Kelgusi davr xarajatlari hisobining ilmiy-nazariy asoslari

Zararsizlik nuqtasi (rentabellik ostonasi)ni aniqlash tartibi

Har bir birlik mahsulot sotilganda, doimiy xarajatlardan yuqori 10000 so’mlik yalpi foydaga erishiladi, chunki foyda va zararlarning intervali 10 000 so’mdan qilib belgilangan, natajada sotish hajmi 6000 donaga etganda yalpi foyda doimiy xarajatlar yig’indisiga tenglashadi.

Bunda har bir 6000 donadan yuqori sotilgan mahsulot uchun 10000 so’mdan qo’shimcha foyda olinadi. Demak, sotish hajmi 10000 dona bo’lganda foyda summasi 400 000 000 so’mni (40000 so’m x 10000 dona) tashkil etadi. Sotish hajmi va foyda o’rtasidagi bu nisbat chizmada punktir chiziq bilan ko’rsatilgan.
Har bir birlik mahsulot sotilganda, doimiy xarajatlardan yuqori 10000 so’mlik yalpi foydaga erishiladi, chunki foyda va zararlarning intervali 10 000 so’mdan qilib belgilangan, natajada sotish hajmi 6000 donaga etganda yalpi foyda doimiy xarajatlar yig’indisiga tenglashadi.
Bunda har bir 6000 donadan yuqori sotilgan mahsulot uchun 10000 so’mdan qo’shimcha foyda olinadi. Demak, sotish hajmi 10000 dona bo’lganda foyda summasi 400 000 000 so’mni (40000 so’m x 10000 dona) tashkil etadi. Sotish hajmi va foyda o’rtasidagi bu nisbat chizmada punktir chiziq bilan ko’rsatilgan.
Boshqaruv hisobida ishlab chiqarish hajmi (quvvati) mashina va uskunalarning bo’sh turib qolishi, ularni ta’mirlash vaqti, ishdagi tanaffuslar va shu kabilar bilan bog’liq bo’lib, u optimal yoki real imkoniyat darajasiga ega bo’ladi. Optimal imkoniyat — mashina va jihozlarning bo’sh turmasdan yuqori unum bilan ishlash darajasi hisoblanadi. Real imkoniyat esa mashina va jihozlarning o’rtacha (normal) o’rtacha (normal) quvvat bilan ishlashi mumkin bo’lgan imkoniyatidir, Demak, optimal imkoniyatdan peal imkoniyatni chegirib tashlasak, ishlab chiqarish quvvati kelib chiqadi, bu amaliyotda nazariy quvvat (imkonilt) deb ham ataladi.
Shu o’rinda, ishlab chiqarish hajmi bilan o’zgaruvchan xarajatlar o’rtasida o’zaro chiziqli bog’lanish mavjudligini ham ta’kidlab o’tish lozim, ya’ni, koordinata tekisligida xarajatlar va mahsulot birligi ma’lum nuqtalarda kesishadi. Biroq hamma o’zgaruvchan xarajatlar ham ishlab chiqarish quvvati bilan to’g’ri chiziqli bog’lanishda bo’lmaydi. Shu sababli, ularni rejalashtirish, tahlil qilish va ulardan boshqaruv qarorlari qabul qilishda foydalanish imkoniyati mavjud emas. Chiziqsiz bog’langan xarajatlarni shartli ravishda chiziqli bog’lanishga moslashtirish maqsadida "chiziqli aproksimatsiya" usulidan foydalaniladi.
Relevantli daromad va xarajatlar – haqiqiy olingan daromad va qilingan xarajatlar bo’lmay, ular kelajakda kutilayotgan daromad va xarajatlar hisoblanib, boshqaruv qarorlari ta’sirida o’zgaradi.
Ularni tan olishning ikkita mezoni mavjud:
– agar daromad va xarajatlarning kelgusi boshqaruv qarorlari ta’sirida o’zgarishi ko’zda tutilsa, ular relevantli deyiladi;
– daromad va xarajatlarning miqdori boshqaruv qarorlari ta’sirida o’zgarsa, yani, ko’p variantlilik vujudga kelsa, ular relevantli deyiladi.
Shuni ta’kidlash zarurki, haqiqiy xarajatlar va olingan daromadlar relevantli, deb qaralmaydi, chunki qanday boshqaruv qarorlari qabul qilishdan qat’i nazar ularning miqdorini o’zgartirib bo’lmaydi.
Ko’p variantlilik, yani relevantlik holatini quyidagicha tasvirlash mumkin.

Aproksimatsiya

Relevantlik chizig’i
darajasi

Xarajatlar

Xarajatlarning

o’zgarishi
0
Ishlab chiqarish hajmi