Кириш диссертация мавзусининг долзарблиги ва зарурати

I БОБ. Маълумот узатиш тизимларининг техник воситалари ва уларнинг ишончлилигини ошириш вазифалари


§1.1. Маълумот узатиш тизимларида микропроцессорли қурилмалар ва уларнинг асосий ишончлилик кўрсаткичлари

Маълумот узатиш тизим(МУТ)ларнинг яратилиш вақтидан бошлаб (унинг яратилишига эхтиёж пайдо бўлишидан) тўлиқ утилизацияга топширилишигача бўлган барча ўзгаришлари, бир қанча жараёнлар билан тавсифланадиган ва ҳар хил босқичлар билан ҳолатларни ўз ичига оладиган ҳаёт даврини ташкил этади. МУТларнинг ҳаёт даврини поғоналари 1.1 - жадвалда келтирилган [5, 10, 34, 36].

МУТ ҳаёт даврининг ташкил этувчилари қуйидагилардан иборат:

• 
  ғояни тадқиқ этиш ва лойиҳалашда ишлаб чиқиш, илмий техник тараққиёт ютуқларига мос келувчи сифат даражасини шаклланиши, лойиҳа хужжатларини ва ишчи хужжатларни ишлаб чиқиш, тажриба намунасини тайёрлаш ва синовдан ўтказиш, конструкторлик ишчи хужжатларни ишлаб чиқишдан иборат бўлган босқич;
  
• 
  МУТни ишлаб чиқариш босқичи қуйидаги босқичлардан иборат: ишлаб чиқариш технологиясини тайёрлаш; ишлаб чиқаришни юритиб бориш; тайёр объектларни транспортда ташиш ва сақлашга тайёрлаш;
  
• 
  объектни фойдаланишга тайёрлаш босқичи, бунда тайёр объектни транспортда ташиш ва сақлаш вақтида унинг сифатини максимал сақлаб қолишни ташкил этади.
  

МУТларнинг хаёт даврини босқич ва поғоналарини тақсимланиши 1.1-расмда келтирилган. Биз фақат МУТларни эксплуатация билан боғлиқ бўлган ҳаёт даврининг поғонасида ҳосил бўладиган масалаларни
1.1 - жадвал
МУТлар ҳаётий даврининг поғоналари

Қидирув изланишлар		Илмий тадқиқот ишлари (ИТИ)		Тажрибали констукторлик ишлаб чиқаришлар (ТКИЧ)		Саноатда ишлаб чиқарилиши			Эксплуатация
1	Илмий муаммоларнинг қўйилиши	1	ИТИга техник вазифа ишлаб чиқиш	1	ТКИЧ техник вазифасини ишлаб чиқиш		1	Биринчи сериясини тайёрлаш ва синовдан ўтказиш		1	Синов эксплуатацияси
2	Изланишга доир чоп этилган муаммолар таҳлили	2	Техник ғояни шакллантириш	2	Лойиҳа эскизини ишлаб чиқиш		2	Биринчи сериясини тайёрлаш ва синовдан ўтказиш натижаларига кўра конструкторлик хужжатларига ўзгартиришлар киритиш		2	Нормал эксплуатация
3	Илмий концепцияларни назарий изланиши ва ишлаб чиқиш	3	Бозорни ўрганиш	3	Макетларни тайёрлаш		3	Серияли ишлаб чиқариш		3	Эскириш
		4	Техник– иқтисодий асослаш	4	Техник лойиҳани ишлаб чиқиш					4	Таъмирлаш ёки утилизация
				5	Ишчи лойиҳани яратиш
				6	Тажриба намуналарини яратиш ва синаш
				7	Тажриба намуналарини тайёрлаш ва синов
				8	Ишлаб чиқариш, техник тайёргарлик

кўриб чиқамиз. Тизимнинг эксплуатацияси – МУТ сифатидан функционал фойдаланиш, сифатини сақлаб туриш (техник хизмат кўрсатиш) ва қайта тиклаш (техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш)дан иборат бўлган ҳаётий даврининг поғонасидир.
Техник эксплуатация деб - эксплуатация қисмини транспортда ташиш, сақлаш, техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлашни ўз ичига оладиган қисмига айтилади [36, 94].
МУТларни техник эксплуатация қилишнинг асосий вазифаларининг таснифи 1.2-расмда келтирилган [10, 36].
Тизимларни техник эксплуатация қилиш назариясида асосан, тизимлар ишлашидаги деградация жараёнларини, тугунларнинг эскизини ва емирилишнинг математик моделларини, тизимларнинг пухта ишлашини хисоблаш ва баҳолаш усулларини, тизимлардаги носозлик ва рад этишларни прогнозлаш (башорат қилиш) ва диагностика қилиш назариясини, оптимал профилактика чора-тадбирлари назариясини, тизимнинг техник ресурсини қайта тиклаш ва катталаштириш усуллари кўрилади [5, 10, 25, 33, 34, 89].
Бу жараёнлар асосан, стохастик бўлгани сабабли, уларнинг математик моделларини ишлаб чиқиш мақсадида тасодифий жараёнлар назарияси ва оммавий хизмат кўрсатиш назариясининг аналитик усуллари қўлланилади. Ҳозирги вақтда шу мақсадларга эришиш учун қарор қабул қилиш, статистик назария ва тасвирларни аниқлаш статистик назариясидан муваффақиятли фойдаланилмоқда.
Тизимларни техник эксплуатация қилиш жараёнларининг моделларини ишлаб чиқишда тасодифий жараёнларнинг математик назариясини янги йўналишларидан фойдаланиш, мураккаб МУТларнинг ишлаш қобилиятини яхшилаш ва уларнинг самарадорлигини ошириш жараёнларини муваффақиятли бошқариш имкониятини беради.

1.1 – расм. МУТларнинг ҳаёт даври

1.2-расм. МУТларнинг техник эксплуатация вазифаларининг таснифи

Шунинг учун тадқиқот қилишнинг биринчи босқичида қуйидаги масалаларнинг ечимлари топилади:
1. Эксплуатация жараёнларини оптимал бошқариш;
2. МУТларни эксплуатация қилишнинг оптимал моделларини ишлаб чиқиш;
3. Техник хизмат кўрсатишни ташкил этишни оптимал режаларини тузиш;
4. Профилактика жараёнларини оптималини танлаш;
5. Тизимларнинг техник холатини самарали техник диагностика қилиш ва прогнозлаш усулларини ишлаб чиқиш.
Эксплуатация қилиш назариясининг асосий масаласи, мураккаб тизимлар ёки техник қурилмалар ҳолатини илмий прогнозлашдан иборат бўлиб, махсус моделлар ёрдамида ва ушбу моделларни математик таҳлил ва синтез қилиш ёрдамида, уларни эксплуатация қилишни ташкил этишга доир тавсиялар ишлаб чиқишдан иборат.
МУТларни техник эксплуатация қилиш, инсон-машина тизимларининг фаолияти ва тизимлар ишлашига инсон бошқарувини таъсир этиш жараёнларини оптимизациялашга келиб тақалади. Шунинг учун МУТларни эксплуатациялаш режимларини инсон-машина тизимидаги муносабатларга қараб фарқлаш мумкин:

1. 
   Тизимларни эксплуатациядан олдинги режими;
   
2. 
   Тизимларни эксплуатация режими;
   
3. 
   Техник хизмат кўрсатиш режими;
   
4. 
   Тизимни таъмирлаш режими.
   

Режимлар маълум босқичлар ва фазалари билан ҳамда тизимлар ишлашига техник шахс таъсир этиш жараёнларининг тури билан фарқланадилар. Эксплуатация режими асосан:

• 
  тизимларнинг элемент базаси сифатига;
  
• 
  аппаратура таркибидаги микропроцессорга;
  
• 
  назорат-ўлчов аппаратуралар жамланмасига;
  
• 
  техник ходимларни ўргатилиш даражасига;
  
• 
  эхтиёт қисмлар билан таъминлашга боғлиқ бўлган бошқа муаммоларга ҳам боғлиқдир.
  

Бундан ташқари эксплуатация қилиш режими, МУТларга қўйиладиган асосий талабларга боғлиқ:

1. 
   Маълумот узатишнинг ишончлилиги;
   
2. 
   Маълумот узатишда кечикиш вақти;
   
3. 
   Маълумот етказишни ишончлилиги.
   

Эксплуатация тизими – бу тизимларнинг техник соз холатини сақлашдаги тайинланга фойдаланиш жараёни бўлиб, турли кетма-кет режали тадбирлар занжиридан ташкил топган: техник хизмат кўрсатиш, профилактика, назорат, таъмирлаш ва х.к.
Тизимларга техник хизмат кўрсатишни уч босқич билан тавсифлаш мумкин:

1. 
   Профилактик хизмат кўрсатиш;
   
2. 
   Техник холатини баҳолаш ва назорат қилиш;
   
3. 
   Техник хизмат кўрсатишни ташкил этиш.
   

Техник хизмат кўрсатишнинг алоҳида босқичларини тизимлар ишлашининг ишончлилигига таъсир этиш даражасини аниқлаш мураккаб масаладир, лекин тизимларнинг функционал холатининг ишончлилигига ва сифатига етарлича таъсир этиши маълумдир.
Тизимларнинг техник холатини назорат қилиш ва баҳолаш, носозликлар ва рад этишларнинг техник диагностика қилиш усуллари, ҳамда тизимлардаги рад этишларни прогнозлаш алгоритмидан фойдаланилган ҳолда тизим тугунларининг функционал холати сифатини назорат қилиш билан амалга оширилади.
МУТларнинг асосий вазифаси маълумот узатилишининг сифати ва самарадорлигини оширишдир [37, 40, 69, 91, 99]. Ушбу масаланинг ечими икки йўналишда ривожланмоқда:

1. 
   Сарф-харажатлар чекланган ҳолда узатилаётган ахборот тезлиги ишончлилигини ошириш мақсадида дискрет маълумотларни қабул қилиш ва узатиш усуллари;
   
2. 
   МУТларнинг юқори даражада пухта ишлашини таъминлайдиган ва уларнинг тузилишини янги усуллари ишлаб чиқилмоқда.
   

Ушбу ёндашиш адаптацияланишга зарурияти бўлган тасодифий таъсирлар шароитида бошқаришни мураккаб алгоритмларини яратадиган ва ишдан чиқишларга, чидамлилик хусусиятларига эга бўлган МУТларни ишлаб чиқишни тақозо этади. Бу эса катта интеграл схема (КИС), энг катта интеграл схема (ЭКИС) ва МПлар комплектиларни қўлланиши, ахборот узатиш каналларини юқори самарадорлигини ва рад этишлар пайдо бўлганда МУТнинг нормал функцияларини тезда тиклаш қобилиятини таъминлайди [6, 7, 8, 9, 13, 24, 51, 73].
МУТ деб, КИС, ЭКИС ва МПлар комплектиларасосида қуриладиган тизим тушунилади.
МУТнинг тузилиш схемаси 1.3- расмда келтирилган [10, 75].

МУТнинг узатиш қисми дискрет маълумотни сигналга айлантиришда бир қатор ўзгартиришларни амалга оширади.

Узатилаётган маълумотларни сигналга айлантириш билан боғлиқ бўлган операциялар тўплами узатиш усули деб аталади ва қуйидаги муносабат билан таърифланади [5, 10, 91, 99]:
(1.1)
Бунда - узатиш усули;
- кодлаш;
- модуляциялаш;
- узатишда пайдо бўладиган рад этишлар ва ишдан чиқишларнинг тасодифий жараёни.
Узатиш қурилмасида рад этишлар ва ишдан чиқишларнинг пайдо бўлиши, шартни бузилиши ва МУТда хатолар сонини ошишига олиб келади. Бунинг натижасида узатиш қурилмасини шарт бузилиши хисобига пайдо бўладиган хатолар сонининг кўпайиши етарлича кам бўладиган қилиб лойиҳалаш лозим.
Тарқалиш муҳитида узатиладиган сигналлар ушбу муҳитда кучсизланадилар ва ўзгарадилар. Шунинг учун қабул қурилмасига келадиган сигналлар узатиш қурилмаси узатадиган сигналлардан анчагина фарқланиши мумкин.
Муҳитда тарқалаётган сигналларга муҳитнинг таъсири қуйидаги муносабат билан ҳам таърифлаш мумкин [10]:
(1.2)
бунда - сигнал тарқаладиган муҳит оператори.
Алоқа каналида узатилаётган сигналга шовқинлар таъсир этади, шунинг учун сигнал узатилаётганда қабул қилиш қурилмасига киришда ўзгарган сигнал таъсир этади [10]:
(1.3)
бунда - шовқинлардан бирига хос бўлган тасодифий жараён;
- бир-бирига боғлиқ бўлмаган шовқинларнинг манбалари.
Қабул қилиш қурилмасининг вазифаси, қабул қилинган ўзгарган сигнал орқали узатилаётган маълумотни аниқлашдан иборатдир. Қабул қилиш қурилмаси бажарадиган операциялар тўпламини қуйидаги муносабат билан таърифлаш мумкин [18,26,29,33]:
, (1.4)
бунда – қабул қилиш усули;
- демодуляция;
- декодлаш;
- қабул қилиш қурилмаларида рад этишлар ва ишдан чиқишларнинг тасодифий жараёни.
Узатилган кетма-кетлик ни мослигининг тўлиқлиги кодланган кетма-кетлик нинг фақатгина тўғриловчи имкониятларига, сигнал, шовқинлар ва уларнинг статистикаларини даражасига, декодловчи қурилмаларнинг хусусиятларига боғлиқ бўлмасдан, қабул қилувчи ва узатувчи қурилмаларнинг ишдан чиқишлари ва рад этишларидан ҳосил бўладиган хатоларини МУТнинг тўғрилаш имкониятига ҳам боғлиқдир. Ушбу келтирилган ёндашув ахборот узатиш жараёнини математик моделини таърифлаш имконини беради. Бу эса ҳар-хил омилларни МУТларнинг ишлаш самарадорлигига таъсирини аниқлаш ва уларнинг ишончлилигини ошириш йўлларини аниқлаш имкониятларини беради.
Шуни қайд этиш лозимки, мавжуд бўлган МУТларда, узатувчи ва қабул қилувчи (модем, кодеклар, синхронизация қурилмалари ва х.к) қисмларидаги аппарат манбаларидан келиб чиқадиган носозликларни қидириш ва аниқлаш мураккаб жараён хисобланади.
Модем тузилишининг умумлаштирилган тузилиш схемаси 1.4-расмда келтирилган, модем каналли порт адаптерларидан ва DTE - DCE интерфейси, универсал (PU), рақамли сигнал (DSP) ва модем доимий хотира қурилмаси (ДХҚ), доимий энергия таъминотига эга дастурлаштириладиган хотира қурилмаси (ДЭТДХҚ), тезкор хотира қурилмаси (ТХҚ) ва модем ҳолати индикатор схемаларидан иборат [38, 77, 91, 99].
DTE интерфейси порти - DCE, DTE билан ўзаро ишлашни таъминлайди. Агар модем ички бўлса, DTE - DCE интерфейслари ўрнига ISA ёки PSL компьютер ички шина интерфейсидан фойдаланиш мумкин. Канал интерфейси порти ишлатилган алоқа канали билан электр параметрларини мувофиқлаштиришни таъминлайди. Канал аналог ёки рақамли, иккита ёки тўрт симли бўлиши мумкин.

1.4-расм. Замонавий модемнинг умумлаштирилган тузилиш схемаси

Универсал процессор DTE ва модем ҳолатини кўрсатиш схемалари билан ўзаро муносабатларни бошқариш функцияларини бажаради. У DTE томонидан юборилган АТ буйруқларини бажарадиган ва модемнинг қолган қисмларининг ишлаш режимларини бошқаради. Шунингдек, универсал процессор узатилаётган маълумотларни компрессия/декомпрессия операцияларини амалга ошириши мумкин.
Модемнинг интеллектуал қобилияти асосан фойдаланиладиган PU тури ва ДХҚда сақланадиган модемни бошқариш кички дастурини аниқлайди. ДХҚни алмаштириш ёки қайта дастурлаш билан, баъзида модемнинг хусусиятларини сезиларли даражада яхшилашга эришиш мумкин, яъни унинг модернизация қилиш мумкин. Баъзи бир модем моделларининг бундай янгиланиши, масалан чақирилаётган абонент рақамини автоматик аниқлаш каби янги протоколлар ёки хизматни қўллаб-қувватлаши мумкин. Ушбу модернизацияни осонлаштириш учун ДХҚ микросхемалари ўрнига флеш-хотира микросхемалари кенг қўлланилмоқда.
ДЭТДХҚ схемаси модем созламаларини, шунингдек ўчирилган вақт учун модем деб номланадиган про-файлларни ёки профилларни сақлашга имкон беради. ТХҚ маълумотларни вақтинча сақлаш, универсал ва рақамли сигнал процессорлари томонидан оралиқ ҳисоб-китобларни амалга ошириш учун интенсив равишда ишлатилади.
Сигнал процессори, қоида тариқасида, модуляция протоколларининг асосий функцияларини бажариш бўйича (ўрама код ёрдамида кодлаш, нисбий кодлаш ва бошқалар) вазифалари пайдо бўлади, модуляция/демодуляция амалларини бажариш бундан мустасно. Сўнгги операциялар одатда махсус модем процессорлари томонидан бажарилади.
Битта процессорли МПҚларни ишлаши машиналар циклларининг кетма-кетликларидан иборат бўлиб, улардан ҳар бирида МП манзиллар шинасида манзилни, мос бошқариш линияларида бошқариш сигналларини шакллантиради ва маълумотлар шинаси бўйича маълумотларни узатади ёки қабул қилади. Энг оддий созлаш воситаси – статик созлагич (1.5- расм) орқали МПнинг ишлашини машина циклида имитациялаш мумкин [6, 7, 8, 9].
Ҳақиқатан, маълумотлар ва манзиллар шиналарида маълум кодларни ўрнатиш билан, бошқариш линияларида эса, масалан, хотирадаги ёзувга мувофиқ – комбинацияни ўрнатиш билан блокларни манзилли селекциялаш сигналлари (потенциаллари), бошқариш сигналларини ўтишини тўғрилигига ишонч ҳосил қилиш мумкин. Ўқиш режимларида маълумотлар шинаси индикаторларида ДХҚ, ОХҚ ёки хотира қурулмаси (ХҚ) ячейкаларининг таркибини кузатиш мумкин.

1.5-расм. Статик сигналлар билан тестлаш қурилмаси

Бундай текшириш усули мураккаб назорат қилиш қурилмаларини талаб қилмайди. Айтиб ўтамизки, статик сигналлар билан тестлаш қурилмаси (ССТҚ) худди МПда бўлганидек тизимни бошқа вақт характеристикалари билан бошқаришни амалга ошириш мумкин. ССТҚ воситалари орқали ҳатто унча катта бўлмаган дастурни бажариш мумкин, бунда командалар кодларини оператор талқин этиши керак. Лекин ССТҚ реал вакт режимида тизимни созлаш, сигналларнинг вакт характеристиклари ва нисбатларини баҳолашга имкон бермайди. Бу мақсадлар учун бошқа, сезиларли мураккаброқ воситалар хизмат қилади.

МП деб – битта ёки бир нечта КИС (ЭКИС) сифатида амалга ошириладиган рақамли маълумотларни қайта ишлаш ва бошқариш учун мўлжалланган дастур томонидан бошқариладиган қурилмага айтилади [10, 75, 98].
КИС ёки ЭКИС да МП учун хусусиятлар [12, 15, 16]:

• 
  ишлаб чиқариш қулайлиги (битта технологиядан фойдаланган ҳолда);
  
• 
  арзон нарх (оммавий ишлаб чиқариш учун);
  
• 
  кичик ўлчамлилиги (майдони бир неча квадрат сантиметр бўлган пластинка ёки ён томони бир неча миллиметр бўлган кубик);
  
• 
  юқори ишончлилик;
  
• 
  кам энергия сарфи;
  

МП томонидан бажариладиган асосий функциялар:

• 
  асосий хотирадан буйруқларни ўқиш ва дешифрлаш;
  
• 
  оператив хотира ва ташқи қурилмалар адаптерларининг регистрларидан маълумотларни ўқиш;
  
• 
  ташқи қурилмага хизмат кўрсатиш учун адаптерлардан сўровлар ва буйруқларни қабул қилиш ва қайта ишлаш;
  
• 
  маълумотларни қайта ишлаш ва уларни оператив хотирада ва ташқи қурилма адаптерларининг регистрларида қайд этиш;
  
• 
  бошқа барча тугунлар ва шахсий компютер блоклари учун бошқарув сигналларини ишлаб чиқиш.
  

МПларнинг асосий хусусиятлари:
1. МП разряди деганда стандарт таркибий қисмлар ишлайдиган стандарт сўз узунлигини англатади.
МП разряди бўйича, қайд этилган ва ўзгарувчан бит сўз узунлигига эга бўлади. 8 ва 16 бит , узунлиги бўлган сўзлар МП да кенг тарқалган. Иккинчи ҳолда, сиғимлари 2, 4 ва 8 бўлган секциялардан 8-, 16-, 24-, 32-битли МП-ларни қуриш мумкин.
2. МП самарадорлиги бир қатор синов муаммоларини ҳал қилиш вақти билан белгиланади ва оддий операцияларни бажариш тезлигига, бит узунлигига, умумий мақсад регистрлари сонига, кириш чиқиш тузилишига ва бошқа омилларга боғлиқ.
3. Буйруқ тизими ҳар қандай МП учун ўзига хос белги ҳисобланади. Бу қурилманинг функционал имкониятларини акс эттиради. МП буйруқлар тизими оз сонли буйруқларни (саккиз) ва кўп сонли (200 тагача) асосий буйруқларни ўз ичига олиши мумкин. Буйруқлар таркиби меъёрлаштирилган. МП буйруқлар тизими арифметик, мантиқий, маълумот узатиш, кичик дастурларни чақириш, силжиш ва бошқаларни бирлаштиради.
4. Манзилга тушадиган хотира ҳажми МПнинг ахборот имкониятини тавсифлайди ва ҳозирда фақат универсал ШКларда мавжуд бўлган юзлаб Мбайт га етади.
Биринчи МП 4004 1971 йилда Intel (АҚШ) томонидан чиқарилган. Ҳозирги вақтда бир неча юз хил турли хил МПлар ишлаб чиқарилмоқда, аммо энг машҳур ва энг кенг тарқалганлари Intel ва Intel сингари МПлардир.
Барча МПларни уч гурухга ажратиш мумкин [67, 98]:
- МПҚ туридаги СISC (Complex Instruction Set Computing) буйруқларнинг тўлиқ тўпламига эга;
- RISC (Reduced Instruction Set Computing) туридаги қисқартирилган буйруқлар тўплами;
- MISC (Minimum Instruction Set Computing) туридаги минимал буйруқлар тўплами ва жуда юқори тезлик билан ишлайди (ушбу моделлар ҳозирда лойиҳалаштириш босқичида).
СISC МП турлари:
Хусусиятлари:

• 
  ҳисоблаш тармоғида ишлаш имконияти кўриб чиқилади;
  
• 
  кўп вазифали (кўп дастурли) ва мос келувчи хотирани ҳимоя қилиш имконияти мавжуд;
  
• 
  МПлар икки режимда ишлашлари мумкин: реал (Real mode) ва ҳимояланган (Protected mode). Реал режимда, МП 8086 симуляция қилинган (тақлид қилинган), битта вазифали бўлади. Ҳимояланган режимда кўп тармоқли уланиш кенгайтирилган хотирага тўғридан-тўғри кириш ва вазифаларга ажратилган хотирани рухсатсиз киришдан ҳимоя қилиш орқали амалга оширилади;
  

RISC МПлари турлари:
RISC туридаги МПлар дастурларда энг кўп учрайдиган фақат оддий буйруқлар тўпламини ўз ичига олади. Агар МПда янада мураккаб кўрсатмаларни бажариш керак бўлса, улар автоматик равишда оддийлардан йиғилади. Ушбу буйруқларда ҳар бир оддий буйруқни бир-бирига уйғунлиги ва параллел равишда бажарилиши туфайли бажариш учун 1 та машина такти керак бўлади (одатда, ҳатто СISC тизимидаги энг қисқа буйруқни бажариш учун 4 такт сарф қилинади).
Функционал МП икки қисмдан ташкил топади:

• 
  операцион, бошқарув қурилмаси, арифметик-мантиқий қурилма ва МП хотирасидан иборат бўлади.
  
• 
  интерфейс МП хотираси манзил регистри, буйруқлар регистри блоки, шина бошқарув схемаси ва портлардан иборат бўлади.
  

Замонавий МПлар МП қисмида турли даражадаги илгарилаб кетишлар билан ишлайдиган бир нечта гурухлар регистрига эга, бу конвейер режимида операцияларни бажаришга имкон беради. Бундай ташкил этилган МП унинг самарали тезлигини сезиларли даражада оширишга имкон беради.
Барча МУТлар тикланадиган ва тикланмайдиган бўладилар. Тикланмайдиган МУТ ишончлилигининг асосий шарти – ишдан чиқишсиз ишлаш эхтимолидир [6, 10, 25, 27, 29, 30, 31, 35].
(1.5)
бу, берилган вақт оралиғи t да рад этишларнинг пайдо бўлмаслик эхтимоллиги;
бунда
– рад этишлар интенсивлиги;
- МУТдаги элементлар сони;
- МУТнинг битта элементини рад этишининг интенсивлиги.
Тикланадиган МУТ ишончлилигининг асосий шарти тайёргарлик коэффициентидир. Тайёргарлик коэффициенти қуйидаги ифода орқали аниқланади:
(1.6)
Бу ерда - тайёргарлик коэффициенти;
-бузилишгача ишлаш муддати (вақти);
-қайта тиклаш вақти.
Тизимни бирин-кетин бўлган иккита ишдан чиқишлар орасидаги узлуксиз бузилишгача ишлаш муддати (вақти) ни ўртача қиймати:
(1.7)
бунда N - ишдан чиқишларнинг умумий сони.
- (i-1) ва i рад этишлар орасидаги ишлаш вақти.

-қайта тиклаш вақти. Ишдан чиқишни топиш ва бартараф этишга сарфланган тизимни ишламасдан туриш вақтининг ўртача қиймати:
(1.8)
- i- рад этиш оралиғи узунлиги.
μ – тикланиш интенсивлиги бўлиб, вақт бирлигидаги тикланишлар сонини белгилайди.

- носозликни аниқлаш вақти;
- носозликни қидириш вақти;
- носозликни бартараф этиш вақти;
носозликни бартараф этиш қуйидаги ифода орқали аниқланади:

- носоз элементни алмаштириш вақти;
- алмаштиришдан сўнг ишга яроқлилигини назорат қилиш вақти. Тайёргарлик коэффициенти бўйича олинган ҳисоблаш натижалари келтирилган (А- илова).