Kichik biznes va tadbirkorlik subyektlarining soliq va audit bilan aloqalari

Mahalliy soliq va yig imlarga quyidagilar kiradi:
-mol-mulk solig i; -yersolig i;
- avtotransport vositalarini olib sotganlik uchun soliq;
- savdo-sotiq qilish huquqi uchun yig'im, shu jumladan, ayrim
turlardagi tovarlarni sotish huquqini beruvchi litsenziya yig imlari;
- yuridik shaxslarni, shuningdek tadbirkorlik faoliyati bilan shug'ullanuvchi jismoniy shaxslarni ro'yxatga olganlik uchun yig im;

• 
  avtotransport to'xtash joyidan foydalanganlik uchun yig im; -obodonchilikishlari uchun yig im;
  
• 
  ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish uchun yig im;
  
• 
  boshqa mahalliy ahamiyatga ega bo'lgan yig imlar. Mahalliy soliq va yig imlar mahalliy budjetga o'tkaziladi.
  

Soliq nimaga olinsa, o'sha narsa soliq obyekti bo'ladi. Soliq obyekti 3 guruhga boMinadi: tovar aylanmasi, daromad va mulk.
Soliq obyektining har bir soliq birligi uchun davlat tomonidan belgilab qo'yilgan me’yori soliq stavkasi deb yuritiladi. Bu stavka qat’iy summalarda yoki foizlarda obyektga nisbatan qo'llaniladi.
Soliq stavkalari proporuional, progressiv va regressiv ko'rinishlarda bo'lishi mumkin.
Proporsional soliq stavkasi usulida foyda yoki aylanmaga ega yuridik va jismoniy shaxslar bir xil ulushda soliq to'laydilar. Bu erda soliq stavkasi qat’iy o'rnatilgan bo'lib, mutanosib ravishda olinadi. Masalan, korxona asosiy fondlarining o'rtacha yillik qiymati 200 mln. so'm bo'lib, undan undiriladigan soliq stavkasi 2 foiz belgilanganda, soliq summasi hisobot yili uchun 4 mln. so'mni (200 mln. x 2:100) tashkil etadi.
Daromad yoki foyda ortib borishi bilan soliq stavkasi ham ortib borishi ko'zda tutilgan bo'lsa, bunday stavkalar progressiv soliq stavkalari deyiladi. Buni biz O'zbekiston Respublikasi fuqarolari, chet el fuqarolari va fuqaroligi bo'lmaganlardan olinadigan daromad solig'i stavkasida yaqqol ko'rishimiz mumkin.
Regressiv soliq stavkasi usulida daromad o'sishi (oshishi) bilan mahsulot ishlab chiqarish hajmi ko'payishi yoki eksportga mahsulot ishlab chiqarish ko'payishi bilan soliq stavkasi kamayib boradi. Demak, bunday korxona budjetga kam soliq to'lay boshlaydi. Regressiv soliq stavkalari biror faoliyat yoki sohada mahsulot ishlab chiqarishni ko'paytirish yoki o'z foydasidan biror turdagi xarajatni kamaytirishni rag'batlantirish maqsadida qo'llaniladi.
O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilangan ayrim mahsulotlar aksiz solig'iga tortiladi.
Aksiz ba’zi iste’mol tovarlari qiymatiga ustama qo'yiladigan egri soliqdir. Egri soliq deb atalishining sababi uning budjetga to'lovchilari aksiz osti tovarlarini ishlab chiqarib sotuvchilardir. Ammo haqiqiy soliq to'lovchilar mahsulot yetkazuvchilardan tovarlarni sotib oluvchilar, ya’ni iste’molchilardir. Shuning uchun bu soliq ba’zi mamlakatlarda iste’mol soligi deb ham ataladi.
Aksiz soligi stavkasi Vazirlar Mahkamasining qarori bilan tasdiqlanadi. Aksiz solig'i stavkalarini O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilash haryilgi budjetning asosiy ko'rsatkichlari belgilanganda ko'rsatiladi. Biroq yil davomida aksiz stavkalariga o'zgartirishlarkiritibborilishimumkin.
Aksiz solig'i to'lanadigan tovarlarni ishlab chiqaruvchi korxonalar, mulk shaklidan qat’iy nazar, shu tovarlarni eksportga chiqarsalar, aksiz solig'i to'lashdan ozod bo'ladilar. Qizil Yarimoy jamiyati korxonalari ishlab chiqargan tovarlardan kelgan daromadlarini jamiyatning Ustavida ko'zda tutilgan vazifalarni bajarishga sarflasa, u holda ular ham aksiz soligi to'lashdan ozod bo'ladi.
Aksiz soligM summasi ikki xil formula bilan aniqlanadi. Agar tovariar mamlakat ichida ishlab chiqilsa va sotilsa, aksiz solig i summasi quyidagi formula yordamida aniqlanadi: