Кимевий технологиянинг жараёнлари ва қурилмалари фанидан ўқув қўлланма

6.6. Иссиқлик жараёнларининг ҳаракатлантирувчи кучи 
Муҳитлар ҳарорати ўртасида бирор фарқ бўлгандагина иссиқлик 
ҳарорати юқори бўлган муҳитдан ҳарорати паст бўлган муҳитга ўтади. Бундай 
ҳароратлар фарқи иссиқлик алмашиниш юзаси бўйлаб ўзгаради, яъни улар бир 
хил қийматга эга бўлмайди. Шу сабабли иссиқлик алмашиниш жараёнларини 
ҳисоблашда ўртача ҳароратлар фарқи 

t
ўр
деган тушунча ишлатилади.
Муҳитларнинг 
ўртача 
ҳароратлар 
фарқи 
иссиқлик 
алмашиниш 
жараёнларининг ҳаракатлантирувчи кучи деб юритилади. 

---

161 
Суюқликлар ҳароратларининг иссиқлик алмашиниш юзаси бўйича 
ўзгариши муҳитларнинг ўзаро йўналишига боғлиқ. Иссиқлик алмашиниш 
қурилмаларида иссиқ ва совуқ суюқликлар ўзаро параллел, қарама-қарши ёки
ўзаро кесишган бўлиши мумкин. 
Булардан ташқари амалда иссиқлик ташувчи агентларнинг анча 
мураккаб тасвирлари ҳам учрайди. Иссиқлик ташувчи агентларнинг йўналиши 
бир ёки қарама-қарши томонга йўналган бўлганда ўртача ҳароратлар фарқи 
қуйидаги тенглама билан топилади: 
ки
ка
kи
ka
ур
t
t
l
t
t
t







g
3
,
2
(6.41 )
бу ерда t
ка
ва t
ки
— иссиқлик алмашиниш қурилмасининг четларидаги 
ҳароратларининг катта ва кичик фарқлари, ҳароратларнинг бу фарқлари 
қуйидагича аниқланади: 
Агар

t
ка
/

t
ки
<2 бўлса, ўртача ҳароратлар фарқи қуйидаги тенглама билан 
топилади: 
2
tкtк
t
(
ка





ур
t
(6.42) 
Бундай ҳисоблашда хатолик 4 % дан ортмайди. Тенгламадан кўриниб 
турибдики, агар t
ка
=0 ва t
ки
==0 бўлса, унда 

t
ўр
=0 агар

t
ка 
= 

t
ки
бўлса: 

t
ўр 
=

t
ка 
= 

t
ки
Агарда иссиқлик ташувчи агентлардан бирининг ҳарорати юза бўйича 
ўзгармаса (тўйинган буғнинг конденсацияланиши, суюқликнинг қайнаши), 
бундай шароитда 

t
ўр
- нинг қиймати ёки тенгламалар бўйича ҳисобланади. 
Агар иссиқлик ташувчи агентларнинг йўналиши ўзаро кесишса, ўртача 
ҳароратлар фарқи қуйидаги тенглама билан топилади: 

---

162 
ки
ка
ки
ка
t
ур
t
t
l
t
t
t








g
3
,
2

(6.43) 
бу ерда 


t 
— муҳитларнинг ҳароратлари нисбатига боғлик бўлган 
коэффициент. Бу коэффициентнинг қиймати тегишли адабиётларда 
келтиралади.