Kiber huquqining kollizion masalalari Anotatsiya

Tarmoq xavfsizligi – bu kompyuter tarmog'ini buzg'unchilardan, xoh maqsadli tajovuzkorlardan, xoh opportunistik zararli dasturlardan himoya qilish amaliyotidir.
Ilova xavfsizligi – dasturiy ta'minot va qurilmalarni tahdidlardan xoli saqlashga qaratilgan. Buzilgan dastur himoya qilish uchun mo'ljallangan ma'lumotlarga kirishni ta'minlashi mumkin. Muvaffaqiyatli xavfsizlik dizayn bosqichida, dastur yoki qurilma ishga tushirilishidan ancha oldin boshlanadi.
Axborot xavfsizligi - ma'lumotlarni saqlashda ham, tashishda ham yaxlitligi va maxfiyligini himoya qiladi.
Operatsion xavfsizlik - ma'lumotlar aktivlari bilan ishlash va himoya qilish jarayonlari va qarorlarini o'z ichiga oladi. Foydalanuvchilarning tarmoqqa kirishda ega bo'lgan ruxsatlari va ma'lumotlar qanday va qayerda saqlanishi yoki bo'lishish mumkinligini aniqlaydigan protseduralar ushbu soyabon ostidadir.
Falokatlarni tiklash va biznesning uzluksizligi tashkilotning kiberxavfsizlik hodisasiga yoki operatsiyalar yoki ma'lumotlarning yo'qolishiga olib keladigan boshqa hodisaga qanday munosabatda bo'lishini belgilaydi. Favqulodda vaziyatlarni tiklash siyosati tashkilot o'z operatsiyalari va ma'lumotlarini voqeadan oldingi kabi bir xil ishlash qobiliyatiga qaytarish uchun qanday tiklashini belgilaydi. Biznesning uzluksizligi - bu ma'lum manbalarsiz ishlashga urinayotganda tashkilot orqaga tushadigan rejadir.
Yakuniy foydalanuvchi ta'limi eng oldindan aytib bo'lmaydigan kiber-xavfsizlik omiliga: odamlarga qaratilgan. Har bir inson xavfsizlik qoidalariga rioya qilmasa, tasodifan boshqa xavfsiz tizimga virusni kiritishi mumkin. Foydalanuvchilarga shubhali elektron pochta qo'shimchalarini o'chirishni, noma'lum USB drayverlarni ulashni va boshqa turli muhim saboqlarni o'rgatish har qanday tashkilot xavfsizligi uchun juda muhimdir.³
Global kibertahdid tez sur'atlar bilan rivojlanishda davom etmoqda va har yili ma'lumotlar buzilishi soni ortib bormoqda. RiskBased Security hisoboti shuni ko'rsatdiki, 2019 yilning birinchi to'qqiz oyida ma'lumotlar buzilishi natijasida 7,9 milliard dahshatli yozuvlar fosh etilgan. Bu ko'rsatkich 2018 yilning shu davridagi fosh qilingan yozuvlar sonidan ikki baravar ko'p (112%). Tibbiy xizmatlar, chakana sotuvchilar va jamoat tuzilmalari eng ko'p huquqbuzarliklarni boshdan kechirdilar, aksariyat hodisalar uchun yomon niyatli jinoyatchilar javobgar bo'lishdi. Ushbu sektorlarning ba'zilari kiber jinoyatchilarni ko'proq jalb qiladi, chunki ular moliyaviy va tibbiy ma'lumotlarni to'playdi, biroq tarmoqlardan foydalanadigan barcha korxonalar mijozlar ma'lumotlari, korporativ josuslik yoki mijozlar hujumlari uchun mo'ljallangan bo'lishi mumkin. Kibertahdid ko‘lami o‘sishda davom etar ekan, Xalqaro ma’lumotlar korporatsiyasi 2022-yilga borib kiberxavfsizlik yechimlari uchun butun dunyo bo‘ylab xarajatlar 133,7 milliard dollarga yetishini bashorat qilmoqda. Butun dunyo hukumatlari kuchayib borayotgan kibertahdidga yordam berish uchun ko‘rsatmalar bilan javob berishdi. tashkilotlar samarali kiberxavfsizlik amaliyotlarini amalga oshiradilar. AQShda Milliy standartlar va texnologiyalar instituti (NIST) kiberxavfsizlik tizimini yaratdi. Zararli kodning tarqalishiga qarshi kurashish va erta aniqlashga yordam berish uchun tizim barcha elektron resurslarni doimiy, real vaqtda monitoring qilishni tavsiya qiladi⁴. Tizim monitoringining ahamiyati Buyuk Britaniya hukumatining Milliy kiberxavfsizlik markazi tomonidan taqdim etilgan “Kiberxavfsizlikka 10 qadam” yoʻriqnomasida aks ettirilgan. Avstraliyada Avstraliya Kiberxavfsizlik Markazi (ACSC) muntazam ravishda tashkilotlarning so'nggi kiberxavfsizlik tahdidlariga qarshi qanday kurashishi bo'yicha ko'rsatmalarni nashr etadi.
Kuchli kiberxavfsizlik strategiyasi tashkilot yoki foydalanuvchining tizimlari va maxfiy maʼlumotlariga kirish, oʻzgartirish, yoʻq qilish, yoʻq qilish yoki undirish uchun moʻljallangan zararli hujumlarga qarshi yaxshi xavfsizlik holatini taʼminlashi mumkin. Kiberxavfsizlik, shuningdek, tizim yoki qurilmaning ishlashini o'chirish yoki buzishga qaratilgan hujumlarning oldini olishda ham muhim ahamiyatga ega. Zamonaviy korxonada foydalanuvchilar, qurilmalar va dasturlar sonining ortib borishi, ko'p qismi nozik yoki maxfiy bo'lgan ma'lumotlarning ko'payishi bilan birga kiberxavfsizlikning ahamiyati o'sishda davom etmoqda.⁵
E’tiboringizni kiber huquqi tizimida sodir bo’lgan masalalar va ularga yechim berishda qo’llanilgan hujjatlarga qaratadigan bo’lsak, 2013-yilda nashr etilgan “Tallin qoʻllanmasi” xalqaro huquqning, xususan jus ad bellum va xalqaro gumanitar huquqning kibermojarolar va kiberurushlarga qanday tatbiq etilishiga oid akademik, majburiy boʻlmagan tadqiqotdir. U 2009 va 2012 yillar oralig'ida taxminan yigirma nafar ekspertdan iborat xalqaro guruh tomonidan Tallinda joylashgan NATOning Kibermudofaa Kooperativ Mukammallik Markazining taklifiga binoan yozilgan.
Shanxay Hamkorlik Tashkiloti (a'zolari Xitoy va Rossiyani o'z ichiga oladi) kiberurushni "boshqa davlatlarning ma'naviy, axloqiy va madaniy sohalariga zararli" ma'lumotlarni tarqatishni o'z ichiga oladi. 2011-yil sentabrida bu davlatlar BMT Bosh kotibiga “Axborot xavfsizligi boʻyicha xalqaro xulq-atvor kodeksi” nomli hujjatni taklif qilishdi va u orqali yechim berildi.
Ukrainalik xalqaro huquqshunos olim Aleksandr Merejko “Internetda kiberurushni taqiqlash bo‘yicha xalqaro konvensiya” loyihasini ishlab chiqdi. Ushbu loyihaga ko'ra, kiberurush deganda bir davlat tomonidan boshqa davlatning siyosiy, iqtisodiy, texnologik va axborot suvereniteti va mustaqilligiga qarshi Internet va unga aloqador texnologik vositalardan foydalanish tushuniladi. Professor Merejkoning loyihasi Internet urush taktikasidan xoli bo'lishi va xalqaro ahamiyatga ega bo'lishi kerakligini taklif qiladi. U Internet (kiber fazo) “insoniyatning umumiy merosi” ekanligini ta’kidladi.
2017 yil fevral oyida bo'lib o'tgan RSA konferentsiyasida Microsoft prezidenti Bred Smit kiberhujumlar uchun global qoidalarni - "Raqamli Jeneva konventsiyasi"ni taklif qildi, bu esa "davlat-davlatlarimizning iqtisodiy va siyosiy infratuzilmalarimizning barcha fuqarolik jihatlarini buzishni taqiqlaydi". Uning ta'kidlashicha, mustaqil tashkilot milliy davlat hujumlarini muayyan davlatlarga bog'lovchi dalillarni tekshirishi va ommaga oshkor qilishi mumkin. Bundan tashqari, u texnologiya sektori Internet foydalanuvchilarini himoya qilish uchun birgalikda va neytral tarzda birgalikda ishlashi va mojarolarda betaraf qolish va hukumatlarga tajovuzkor faoliyatda yordam bermaslik va dasturiy ta'minot va apparat zaifliklarini muvofiqlashtirilgan oshkor qilish jarayonini qabul qilishga va'da berishini aytdi. Kiberoperatsiyalarni tartibga solish uchun faktlarni bog'lovchi organ ham taklif qilingan.⁶
Kiberxavfsizlik bo’yicha barcha mamlakatlarda turlicha hisoblanib, ularning yurisdiktsiyasi ko’p jihatdan farq qiladi. Berilgan jazolar ham sodir etgan jinoyatidan kelib chiqqan holda jarima bilan boshlanib, ozodlikdan mahrum qilishgacha o’zgarishi mumkun. Boshqa har qanday qonun singari kiber qonun ham odamlar va kompaniyalar internet va kompyuterlardan qanday foydalanishi kerakligini belgilaydigan qoidalardan iborat.

Xulosa:
Ushbu maqola orqali xalqaro xususiy huquqda kiber huquqi tizimida kollizion masalalar tegishli huquqiy munosabatga nisbatan qaysi davlatning huquqini qo’llash kerakligi o’rganib chiqildi. Yurisdiksiya masalasi bo'yicha juda ko'p tadqiqotlar mavjud bo’lib, u juda shartli ravishda keng va tor ma'noda tushuniladi. Keng ma’noda yurisdiksiya qonunchilik, sud, boshqaruv nuqtai nazaridan davlatning suveren hokimiyat sohasidir. Rossiyaning xalqaro fuqarolik protsessual yurisdiktsiyalar to'qnashuvi muammosi markaziy o'rinlardan birini egallaydi va asosan tor ma'noda sud yurisdiktsiya deb tushuniladi. Kiber huquq kichik tushuncha sifatida ko’rinsa ham, u o’zining keng ichki tuzulishiga egadir. XXI asrga kelib, fuqarolik, mehnat va oila hamda boshqa huquq sohalarini kiber huquq bilan mujassamlashganini ko’rishimiz mumkun, ya’ni u qolgan boshqa barcha sohalar bilan hamkorlikda talqin qilinadi. Shu sababli ham uning hozirgi kunda dolzarbligi oshib bormoqda.