Kimyo-biologiya fakulteti zoologiya kafedrasi populyatsiyalar ekologiyasi fanidan

7.2. Populyasiyada o’sish tezligini aniqlash
Talabalar yuqorida keltirilgan nazariy ma’lumotlar bilan tanishib chiqadilar. Sungra oldingi mashg’ulot davomida olingan natijalar asosida (4-jadval) avlod umrini hisoblab chiqishadi. Buning uchun 4-jadvalga qo’shimcha yani bir ustun kiritiladi va bu ustunga birinchi va beshinchi ustunlar qiymatlarining ko’paytmasi, ya’ni l_xm_xx qiymatlarini hisoblab, joylashtiriladi (5-jadval).
5-jadval
Hayvon populyasiyacida avlod yaratish tezligini hisoblash jadvali

Indi-vidlar yoshi, x	Yashab qolgan individlar hissasi, lx	X yoshda tu-g’ilgan indi-vidlar soni (absolyut tug’ilish), bx	X yoshda tug’ilgan individlarningo’rtacha soni (solishtirma tug’ilish), mx	Yashab qolgan individlar hissasi bilan ular o’rtacha serpushtligi-ning ko’paytmasi, lx mx	lx mxx
1	2	3	4	5	6
0
1
2
3
				=	=

Olingan natijalar asosida isoblab topiladi. So’ngra 7.3 formuladan foydalanib avlod umrining o’rtacha qiymati topiladi. Avlod umri aniqlangandan keyin, 7.2 formula asosida populyasiyaning o’sish tezligi (r) aniqlanadi. Bunda avlod yaratish sof tezligining qiymati oldingi mashg’ulot natijalaridan olinadi. Uning logarifmik qiymatini topishda to’rt xonali matematik jadvaldan foydalaniladi. Natijalar amaliyot davtariga qayd qilinadi.

1. 
   
2. 
   7.3. Mustaqil ish topshiriqlari
   

1. Populyasiya soni o’sishi bilan avlod umri o’rtasidagi bog’liqlik haqida xulosalar qiling.
2. Populyasiya soni o’sishining eksponensial va logistik modellarini tushintiring.
3. Quyidagi ma’lumotlardan foydalanib ikkita odam populyasiyasining avlod yaratish tezligi va o’sish tezligini solishtiring:
Faraz qilaylik, 2 ta odam populyasiyasi eksponensial o’smokda. Birinchi populyasiyada har bir ayolning o’rtacha 5 ta farzandi bor va bu farzandlar 18- 22 yoshlarda tug’iladi. Aytaylik, ikkinchi populyasiyada har bir ayolning 10 ta bolasi bor va bu bolalar 30-39 yosh oralig’ida tug’iladi. Qizlar bolalarning yarmini tashkil kiladi. Demak, birinchi populyasiyada 1 ta ayolga 2,5 ta, ikkinchi populyasiyada 1 ayolga 5 ta qiz to’g’ri keladi.

3.