Kimyo va kimyoviy texnologiya

 
Ma’ruza № 2. 
 
Mavzu: Kalsinatsiyalangan soda ishlab chiqarishning Leblan usuli. 
Reja: 
1. 
Leblan usulida soda ishlab chiqarish 
 
2. Leblan usulida soda ishlab chiqarish uchun xom ashyolar. 
 
 
Tayanch so’z va iboralar
:
Leblan usuli, Oltingugurtli
kolchedan, bo’r, oxaktosh, 
natriy xlorid, natriy sulfat, chili selitrasi, turli konlar, tayyor mahsulot.
1775 yilda fransuz olimi Leblan sanoatda quyidagi usul bo‘yicha soda ishlab 
chiqarishni taklif etgan: 
2NaCl

H
2
SO
4

Na
2
SO
4

2HCl 
Na
2
SO
4
+ CuCO
3

2C 

Na
2
CO
3

CuS

CO
2
Xosil bo‘lgan qattiq moddadan suv yuvish usuli bilan soda eritmasi olingan. 
Eritmani bug‘latish natijasida qattiq soda ishlab chiqarilgan. 
 
 
Ushbu usul birinchi marta 1791 yilda sanoatda amalga oshirildi. Leblan – frantsuz 
shifokori va kimyogari. 
Soda ishlab chiqarish uchun xom ashyo natriy xlorid, ohaktosh va ko'mirdir. 
Usulning mohiyati sanab o'tilgan tarkibiy qismlarni birlashtirishdir. 
Shu tarzda soda ishlab chiqarishda quyidagi bosqichlarni ajratish mumkin: 
1. Natriy sulfat olish: 
2NaCl + H2SO4 = Na2SO4 + 2HCl. 
2. Natriy sulfat va ohaktoshni 950 – 1000º C haroratda aylanadigan pechlarda ulaum 
bilan birlashtirish: 

---

8 
Na2SO4 + CaCO3 + 2C = Na2CO3 + CaS + 2CO2. 
Bu Leblan usulining asosiy reaktsiyasi bo'lib, natriy karbonat hosil qiladi. 
3. Olingan suvni (Na
2
CO
3
, CaS) suv bilan yuvish. Yuvish paytida Na
2
CO
3
soda 
eritmaga o'tadi va CaS va reaksiyaga kirishmagan CaCO
3
va boshqa aralashmalar 
cho'kmada qoladi. 
4. Olingan soda eritmasini karbonat angidrid bilan davolash. Yuvish paytida natriy 
karbonat gidrolizi sodir bo'lganligi sababli: 
Na
2
CO
3
+ H
2
O ↔ NaHCO
3
+ NaOH, 
keyin karbonat angidrid bilan ishlov berish jarayonida natriy bikarbonat hosil 
bo'ladi: 
NaOH+ CO
2
= NaHCO
3
Karbonat angidrid reaktsiya natijasida olinadi: 
CaCO
3 
\ u003d CaO + CO2. 
5. Natriy karbonat hosil bo'lishiga olib keladigan bikarbonatning kalsinlanishi: 
NaHCO
3
= Na2CO3 + CO2 + H2O. 
Ushbu operatsiya kalsifikatsiya deb ataladi. 
6. Olingan sodani maydalash. 
7. Soda suzgandan keyin qattiq qoldiqlarni karbonat angidrid bilan davolash. 
Quyidagi reaktsiya davom etadi: 
CaS +CO
2 
+ H2O =CaCO
3
+ H
2
S. 
8. Issiq temir oksidi ishtirokida ortiqcha havo bilan ajralib chiqadigan vodorod 
sulfidining elementar oltingugurtga oksidlanishi: 
H
2
S + O
2
= 2S + 2H
2
O. 
9. Sulfat kislota ishlab chiqarish uchun chiqarilgan vodorod sulfididan foydalanish. 
Olingan oltingugurtni sxema bo'yicha sulfat kislotaga qayta ishlash mumkin: 

---

9 
S → SO
2
→ SO
3 
→ H
2
SO
4
, 
Olingan sulfat kislota yana tenglama bo'yicha natriy sulfat olish uchun ketadi: 
2 NaCl + H
2
SO
4
= Na
2
SO
4 
+ 2HCl. 
Nazorat savolari 
1. Soda ishlab chikarish qanday usullari bor? 
2.Leblan usuli nimaga asoslangan ? 
3.Leblan usulida sodani olish?