Kibermakondagi diniy

3. Internetda terrorchilik ruhdagi saytlarning yuritilishidagi 
o‘ziga xosliklar. 2003-2004 yillardagi Internet veb saytlari tahlil 
qilinganda, terrorchilarga xizmat qiluvchi yoki uni qo‘llab-quvvatlovchi 
yuzlab saytlar aniqlangan. 
Ineternetda terrorchilarning veb saytlari tezlik bilan paydo bo‘ladi, 
o‘zining formatini o‘zgartiradi va bir zumda g‘oyib bo‘ladi. Aksariyat 
hollarda g‘oyib bo‘lganda o‘zining onlayn manzilini o‘zgartiradi, ammo 
ma'lumotlar joylashtirilgan kontent o‘shaligicha qolaveradi. 
Xayfa universiteti professori Gabriel Veynman tahliliga ko‘ra, 
terrorchilik ruhidagi veb saytlar uch turdagi auditoriyani o‘ziga nishon 
qilib oladi:
Joriy va potentsial qo‘llab-quvvatlovchilar. Terrorchilik ruhidagi 
veb saytlar shiorlardan foydalanishga katta kuch sarf qiladilar va 
o‘zlarining tarafdorlariga sotish uchun turli buyumlar, masalan: futbolka, 
emblema, znachok (nishon), bayroq, video va audiolar shular jumlasidan. 

---

134 
Odatda, bunday tashkilotlar mahalliy tarafdorlarni o‘sha tildagi veb saytlar 
orqali «qarmoqga iltintirish»ga harakat qiladi. Shuningdek, saytlarida o‘z 
faoliyatlari to‘g‘risida, tashkilotning ichki siyosati, uning tarafdorlari va 
dushmanlari to‘g‘risida batafsil ma'lumotlar joylab boradilar. 
Xalqaro jamoatchilik fikri. Xalqaro jamoatchilik bu – mazkur 
mojarolarga bevosita aloqasi bo‘lmagan, ammo saytning mahalliy tildan 
boshqa tildagi versiyasi bilan hamda ularning amaliyotiga 
qiziquvchilardir. Ko‘plab kontent tahlillaridan ma'lum bo‘ladiki, xorijlik 
jurnalistlar ham ularning nishoni. Ko‘pincha xorijlik muxbirlarga bo‘lib 
o‘tgan voqeaning batafsil ma'lumoti juda muhim. Birgina Hizbullohning 
sayti jurnalistlarga o‘zlarining matbuot uyi bilan elektron pochta orqali 
hamkorlik qilishni taklif qiladi. 
Muxolif jamoatchilik. Aksariyat saytlarning kontentidan qarshi 
turuvchi jamoatchilikka intilish ochiq-oydin namoyon bo‘lmaydi. Biroq 
ba'zi saytlar qarshi hujum va aybdorlik hissini uyg‘otish orqali dushmanni 
demorilizoat qilishga harakat qiladi. Bunday jarayonda ular o‘zlariga 
qarshi bo‘lganlarning bayonotlariga qarshi jamoatchilik fikrini 
o‘zgartirish va uni «ko‘tarish»ga harakat qiladilar. 
Shuningdek, olim terrorchilarning internetdan foydalanishining 
sakkiz yo‘li mavjudligini qayd etib o‘tgan. Bularga: psixologik urush, 
ommaviylik va tashviqot, ma'lumot to‘plash, pul yig‘ish, verbovka 
(da'vat) va mobilizasiya, ma'lumot almashish, rejalashtirish, kelishish kabi 
yo‘llarni kiritgan. 
Terrorizm, odatda, psixologik urush sifatida tushunib kelingan, o‘z 
navbatida, terrorchilar Internet orqali shunday kurash olib borishni 
rejalashtirganlar. Terrorchilarning bunday urush olib borishining bir necha 

---

135 
yo‘llari bor. Masalan, ular internetni yolg‘on ma'lumot tarqatish, 
insonlardagi qo‘rquv va himoyasiz ekanligiga qaratilgan hujum 
uyushtirish, o‘zlarining oxirgi amaliyotlaridan olingan vahshiylarcha 
o‘ldirilgan jasadlar rasmini tarqatish uchun foydalanadilar. Shuningdek, 
terrorchilar psixologik hujumni, kiber qo‘rquv orqali ham amalga 
oshiradilar. Bunga misol qilib, havo transport tizimida nazoratni ishdan 
chiqarish orqali halokat sodir etish yoki milliy iqtisodiyot tizimini tartibga 
solib turuvchi kompyuterlarga hujum qilish orqali jamoatchilikda 
terrorchilar shunday xavflarni keltirib chiqarishi mumkinligiga ishonchni 
shakllantiradilar.
Internet imkoniyatlari ortgani sari terrorchilarning ommaviylik 
imkoniyatlari ham kengaydi. Avvallari bosma matbuot, radio va 
televidenie orqali o‘z faoliyatlariga ommani jalb etishga intilganlar. 
Ammo bu an'anaviy medianing ko‘pbosqichli tahrirlaridan o‘zlarining 
maqsadlariga eta olmaganlar. Bugungi kunda har bir terrorchi tashkilot 
o‘zi tasarruf etadigan veb saytlarga ega bo‘lib ulgurgan. Professor 
G.Veynman fikriga ko‘ra, bunday saytlar, odatda, o‘z zo‘ravonliklarini 
oqlashda uch turdagi ritorik tuzilmadan foydalanadilar. Birinchidan, 
terrorchilar zo‘ravonlikka murojaat qilishdan boshqa choralari yo‘qligini 
e'lon qildilar. Terrorchi tashkilotlar, odatda, doimiy ta'qibda, etakchilariga 
suiqasd va ularni qo‘llab-quvvatlovchilar shafqatsizlarcha o‘ldirilgani, 
so‘z erkinligi cheklangani va tarafdorlari qamoqqa olingani kabi holatlarni 
tasvirlaydilar. Mazkur usul orqali ular kichkina, ojiz va jabrlangan 
tashkilot bo‘lib, o‘zlarini kuchli Davlat yoki tashkilot tomonidan 
jablangandek ko‘rsatadilar.

---

136 
Ikkinchi ritorik tuzilma – bu zo‘ravonlikdan foydalanishni 
qonuniylashtirish va shu orqali raqibni ayblash. Bunda harakat yoki 
tashkilot a'zolari o‘zlarini erkinlik kurashchilari sifatida ko‘rsatadilar. 
Uchinchi ritorik tuzilmada zo‘ravonlik usullaridan foydalanishni rad 
etishda tildan keng miqyosda foydalanish. Shuningdek, mazkur terrorchi 
tashkilotlar o‘z veb saytlarida tinch yo‘l bilan echimga kelish hamda 
ularning maqsadlari muzokaralar orqali diplomatik kelushuvga erishishini 
e'lon qiladilar. 
Internetdan tashviqot doirasida g‘oyaviy va amaliy tavsiyalarni 
o‘zida mujassam etgan hamda terrorchilik faoliyatini reklama qiluvchi, 
oqlovchi va sharhlovchi multimedia texnologiyalaridan foydalanadilar. 
Bunga virtual matnlar, taqdimotlar, jurnallar, nazariy ma'lumotlar, audio 
– video fayllar, shuningdek, terrorchi tashkilotlar va ularni qo‘llab 
quvvatlovchilar tomonidan yaratilgan elektron o‘yinlar misol bo‘la oladi. 
Internetni keng raqamli kutubxona sifatida ham ko‘rish mumkin. 
«Butunjahon o‘rgimchak to‘ri»ning o‘zi bugungi kunda milliardlab 
ma'lumotlar sahifalarini taqdim etadi. Bu ma'lumotlarning aksariyati 
bepul. Bunday ochiq ma'lumotlar terrorchilarga ma'lumot to‘plashni 
engillashtiradi. 
Terrorchilar Internet orqali tashviqot va hujum yo‘riqnomalarini 
tarqatish bo‘yicha mutaxassisga aylanib ulgurganlar. Ammo