Keleshek jobası. Operativ jobası

2. 1 Perspektivalı jobasıdıń mánisi

Bazar ekonomikasına ótiwde, birinshi náwbette, jobası predmeti ózgeredi. Joba tek shártnama boyınsha isleytuǵın hám ekonomikalıq iskerlik nátiyjeleri ushın juwapker bolǵan mal-múlkli yamasa kepillikli isbilermen tárepinen qabıl etiliwi múmkin. Bul sonı ańlatadıki, mámleket tek byudjet investitsiyaları, , regionlıq hám qala programmaları hám shártnamaları arqalı tolıqnatuǵın yamasa byudjet shólkemleri tárepinen ámelge asırilatuǵın zatlardı jobasıı múmkin. Kópshilik kárxanalar ushın mámleket jobası tek prognoz hám kórsetpelerdi óz ishine aladı, olar salıq hám basqa xoshametlew baǵdarları járdeminde eń maqul túsetuǵın hám xoshametlantiriladi.
Házirgi waqıtta uzaq múddetli jobasıdıń mánisi úlken áhmiyetke iye boldı. Bul túrdegi jobası basqalardan parıq etedi. Uzaq múddetli joba - bul 10 - 20 jıl múddetke islep shıǵılǵan joba (eń keń tarqalǵan variant - 10 jıllıq joba ). Uzaq múddetli jobası uzaq múddetli prognozdı támiyinleydi, yaǵnıy. keleshekte kárxananıń rawajlanıwı [2].

2. 
   1. 1 Aldıńǵı jobası boyınsha wazıypalar
   

Uzaq múddetli jobası sheshiwge járdem beretuǵın tiykarǵı wazıypalar tómendegilerden ibarat :
1. Investitsiya investitsiyaların finanslıq támiynlew dáreklerin bólistiriw, olardıń kólemi hám baǵdarları ;
2. Texnika hám texnologiyanıń aldıńǵı islenbelerin engiziw;
3. Islep shıǵarıwdı diversifikatsiya qılıw ;
4. Bazar keńeygen táǵdirde xalıq aralıq investitsiyalar ;
5. Basqarıw strukturasın, kadrlar siyasatın jetilistiriw [2].

2.2 Keńeytirilgen jobası sisteması.jobalar túrleri
Ekonomikanıń rawajlanıwı óz-ózinen hám qápelimde tárzde júz bolıwı múmkin bolǵan zamanagóy sharayatta uzaq múddetli jobası sapa kórsetkishlerin sáwlelendiriwshi jobasıdıń basqa túrlerinen ayrıqsha túrde muǵdarlıq kórsetkishlerdi anıqlawǵa mólsherlengen.
Uzaq múddetli jobası sisteması uzaq múddetli hám strategiyalıq sıyaqlı joba túrlerin óz ishine aladı. Uzaq múddetli jobası sisteması ótken dáwirler ushın haqıyqıy nátiyjelerdi optimistik prognoz menen, keleshek ushın kórsetkishlerdi azmaz asırıp jiberiw menen qóllaw usılınan paydalanadı. Strategiyalıq jobası kárxananıń kelesi dáwirde dus keliwi múmkin bolǵan mashqalalardi hár tárepleme úyreniwdi támiyinleydi, olar tiykarında joybarlastırılǵan kórsetkishler qáliplestiredi [6].
Jobalardı islep shıǵıwda tómendegiler tiykar etip alınadı :
1. Islep shıǵarıw nátiyjesine tásir etiwshi faktorlardı esapqa alǵan halda kelesheklerdi analiz qılıw ;
2. Ónimlerdiń básekige shıdamlılıǵın analiz qılıw ;
3. Kárxana iskerligi natiyjeliligine erisiw ushın strategiyanı tańlaw hám ústin turatuǵınlıqların belgilew;
4. Ámeldegi iskerlikti analiz qılıw hám jańa, natiyjelilew túrlerin analiz qılıw [6].
Strategiyanı islep shıǵıwda kárxananıń múmkinshiliklerin esapqa alıw kerek.
Uzaq múddetli jobasıda jobası dáwirinde háreket qılıw kerek bolǵan háreketler jobaları hám finanslıq nátiyjeler islep shıǵıladı. Esabat dáwiri aqırında haqıyqıy kórsetkishler joybarlastırılǵan kórsetkishler menen salıstırıwlanadı, iyiwler jáne bul iyiwlerge tásir etken faktorlar anıqlanadı.
Uzaq múddetli jobası uzaq múddetli dáwir ushın finanslıq jaǵdaydı prognoz qılıwdı názerde tutadı jáne bul júdá mashaqatlı process, sebebi bul erda tekǵana kárxananıń rawajlanıw rejesin, bálki kompaniyanıń rawajlanıwın da esapqa alıw kerek. ulıwma ekonomika [5].
Tolıq analiz hám barlıq (hátte eń áhmiyetsiz) tolıq maǵlıwmatlardı esapqa alǵan halda uzaq múddetli jobasıdıń tabısı baylanıslı. Ámeldegi jobası kárxananıń qısqa múddette rawajlanıwın belgileydi. Strategiyalıq joba kompaniyanıń strategiyası tiykarında qáliplestiredi, ol iskerlik tarawları hám baǵdarları boyınsha qararlardı názerde tutadı. Bunday jobalar joqarı basqarıw tárepinen islep shıǵıladı.
2.3 Uzaq múddetli jaybarlaw kárxananı strategiyalıq basqarıwdıń hasası retinde
Joqarıǵa derlik birdey bolǵan prognozlaw hám jobası ob'ekti bazarǵa ótiwde makro, mikro hám baslanǵısh dárejelerde tupten parıq etedi. Birinshi halda, mámleket yamasa iri region ekonomikası daǵı strukturalıq ózgerisler hám tiykarǵı koefficientler boljaw etiledi, ekinshiden - óndiristiń ilimiy-texnikalıq dárejesi hám ulıwma kompaniyanıń básekige shıdamlılıǵı, investitsiyalar hám olardıń oranıwı., payda jáne onı bólistiriw, úshinshiden - sheki onimdi satıp alıwdan tayın ónim hám xızmetlerdi satıwge shekem bolǵan anıq tovarlardı islep shıǵarıw procesi [7].
Kárxananı basqarıwda jobasıdıń roli de sezilerli dárejede ózgerip barıp atır. Rejani ámelge asırıw óz-ózinen maqset emes, bálki kompaniya jumısın nátiyjeli shólkemlestiriw quralı bolıp tabıladı. Joba bazar sharayatların sáwlelendiriw ushın ózgertiliwi múmkin hám kerek. Sex hám uchastkalardıń jumısı atqarılıw procenti menen emes, bálki jobalardıń ádewir asqan orınlanıwı menen emes, bálki jetkizip beriw grafiklarınıń orınlanıwı, ónim sapası (100 ónimge tuwrı keletuǵın kemshilikler sanı ), islep shıǵarıw quwatlarınan paydalanıw, islep shıǵarıw dárejesi hám islep shıǵarıw dárejesi menen bahalanadı. islep shıǵarıw ǵárejetleri hám payda dinamikası (etakchalar, yarım tayın ónimler, xızmetler hám basqalar ushın kompaniya ishindegi esap -kitap bahalarında ).
Quramına kóre, kárxananı jańa sharayatlarda uzaq múddetli jobası ádetde 5-15 jılǵa mólsherlengen uzaq múddetli prognozdı óz ishine aladı (bazar quramı hám talapları, islep shıǵarıw úskeneleri hám texnologiyası hám olardıń ózgeriwi tuwrısında aqılǵa say itimallıq shaması ). sociallıq-ekonomikalıq aqıbetler), jıllar boyınsha bólistirilgen 3-5 jıllıq rawajlanıw jobası hám eń zárúrli mashqalalardi sheshiwdiń maqsetli programmaları.
Kóplegen kárxanalar uzaq múddetli rejaning tómendegi strukturasın (5 jıllıq ) qabılladılar :
1. Kárxananı rawajlandırıw maqsetleri;
2. Investitsiyalar hám islep shıǵarıwdı jańalaw ;
3. Resurslardan paydalanıwdı jaqsılaw ;
4. Menejmentti jetilistiriw;
5. Kárxananıń básekige shıdamlılıǵın asırıw máseleleri hám olardı sheshiw jolları ;
6. Kompaniyanıń strukturalıq bólindileri hám strategiyalıq joybarlar ortasında resursların bólistiriw;
7. Kompaniyanıń perspektivalı baǵdarları jáne onıń strukturalıq bólindileriniń islep shıǵarıw natiyjeliligi kózqarasınan wazıypaları [5].
Bunday jobasıdıń maqseti kárxana rawajlanıwınıń túrli baǵdarların uyqaslastırıw bolıp tabıladı.
Uzaq múddetli (orta, uzaq múddetli) jobası, ámeldegi jobası hám ámeldegi jobası nátiyjelerine kóre 2-5 jıl hám odan kóbirek waqıt dawamında ámelge asırılǵan xızmet kórsetiwshi kárxanalar iskerligin esaplaw hám tiykarlash menen bekkem baylanıslılıq, onıń funktsional maqseti., biraq ámeldegi jobasıdan parıq etedi, sebebi ol ekonomikalıq nátiyjediń ózgeris (ósiw) dinamikasın jobası hám esaplaw tiykarlash hám kárxananıń barlıq túrdegi ámeldegi resurslarınan paydalanıw natiyjeliligin asırıwǵa qaratılǵan (2. 1-súwret).) [8].
Mısalı, tómendegi jónelislerden ibarat bolǵan mámleket qurılıs kárxanasınıń islep shıǵarıw quwatların rawajlandırıw boyınsha uzaq múddetli jobasıdı kórip shıǵayıq [9]:
Ekonomikalıq jumıstıń baǵdarı, bul erda:
qurılıs ónimleri bazarın úyreniw;
kárxananıń texnikalıq siyasatı kelesheklerin úyreniw;
islep shıǵarıw quwatına tásir etiwshi tiykarǵı faktorlardı analiz qılıw ;
Qayta kórip shıǵıw múmkin bolǵan islep shıǵarıw quwatların rawajlandırıw baǵdarları :
jumıs profilin ózgertiw;
islep shıǵarıw bólindilerin kóshiriw;
sırtqı baylanıslar dúzilisin ózgertiw;
qurılıs materialların jetkizip beriwdiń ózgeriwi.
Sonıń menen birge, islep shıǵarıw quwatların rawajlandırıwdı jobası ushın zárúr shárt-shárayatlar ámeldegi bolıp, olar tómendegilerdi óz ishine aladı :
Jumıstıń dúzilisindegi ózgerisler.
Qurılıs texnikasınıń jańa túrleri.
Qurılıs materiallarınıń jańa túrleri.
Jańa texnologiyalar hám basqalar.

2. 3. 1 Aldıńǵı jobası basqıshları

Kárxanada uzaq múddetli jobası tómendegi basqıshlardı óz ishine aladı : 1. Marketing izertlewleri jáne onıń básekige shıdamlılıǵın bahalaw tiykarında kárxana rawajlanıwınıń prognozı.
Gúrish. 2. 1. Kárxananıń sociallıq-ekonomikalıq rawajlanıwın ámeldegi, uzaq múddetli hám strategiyalıq jobasıdıń óz-ara tásiri sxeması.
2. Bazar pozitsiyalarini jaqsılawǵa tosqınlıq etiwshi tiykarǵı mashqalalardi anıqlaw, olardı sheshiw variantların tiykarlash, arnawlı bir tańlawdıń múmkin bolǵan aqıbetlerin bahalaw.
3. Rawajlanıw maqsetleri hám tiyisli normativ kórsetkishlerdi belgileytuǵın uzaq múddetli rejani islep shıǵıw.
4. Strategiyalıq ekonomikalıq zonalar ushın maqsetli programmalar [2].
Shet el kárxanalarǵa názer taslaytuǵın bolsaq, uzaq múddetli jobası tómenden joqarıǵa yamasa joqarıdan tómenge qaray ámelge asırılıwın kóriw múmkin. Birinshi halda, kárxana administraciyası strategiyalıq ideyalardı ilgeri suradi hám rawajlanıwdıń ulıwma prognozın islep shıǵadı hám kishi jobası bólimi jobası hújjetleriniń birden-bir formasın, esaplaw usılların hám ekonomikalıq tiykarlawdı belgileydi, sonıń menen birge, strukturalıq bólindiler jumısın muwapıqlastıradı.. Bul tártip iri aktsiyadorlik jámiyetlerinde keń tarqalǵan [6].
Ekinshi halda, jobası bólimi ustaxonalar hám tarmaqlardı jobalardı islep shıǵıw ushın dáslepki maǵlıwmatlardı xabarlı etedi hám eń zárúrli kórsetkishler (satıw kólemi, ǵárejetler shegarası, payda ) boyınsha maqsetli kórsetkishlerdi belgileydi.

2. 3. 2 Informaciyanı analiz qılıw hám prognozlaw

Joybarlaw hám prognozlaw mudamı ótken zaman daǵı maǵlıwmatlarǵa tiykarlanadı, lekin keleshekte kárxananıń rawajlanıwın anıqlaw hám baqlawǵa ıntıladı. Sol sebepli prognozlawdıń isenimliligi alınǵan hám qayta islengen maǵlıwmatlardıń tuwrılıǵına - ótken zaman daǵı haqıyqıy kórsetkishlerge baylanıslı.
Kárxana iskerligin analiz etkende, onıń islewin prognoz etkende, analizshi mudamı da prognoz qılıw ushın etarli maǵlıwmatqa iye emes hám geyde kompaniyanıń joqarı administraciyası muǵdarlıq prognozlawdıń quramalı usılların tushunmaydi, bul hár qanday jaǵdayda da sapalı prognozlaw usıllarınan paydalanıwdı talap etedi [10].
Prognozlardıń múmkin bolǵan túrlerin tómendegi qatarlar retinde kórsetiw múmkin:
1. Ekonomikalıq prognozlar - kóbinese ulıwma xarakterge iye bolıp, kárxana yamasa anıq ónimler boyınsha pútkil ekonomika jaǵdayın xarakteristikalaw ushın xızmet etedi.
2. Báseki rawajlanıwınıń prognozları - básekichilarning múmkin bolǵan strategiyası hám ámeliyatın, olardıń bazar daǵı úlesin hám basqalardı xarakteristikalaydı.
3. Texnologiyanı rawajlandırıw prognozları - paydalanıwshın texnologiyalardı rawajlandırıw kelesheklerine jóneltiriw.
4. Bazar jaǵdayınıń prognozları - tavar bazarın analiz qılıw ushın paydalanıladı.
5. Social prognozlaw - adamlardıń arnawlı bir social hádiyselerge munasábeti menen baylanıslı máselelerdi úyrenedi.
Analiz qılıwdıń múmkin bolǵan usıllarınan eń perspektivalılarınan biri reyting usılı esaplanadı. Ol tekǵana prognozlaw, bálki jobası hám analiz qılıw ushın da qollanılıwı múmkin. Bul usıl sub'ektiv pikirlerdiń ulıwmalıǵın ob'ektivlashtirishga múmkinshilik beredi [10].

2. 4 Aldınǵa jobasıdaǵı qıyınshılıqlar

Kárxanaların uzaq múddetli jobası máselelerin sheshiwde sociallıq-ekonomikalıq ortalıqtıń strategiyalıq biyqararlıǵı mashqalası mudami tiykarǵı sheklewshi faktor retinde payda boladı.
Strategiyalıq turaqlılıq xojalıq jurgiziwshi sub'ektler hám húkimet shólkemleri ortasındaǵı munasábetlerdiń boljawliligi, anıq belgilengen hám orınlanǵan óz-ara minnetlemelerdiń bar ekenligi menen belgilenedi. Anıqlıq hám boljawdıń joq ekenligi kárxanalardı " proksimal ekonomikalıq payda" ni maksimal dárejede asırıwdıń miyopik menmen strategiyasın ámelge asırıwǵa odaydı [11].
Tar jobası ufqining ózi zárúrli biznes múmkinshiliklerin joytıwǵa alıp keledi. Social hám isbilermenlik munasábetleriniń pútkil spektrida menmenlik hám hújimdiń psixologiyalıq ortalıǵı jáne de úlken joytıwlardı keltirip shıǵaradı. Mámleket qadaǵalawın keńeytiw hám kúsheytiw arqalı bul unamsız kórinislerdi sheklewge urınıw sebeplerge emes, bálki aqıbetlerge tásir etedi.
Ǵalabalıq qadaǵalaw átirap -ortalıqtıń joqarı sapasın támiyinley almaydı, lekin ol jámiyet hám kárxanalar ǵárejetlerin sezilerli dárejede asıradı, korruptsiyanı azıqlantıradı, bul bolsa óz gezeginde " operativ payda" strategiyasın xoshametlentiredi. Rawajlanıp atırǵan shápáátsiz sheńber ózin ózi támiyinleytuǵın tómen sapalı sociallıq-ekonomikalıq ortalıqtı qáliplestiredi [9].