Kimyo laboratoriyasida xavfsizlik qoidalari
-amaliy mashg'ulot: «OLTINGUGURT» MAVZUSIBO'YICHA TAJRIBAVIYMASALA-LAR
Download 0.73 Mb. Pdf ko'rish
|
2-amaliy mashg'ulot: «OLTINGUGURT» MAVZUSIBO'YICHA TAJRIBAVIYMASALA-LAR YECHISH.
xlorid, magniy sulfat, natriy karbonat, xlorid kislota, rux bo'lakchalari,
2.
Birinchi probirkaga 2 ml suyultirilgan sulfat kislotani, ikkinchi probirkaga konsentrlan-gan sulfat kislota ehtiyotkorlik bilan quyiladi. Har ikkalasini ustiga rux bo'lagidan 1 donadan solinadi. Qaysi probirkada jarayon qanday ketganligi kuzatiladi hamda reaksiya tenglamalari yoziladi. 3.
qanday tuz borligini aniqlash kerak. 4.
Probirkaning 1 -siga natriy karbonat eritmasidan 2 ml qo'shilganda oq cho'kma tushgan-ligi kuzatiladi va bu cho'kmaga suv qo'shilganda erimadi. 5.
2-probirkada sulfat ioni borligi ma'lum. 6.
3-probirkaga bariy xlorid eritmasidan 2 ml qo'shilganda oq cho'kma tushadi. 1 va 3- probirkalarda bir xil hodisa bo'lganligi sababli ularni alangaga ta'siri orqali aniqlaymiz. Har ikkala eritmadan tayoqchaga botirib olib, alangaga tutiladi. 1-probirkadagi erit-madan olingani qizil-qo'ng'ir rang berib yonadi bu esa eritmada kalsiy borligini bildira-di. Demak 1-probirkada kalsiy xlor, 2-probirkada natriy sulfid, 3- probirkada esa kaliy sulfat tuzlari eritmasi berilgan. O'tkazilgan tajribalarning reaksiya tenglamalari yoziladi:
amaliyot asosida tavsiflash.
shtativ (5), shisha tayoqcha (6), plastmassa shpatel (7), tomchi analizi uchun planshet (8), tomchi analizi uchun to'plam (9), shisha stakan (10), polipropilen stakan 150 ml li (11), polipropilen stakan 50 ml li (12), quruq yoqilg'i, keramik plita, laboratoriya shtativi, raqamli termometr, kimyoviy reaksiya tezligini namoyish etish asbobi.
peroksid, mis (II) sulfat eritmasi, natriy tiosulfatning 0,2 molyarli eritmasi, sulfat kislo-taning 0,2 molyarli eritmasi.
Ishni bajarish tartibi:
yordamida quyiladi. Har ikkala probirkaga bariy xlorid eritmasidan oz-ozdan tomiz- iladi va oq cho'kma hosil bo'lganligi kuzatiladi. Reaksiya tenglamasi yoziladi:
Ishni bajarish tartibi:
Kimyoviy reaksiyalar tezligini namoyish etish asbobini yig'ing. Ikkala Landolt idishining birinchi bo'lmalariga 2-3 donadan rux metali granulalaridan soling. Birinchi Landolt idishining bo'sh tamoniga pipetka yordamida 1 ml 20% xlorid kislotadan quying. Ikkinchi Landolt idishining bo'sh tomoniga pipetka yordamida 1 ml 20 %li sirka kislota eritmasidan quying. Idish og'zini mahkamlab, asbob germetikligiga ishonch hosil qiling. Manometrik shkala suyuqligi sathini sharikli tiqin (zatvor) bilan tenglashtiring.
Asbobni ikkala Landolt idishi kislotalari metali bo'lmasiga quyilish darajasigacha qiya tuting. Reaksiya natijasida ajralayotgan vodorod manometrik shkalaga o'tib suyuqlikni siqib chiqara boshlaydi. Vaqt birligi ichida qaysi kislotadan vodorod ko'proq ajralayotgani va buning sababini tushuntiring.
Tajriba
moddalar
haqida izoh
Zn, HC1
2
Zn, CH3COOH
II. Kimyoviy reaksiya tezligining bir-biriga tegish sirtining kattaligiga (turli kattalikdagi ohaktosh bo'laklariga xlorid kislota) ta'siri.
Kimyoviy reaksiyalar tezligini namoyish etish asbobini yig'ing. Birinchi Landolt idishining bir bo'lmasiga 1 g bo'lgan o'haktosh bo'lagini soling. Tkkinchi Landolt idishining bir bo'lmasiga 1 g maydalangan ohaktosh soling. Ikkala Landolt idishining bo'sh bo'lmalariga pipetka yordamida 1 ml dan 20% li xlorid kislota eritmasidan quying. Landolt idishi og'zini tiqin bilan mahkamlang. Manometrik shkala suyuqligi sathini sharchali tiqin bilan tenglashtiring.
Asbobni ikkala Landolt idishi kislotalari metall bo'lmasiga quyilish darajasigacha qiya tuting. Moddalar aralashgach shiddatli reaksiya ro'y berib gaz ajrala boshlaydi. Ushbu gaz manometrik shkala suyuqligini siqib chiqara boshlaydi. Suyuqliklar sathi farqiga qarab qaysi holatda reaksiya tezligi kattaligini qayd eting va buning sababini tushuntiring.
Tajriba
moddalar
o'lchami
tenglamasi Reaksiyaning borish sur'ati
Zn, HC1
2
Zn, CH3COOH
III. Reaksiya tezligiga temperaturaning ta'siri.
1. Uchta probirkaga 10 tomchidan natriy tiosulfat eritmasidan soling. 2.
3.
Probirkani 4-5 minut suvda tutib turing, so'ngra uni shisha tayoqcha bilan aralash-tirib, suvdan chiqarmasdan shu suvda turgan probirkadagi 2 n sulfat kislotadan 1 tomchi tomizing va oplessensiya hodisasining paydo bo'lish vaqtini belgilang. 4.
5.
Suvning harorati ikkinchi probirka tushurilganda birinchi probirka tushirilgandagiga qaraganda 10 oC yuqori bo'lsin. 6.
Uchinchi probirka tushirilganda suvning harorati yana 10 oC ga ko'tarilsin. Bu ikkala probirkaga ularning haroratiga qadar isitilgan 2 n sulfat kislota eritmasidan 1 tomchidan soling va opalessensiya hodisasining paydo bo'lish vaqtini belgilang.
2
Nazorat ucmin savollar:
1. Kimyoviy reaksiya tezligi deb nimaga aytiladi? 2.
3.
Reaksiya tezligiga konsentrasiya va temperaturaning ta'sirini tushuntirib bering.
3-amaliy mashg'ulot: AMMIAK OLISH VA U BILAN TAJRIBALAR O'TKAZISH
Probirkaga ammmoniy xlorid harada kalsiy gidrooksid kukunlarini aralashtirib solinadi va uni og'zini gaz o'tkazuvchi nayli probirka bilan mahkaralanadi. Nayning ikkinchi uchini teskari qo'yilgan bo'sh probirkaga kiritiladi. Ammoniy xlorid solingan probirkani biroz isitiladi. O'tkir hid paydo bo'lgandan keyin qizdirish to'xtatiladi va hosil bo'lgan gazni suvli probirkaga solinadi. Ammiakli suv hosil bo'ladi. Ammiakli suvga 2-3 tomchi fenoftalein tomizilganda eritma rangi o'zgaradi, lakmus qog'oz tekkizilganda esa binafsha rangga kiradi. Xlorid kislota solganda esa rang yo'qoladi.
reaksiya tenglamalarini yozing.
1. Ammiakning fizik xossalariga tavsif bering? 2.
4-amaliy mashg'ulot: AZOTGURUHCHASIELEMENTLARIMAVZUSIGA OID TAJRIB- AVIYMASALALAR YECHISH.
o'tilganlarni takrorlash.
stakanlar, quruq yoqilg'i.
malaxit, natriy sulfat, bariy xlorid, kumush nitrat, sulfat kislota, temir (II) oksid, temir (II) gidroksid, temir (II) xlorid.
Ammoniy xlorid (kristall) tuziga teng miqdorda so'ngdirilgan ohak kukuni aralashtiriladi. Aralashmani oxistalik bilan probirkaning 1/3 qismiga solinadi. Quruq yoqtfg'i bilan ohista qizdiriladi.
O'tkir hidli gaz ammiak ajralayotganligini bilgandan so'ng qizdirish to'xtatiladi. Ammiakni probirkaga yig'ib olinib suvga aralashtiriladi. Ammiak suvda juda yaxshi eriydi va ammoniy gidrooksid (novshadil spirt) hosil bo'ladi.
4 + va OH ionlari borligi eritmaning ishqoriy muhitga ega ekanligini budiradi (indikator qog'oz tekkizilib aniqlanadi). Demak tajriba natijasida ammiak hosil bo'lgan.
MAVZU: MINERAL O'G'ITLARNING QISHLOQ XO'JALIGIDAGI
polipropilen stakan 150 ml lik (4), polipropilen menzurka (5), gaz o'tkazuvchi nayli rezina tiqin (6), plastik taglik (7), probirkalar uchun shtativ (8), probirka (9), shisha tayoqcha (10), probirka qizdirgich, laboratoriya shtativi.
2 (quruq holda), ammoniy xlorid NH 4 C1 tuzi, fe- nolftalein, suv.
Ishni bajarish tartibi:
1. Chinni hovonchada barobar hajmdagi ammoniy xlorid NH 4 C1 kristali bilan kalsiy gidroksid Ca(OH) 2 kukunini (kukun bir oz namroq bo'lsa, tajriba yaxshi chiqadi.) aralashtiriladi. 2.
Aralashmani probirkaning 1/3 qismiga qadar solinadi. 3.
Probirka og'zi gaz o'tkazgich nayli tiqin bilan berkitiladi va nayni uchiga shisha nay o'rnatilgan PVX nayi ulanadi. 4.
probirkaga kiritib joylashtiriladi. 5.
Aralashma solingan probirkai probirkaqizdirgichda qizdiriladi. 6.
O'tkir hid dimog'ga urilishi bilan gaz yig'ilgan probirkaning og'zi tiqin bilan berkitiladi va uni suvli idishga botirib, tiqini chiqarib olinadi. 7.
8.
Suvdan chiqarilgan probirkani rostlab unga fenolftalein indikatoridan tomizing. Nazorat uchun savollar:
1. Mineral o'g'itlarning sinflanishi haqida nimalarni bilasiz? 2.
2 oziqlik miqdorini aniqlashga doir misollar keltiring. 3.
2 ) 2 azotning N 2 foiz miqdori qancha?
13-Laboratoriya ishi: HARXIL TARKIBLIMINERAL O'G'ITLARNING NAMUNALARI BILAN TANISHISH.
o'rganish.
tayoqcha (5), plastmassa shpatel (6), shisha stakan (7), polipropilen menzurka (8), tomchi analizi uchun planshet (9), bog'latish kosachasi (10).
Ishni bajarish tartibi:
1. Berilgan mineral o'g'itlarning tashqi ko'rinishi izohlanadi. 2.
chayqatiladi. 3.
Kuzatish natijalari quyidagi jadvalga yoziladi.
Mineral o'g'it Kimyoviy formulasi
Tashqi ko'rinishi Odatdagi temperaturada eruvchanligi
1.
Mineral o'gitlarning qishloq xo'jaligidagi ahamiyati haqida gapirib bering. 2.
Ularning oddiy temperaturada eruvchanlik xususiyati? 3.
Mineral o'gitlarning turlarini sanab bering. 5-amaliy mashg'ulot: MINERAL O'G'LTLARNI ANIQLASH.
eritmasi, kumush (I) nitrat, probirkalar,
Ishni bajarish tartibi:
raqamlanadi. Kaliy nitrat, ammoniy nitrat, superfosfat ekanligi aytiladi lekin qay-si biri nechanchi raqamli probirkada ekanligini tajriba orqali aniqlanadi. Tajribani o'tkazishda quyidagi jadvaldan foydalaniladi.
O'g'itning
bo'yashi
Ammoniy nitrat
Oq kristall yaxshi
- Ammiakhidi keladi
Sariq rang
Ammoniy xlorid
Oq kristall yaxshi
- Ammiakhidi keladi
cho'kma
Sariq rang
Kaliy
nitrat
Mayda och- kul rang kristall
yaxshi
—
Ammiak hidi sezil maydi
Biroz loyqalanish
Binafsha rang
Ammoniy sulfat
Yirikrang siz kristall
yaxshi Sirkaktada erimaydigan oq cho'kma
Ammiakhidi keladi
cho'kma
tushadi
Superfos- fat
Och kul
rang kukun
Yomon eriydi
qisman sirkak- tadaeriydigan oq cho'kma
Ammiakhidi sezil maydi
Sariq cho'kma
Sariq rang Sifvinit
Tuzdapush-ti kri stall ar bor
yaxshi
Ammiak hidi sezil maydi
Oq cho'kma
Sariq rang
(ko'kshisha orqali
qaralsa
binafsha)
superfosfat - och kulrang kukun modda. Raqamlangan probirkadagi minerallarni aniqlash uchun oz miqdorda olib har uchalasiga 3 mldan suv quyildi. 1- probirkadagisi juda tez eridi, 2-probirkadagisi ham yaxshi eridi, 3-probirkadagisi esa yomon eridi. Har uchala probirkadagi minerallarga bariy xlorid eritmasidan 3 ml dan qo'shildi. 1 va 2 probirkalarda o'zgarish bo'lmadi, 3-probirkada esa oq cho'kma tushdi. Demak, 1-kaliy nitrat, 2-ammoniy nitrat, 3-superfosfat.
9 - SINF
BILAN TANISHISH
borligini aniqlash; karbonatlar bilan kechadigan reaksiya natijasida hosil bo'ladigan raodda massasi va hajmini hisoblab chiqara olishni o'rgatish.
probirka qizdirgich.
3 ), suyultirilgan xlorid kislota (HCI), ohakli suv (Ca(OH) 2 ), distillangan suv, ko'k lakmus eritmasi, suyultirilgan o'yuvchi natriy (NaOH), fenolftalein eritimasi, tuproq namunasi, kumush nitrat eritmasi (AgN0 3 ) Ishni bajrish tartibi:
kislotadan ozgina quying.
2. Probirka og'zini gaz o'tkazuvchi nayli tiqin bilan berkitiladi va nayning uchini 2-3 ml ohakli suv quyilgan probirkaga tushuriladi va sodir bo'layotgan hodisa kuzatiladi. 3.
Gaz o'tkazuvchi nayni distillangan suv quyilgan eritmaga tushuring. Gazning distillangan suvdan o'tishi 1-2 min davom etsin. Nayni chiqarib olib, olingan eritmaga bir necha tomchi ko'k lakmus eritmasidan tomiziladi. 4.
Probirkaga suyultirilgan o'yuvchi natriy eritmasidan 2-3 ml quyiladi va unga bir necha tomchi fenolftalein qo'shing. So'ngra eritma orqali gaz o'tkaziladi. 5.
quyiladi.
A) Tuproqdan 2-3 g probirkaga solib, uning ustiga suyultirilgan xlorid kislota quyiladi. Nima kuzatiladi? B)
Yuqorida olingan filtratga kumush nitratdan ozgina quying. Hosil bo'lgan oq rangli cho'kmani filtrlab oling. Cho'kmani ikkiga bo'lib, 1-qismiga ammiak yoki suyultirilgan xlorid kislota quyiladi, 2- qismini qizdiriladi. Nima kuzatiladi?
Stakanga 30 ml ohakli suv solib, ichiga cho'g'lanib turgan yog'och solib stakan usti berkitiladi. 5 -7 daqiqaga qoldiriladi. Ohakli suv o'zgarishi kuzatiladi.
Download 0.73 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling