Kimyoviy reaksiya tezligi, kimyoviy muvozanat

Temperaturaning ta’siri.

Temperaturaning ortishi reaksiyaning tezligining ortishiga sabab bo’ladi. Vant-Goff qonuni buning isbotidir. Quyidagicha ta’riflanadi.

Temperatura har 10°C ga ortirilganda reaksiyaning tezligi 2-4 marta o’rtacha 3 marta tezlashadi.

Bu qonuning matematik ifodasi quyidagicha:

qo’yamiz

Kimyoviy reaksiyaning tezligi

• Kimyoviy reaksiyaning tezligi o‘zgarmas temperaturada reaksiyaga kirishuvchi moddalar koncentratsiyalarining ko‘paytmasiga to‘g‘ri proporcional.
• M: A+V=AV ν =k[A][V]
• Agar A va V moddalar koncentratsiyasi birga teng, ya’ni [A]=[V]=1 bo‘lsa u holda ν =k bo‘ladi. Demak, kimyoviy reaksiya tezligining konstantasi reaksiyaga kirishuvchi har qaysi moddaning koncentratsiyasi 1 mol/l bo‘lganda reaksiya tezligiga son jixatidan teng.

M: 1) H2+I2=2HI ν =k[H2][I2]

• M: 1) H2+I2=2HI ν =k[H2][I2]
• 2) 2H2+O2=2H2O ν =k[H2]2[O2]
• Reaksiya uchun massalar ta’siri qonunining matematik ifodasi quyidagicha:

 

• V =k[A]m[B]n

Kimyoviy reaksiyaning tezligini masala ishlash orqali tushuntiramiz.

Misol-1

• Misol-1 Agar 2NO+O2=2NO2 reaksiyada gazlar aralashmasining hajmini 2 marta kamaytirsak, N02 ning hosil bo‘lish reaksiyasining tezligi qanday o‘zgaradi?
• Yechish:

 

• [N0] -a bilan, [O2] - b bilan belgilasak:

 

• V=k[N0]2[O2]=ka2b bo‘ladi. V=k(2a)22b=k8a2b bo‘ladi, demak, reaksiya tezligi 8 marta ortadi.

Reaksiya tezligining temperaturaga bog‘liqligi.

• Oddiy temperaturada N bilan O aralashmasi 6,5107 yil davomida birikma hosil qiladi. Agar temperatura 630o ga kutarilsa 13 sekund davomida portlash bilan birikib suv bug‘i hosil qiladi. Reaksiya tezligini t-ga bog‘liqligini Vant-Goff quyidagicha ta’rifladi.
• ν -reaksiyaning temperatura koeffitsenti.

Demak temperatura arifmetik progressiya bilan ortadi, reaksiya tezligi geometrik progressiya buyicha ortadi.

• Demak temperatura arifmetik progressiya bilan ortadi, reaksiya tezligi geometrik progressiya buyicha ortadi.
• Misol: reaksiya 200 da 4 minutda tugaydi, temperatura 600 ga ko‘tarilsa qancha vaqt davom etadi.
• Vt2= Vt12(60-20)/10 = Vt1  24 = 16 marta tezlashadi, t = 4:16 = 0,25 sekundda reaksiya tugaydi. Zarrachalarning kinetik energiyasi (temperatura ortishi bilan birga ortadi va reaksiya tezlashadi.)