Kimyo fanining sanoat va xalq xo‘jaligi rivojidagi ahamiyati

Davriy qonun. D.I.Mendeleev elementlarni nisbiy atom oQirliklarining ortib borishi tartibida joylashtirib ularning xossalari davriy ravishda o‘zgarishini kuzatdi va bu kuzatishni 1869 yilda davriy qonun tarzida ta’riflab berdi: oddiy moddalarning (elementlarning) xossalari atom oQirliklarining qiymatiga davriy ravishda boQliq bo‘ladi. Xozirgi vaqtda atom tuzilish nuqtai nazaridan davriy qonun quyidagicha ta’riflanadi: moddalarning kimyoviy xossalari tashkil qiluvchi atomlar yadrosi zaryadiga davriy ravishda boQliq bo‘ladi.

• 
  Davriy qonun. D.I.Mendeleev elementlarni nisbiy atom oQirliklarining ortib borishi tartibida joylashtirib ularning xossalari davriy ravishda o‘zgarishini kuzatdi va bu kuzatishni 1869 yilda davriy qonun tarzida ta’riflab berdi: oddiy moddalarning (elementlarning) xossalari atom oQirliklarining qiymatiga davriy ravishda boQliq bo‘ladi. Xozirgi vaqtda atom tuzilish nuqtai nazaridan davriy qonun quyidagicha ta’riflanadi: moddalarning kimyoviy xossalari tashkil qiluvchi atomlar yadrosi zaryadiga davriy ravishda boQliq bo‘ladi.
  
• 
  Modda tarkibining doimiylik qonuni. (N.L.Prust 1756). Xar qanday toza modda qaysi usulda olinishidan qat’iy nazar o‘zgarmas sifat va miqdoriy tarkibga ega.
  
• 
  Masalan: suv qanday yo‘l bilan olinishidan qat’iy nazar, uning tarkibidagi vodorod va kislorod 1:8 oQirlik nisbatda bo‘ladi.
  
• 
  a) 2N2 + O2 = 2N2O
  
• 
  b) N2SO4 + 2NaOH = Na2SO4 +H2O
  
• 
  v) Cu(OH)2 t CuO + H2O
  
• 
  g) Cu2(OH)2CO3 t 2CuO + CO2 + H2O
  

Ekvivalentlar qonuni XVIII asirning oxirida kashf etildi. Bu qonunga asosan, reaksiyaga kirishuvchi moddalar massasi shu moddalarning ximiyaviy ekvivalentlariga proporsionaldir.

• 
  Ekvivalentlar qonuni XVIII asirning oxirida kashf etildi. Bu qonunga asosan, reaksiyaga kirishuvchi moddalar massasi shu moddalarning ximiyaviy ekvivalentlariga proporsionaldir.
  
• 
  Elementning I oQirlik qism vodorod 8 oQirlik qism kislorod bilan birikadigan yoxud o‘rin oladigan oQirlik miqdori shu elementning ximiyaviy ekvivalenti deyiladi.
  
• 
  Moddaning ekvivalenti oQirligiga son jixatidan teng qilib, gramm xisobida olingan miqdori gramm ekvivalent deyiladi.
  
• 
  Vodorodning ekvivalent oQirligi 1 g, kislorodniki esa 8 g ga teng.
  
• 
  Reaksiyaga kirishayotgan moddalarning massalari, shu moddalarning ekvivalentlariga proporsionaldir.
  
• 
  m1 = e1
  
• 
  m2 e2
  
• 
  e1 va e2 - reaksiyaga kirishuvchi moddalarning ekvivalentlari
  
• 
  m1 va m2 - ularning massalari.
  
• 
  Kislotaning gramm-ekvivalentlarini aniqlash uchun gramm-molekular oQirligi uning negiziga bo‘linadi. Masalan:
  
• 
  36,5 98
  
• 
  EHCL= ------- = 36,5 EH SO= ------ = 49
  
• 
  1 2 4 2
  
• 
  Asos va tuzlarning gramm-ekvivalentlarini aniqlash uchun ularning gramm molekular oQirligi shu asos yoki tuz tarkibidagi metall valentlik birliklarining umumiy soniga bo‘linadi. Masalan:
  
• 
  74 342
  
• 
  ECa(OH) =------- = 37 EAL (SO ) = ------ = 57
  
• 
  2 2 2 3 2*3
  
• 
  Xamma xollarda elementning ekvivalentini topish uchun uning ekvivalenti ma’lum bo‘lgan boshqa bir element bilan xosil qilgan birikmasining tarkibini bilish kifoya.
  

ADABIYOTLAR. 1. Toshpo‘latov Yu.T., Isxoqov Sh.S. “Anorganik kimyo”. T. “o‘qituvchi”. 1992. 2. Tretyakov Yu.D., Metelin Yu.G. “Umumiy ximiya asoslari”. T. “o‘qituvchi”. 1990. 3. Xomchenko G.P. Kimyo. Tayyorlov bo‘limlari uchun. T. 1992.

http://fayllar.org