Кичик гурух психологияси

Ўзбекистон Республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги
НАМАНГАН МУХАНДИСЛИК-ТЕХНОЛОГИЯ ИНСТИТУТИ
“Жисмоний иарбия ва спорт” кафедраси

“Педагогика ва пасихалогия” fanidan

Р Е Ф Е Р А Т
Maвзу: Кичик гурух психологияси.


Бажарди: 3у-12 гурух талабаси Юсупова Р


Қабул қилди: Муллабоева Н


Наманган – 2015 йил

Кичик гурух психологияси

Режа:

1. Кичик гурухлар ва уларни турлари
2. Гурухда рахбар ва лидерлар ўрни, роли ва вазифаси
3. Гурухларда психологик иқлим
4. Социометрия методи хақида тушунча

Кичик гурухлар ва уларни турлари

Гурух – маълум ижтимоий фақат мақсадлари асосида тўпланган мулоқот эхтиёжлари қондириладиган инсонлар уюшмасидир.
Гурух учун 2 – та асосий мезон мавжуд: бирор фаолият бўлишлиги (мех, ўқиш, ўйин, мулоқот), ҳамда у ерда одамларнинг ўзаро мулоқоти имкониятининг мавжудлигидир.
Гурухлар – кичик ва катта гурухларга, ўз навбатида улар ҳам реал, расмий норасмий гурухларга, ривожланиш даражасига ривожланган жамоа, қониқарли даражада ривожланмаган гурухларга (уюшмаларга, аралаш гурухларга) бўлинади. Психологияда кўпрок кичик гурухлар ўрганилади.
Кичик гурухлар – ҳамиша боғланган умумийликка эга бўлиб, унга қирувчи шахсларнинг ўзаро биргаликдаги реал харакати ва улар ўртасидаги реал ўзаро мухитлар билан боғлангандир. Бу гурухлар, расмий бўлиши яъни юридик жихатдан қайд этилган. Хуқуқ ва бурчларга, норматив асосида ўрнатилган, структурга тайинлаб ёки жойлаб қўйилган рахбарликка эга бўлиши мумкин.
Норасмий гурухлар эса – юридик жихатдан қайд этилган мавқейига эга бўлмаган холда таркиб топган шахслараро, муносабатлар тизими билан ифодаланади.
Ҳар қандай гурухдаги муомила ва сир этувчи омилларга уларнинг ёши, жинси маълумотига, малакаси жихатидан фарқ қилувчи ва уйғунликни ташкил этувчи омиллар ҳам киради. Гурухларнинг уюшқоқлиги ҳамда динамик кўрсаткичлари бўлиб шу нуқта назардан ҳар бир гурух бир-биридан фарқ қилади, яъни одамлар хамкорликда бажараётган ишини қизиқарли ва ҳамма учун манфаатли эканлиги, гурух нормаларининг фақат ана шу гурухларга кирадиган одамларни ҳаёт тарзини белгилаб берадиган ҳамда уларниг қадриятларини
Гурухда рахбар ва лидерлар ўрни, роли ва вазифаси
Турли гурухлар инсон хатида бир неча функцияларни бажаради.
А) ижтимоийлаштирувчи функция?
Б) инструментал яъни аниқ мехнат фаолиятини амалга оширишга имкон берувчи мухит?
В) экспрессив яъни одамлар ўзларини тан олишлари, хурматга сазовор бўлиши, ишонч қозонишни таъминлаш
Г) қўллаб қувватлаш яъни қийин пайтларда муаммолар пайдо бўлганда, одамларни бирлаштириш функцияси
Ҳар бир гурух ўзига хос тизимига эга. Уни ташкил этувчи элементлар нисбатан барқарор бўлиб, улар гурух аъзолари хулқ – атворини мувофиқлаштириб туради.
Аввало гурухларнинг мақсадни ажратиш керак. Мақсад одамларни жамоа меҳнати атрофида уюштириб бирлаштирувчи фақат элементдир. Гурухларнинг автономлилиги даражаси ҳам маълум ахамиятга эга омил, чунки ҳар бир аъзо умумий мақсад оламда бирлашган бахоси ҳам, улардан ҳар бирининг ўз бурч ва вазифалари бор. Ҳамда ҳар бир одам ўз имкониятларини ўзича ишга солиб, ўзаро мунособотларга сабаб бўлади. Гурухлардан психологик тизимига таъсир этувчи омилларга улардан ёши жинси, маълумоти, малакаси жихатидан фарқ қилувчи ва уйғунликни ташкил этувчи омиллар ҳам киради. Гурухларнинг уюшқоқлиги ҳам динамик кўрсаткичлардан бўлиб нуқтаи назардан ҳар бир гурух бир – биридан фарқ қилади, яъни одамлар хамкорликда бажараётган ишдан қизиқарли ва ҳамма учун манфаатли эканлиги гурух нормаларидан аъзолар томонидан қабул қилиши, қадриятлар тизимини тасдиқлаган – фикрлар мослиги уюшқоқликдан меъзонларидир.

Гурухларда психологик иқлим

Гурух ҳаёти ва ундаги аъзолардан ўзларини яхши хис қилишлари кўп жихатдан улардан хамкорликда ишлаш олишлари ва бир-бирига ижобий мухитда бўлса олишларига боғлиқ. Бу ходиса психологияда психологик мослик дейди, яъни бунда гурух аъзолари сифатларидан мос келиши, қолганларнинг керак бўлиш, тафовут қилиши назарда тутилади. Мосликдан мезон сив. Н.Обозов қўйидагиларни ажратади.
А) фақат натижалари
Б) аъзолардан сарифланган куч энергияси
В) функциядан қониқиш.
Икки хил ўзаро мослик фарқланади.
1 – чи холатда. Фақат жараёнида одамларнинг бир хил ва мос тарзда ҳаёт қила олишдаги реакциялар мослиги, иш ритми ва темпидаги уйғунликлар назарда тутилса
2 – чисида. Ижтимоий хулқдаги мослик установкалар бирлиги, эхтиёж ва қизиқиш йўналиши бирлиги назарда тутилади.
Гурухда. Қарорлар қабул қилиш индификацияси қарорлар қабул одамлардан бир-бирини ёқтиришлари, ёки аксинча, инкор қилишлари кўпинча турли хил қарорлар қабул қилиш рўй беради. Гурухий қарорлар қабул килиш индификациялар қарорлар қабул қилиш жараёнида тубдан фарқ қилмайди. 2 - чисида ҳам аввал муаммо аниқланади. Маълумотлар тўпланади, бир нечта таклифлар илгари сурилади ва ниҳоят энг мақули қабул қилинади. Лекин гурухларда бу жараённи кечиши бироқ бошқачароқ бўлиб унда асосан низолар рўй бериши кўрсатилади. Америкалик психологик Т.Митчеллнинг фикрича: ўзаро таъсир гурух шароитида қуйидаги омиллар воситасида рўй беради.

1. 
   Айрим гр аъзолари бирга нисбатан кўпроқ гапиришга мойил бўлади.
   
2. 
   Юқорироқ гапиришга мавкилга эга бўлган, шахслар қарор чиқаришда ҳам бошқаларга ўз таъсирини ўтказадилар.
   
3. 
   Гурухларда кўп вақт олдини ўзаро фикрлардаги келишмовчиликларнинг олдини олишига кетиб қолади.
   
4. 
   Гурухда айрим одамлар таъсирида асосий мақсаддан чеклаш ва мақсадга мос келмаган қарорлар қабул қилиши кузатилади.
   
5. 
   Барча аъзолар ўзлари сезмаган ҳолда гурух таъсирига тушиб қолади.
   

В.К.К. ишларни ижобий томони унда кўплаб фикрлар туғилади ва мухокама қилинади. Пат Гендлар фикрлар фарқли равишда оргинал яъни янги фикрлар пайдо бўлади. Шунинг учун ҳар рахбар кўнглидаги фикрларига таянган ҳолда охирида энг маъқул қарорга кела олиши керак. Бу ўринда гурухларнинг ижтимоий психологик мухити рол ўйнайди. Ижтимоий психологик мухит деганда биз ўша мухитнинг аъзолари фикрлари сиёсатлари, дунёкарашлари, установкалари ва ўзаро мухитларидан иборат бўлган эморионал интеметуал холатини тушунамиз. Бу бир ўринда асосий омил маълумки ўзаро муносабатлар иш юзасидан фақат мақсадлари ва мазмуни билан ҳам бевосита бир-бирини ёқтириши – ёқтирмаслиги асосланган ижтимоий эмоционал хиссиётлар кўринишида бўлиши мумкин. Профессионал фаолияти бажариш жараёнида иш юзасидаги муносабатлар устивор бўлиб, бу муносабатлар натижасида фақат мақсадлар ва мазмуни келиб чиқади.

Социометрия методи ҳақида тушунча

Дустлар тўпланган даврадаги мухит аксинча, бунда асосан бевосита семпатия ўзаро ёқтириб қолишларга таянади. Ижтимоий психологияда психологик мухитни экспериментал тарзда психологияда ўрганиш методи социаметрия бўлиб унинг асосчиси олмон олими Жон Морено ҳисобланади.

Социометрия лотинчадан олинган бўлиб, жамиятни ўрганаман деган маънони билдиради. Гурухдаги шахслар мухитларини ўлчамда қаратилган техникадир. Назарий социология муаллифлари жиҳатдан барча низолар, муаммоларни ечишдан усулларидан бири инсонлар ўртасидаги муносабатларни ўрганиш ва шунга кўра жиҳатдан ўзгаришлари амалга ошириш керак деган ғояга асосланади. Шунингдек амалий ҳар бир жамоаларда махсус социометрик сўровлар ўтказилади ва ундан катталари гурухларни ташкил қилиш жараёнларида инобатга олинади. Ҳар бир гурух сайланган ёки тайинланган рахбар ёки лидерлари бўлади.

Лидер бу – шундай шахски, гурухни қолган барча аъзолар учун ўзларидан манфаатларига дахлдор бўлган ҳамда бутун гурух белгилаб берадиган энг маъсулиятли ечимларни қабул қилишга хақли деб ҳисоблайдилар.