangan holda kelajak uchun reja tuzadi.
2. Bog‘liq tip - ijtimoiy qabul qilingan va yaxshi moslashgan tip.
Yuksak hayotiy va kasbiy intilishlar bo‘lmaganida turmush o ‘rtog‘iga
yoki farzandiga bo‘ysunadi. Oilaviy vaziyat tufayli hissiy muvozanat
saqlab turiladi.
3. Himoyalanuvchi tip — zo‘r berib doimiy faollik orqali o ‘z-o‘zini ta’minlashga intilish. Nevrotik tip sifatida baholanadi.
4.Agressiv-ayblovchi tip bunday keksalar shaxsiy muvaffaqiyatsizliklari uchun aybni boshqalarga to‘nkaydi, shubhalanuvchan va birdan tutoqib ketadi. Ular o‘zlarining keksaligi, nafaqaga chiqqanligi haqidagi fikmi qabul qilishni istamaydi, kuchi tugayotgani va o‘lim haqida o‘ylab, yoshlarga nisbatan dushmanlarcha
munosabatda bo‘ladi.
5.O‘z-o‘zini ayblovchi tip - passivlik, depressiyaga
beriluvchanlik, tashabbussizlik, yolg‘izlik, hayotga pessimistik
munosabat, o‘lim baxtsizlikdan qutulish yo‘li sifatida qabul qilinadi.
I. S. Kon keksalikdagi ijtimoiy-psixologik tiplami ajratishda
mezon sifatida faoliyatning yo‘nalganligidan foydalanadi.
Ijobiy psixologik qulciy tiplar:
1) Nafaqaga chiqqandan so‘ng jamoat ishlarini davom ettirish,
faol va ijodiy munosabatda bo‘Iish;
2) shaxsiy hayoti bilan shug‘ulianish - moddiy ta’minlanganlik,
xobbi, qiziqishlar, mustaqil ta’Iim olish, yaxshi ijtimoiy va psixologik
ta’minlanganlik;
3) oilaning boshqa a’zolariga qulay bo‘lish uchun ularga
yordamlashish, bular ko‘proq ayollardir. Zerikish yo‘q, lekin birinchi
va ikkinchi guruhdagilarga nisbatan hayotdan qoniqqanlik quyiroq;
4) hayolning mazmuni sog‘liqni mustahkamlash bilan
bogManadi, bu ko‘proq erkaklarga xos. Hayotni bunday tashkil etish
ma’lum ma’noda axloqiy qoniqish hosil qiladi, ba’zan sogMiqqa
nisbatan xavotirlanish kuzatiladi