Kirish I bob. Fransiya birinchi jahon urushi yillarida : Tarixiy kontekst va asosiy muhim voqealar

1.2. Fransiyaning asosiy janglari va davrlari bo'yicha muhim voqealar.
Birinchi jahon urushining mashhur qo'mondoni Jozef Joffre Germaniyaning navbatdagi bosqinini imkonsiz qiladigan mustahkam mudofaa chizig'ini o'ylab topdi. Fransiya harbiy vaziri Andre Maginot qurilishni boshlagan (1930) va istehkom uning nomi bilan atalgan edi. Natijada keng va murakkab mudofaa tizimi paydo bo'ladi. Bu mudofaa istehkomlarning oxirgisi emas edi - bu Gitlerning tashvishlanishiga arzidigan yanada kattaroq Atlantika devori edi. Fransiya o'z qirg'oqlari bo'ylab va Shimoliy Afrika yerlarida mudofaa qurdi. [Kaufmann] Bu ulkan mudofaa tizimi edi, ularning aksariyati yer ostida qurilgan. Bomba o'tkazmaydigan artilleriya qutilarini himoya qiluvchi tankga qarshi o'rindiqlar va hap-dori qutilari bilan bir-biriga bog'liq bo'lgan uchta mustahkamlangan tizinlari bor edi. Ushbu beton va po'latdan yasalgan joylar Lyuksemburg va Shveytsariya o'rtasidagi hududlarda cho'zilgan. Artilleriya joylashgan hudud va o'zaro bog'langan kuchli nuqtalar nemis bosqinini to'xtatish uchun mo'ljallangan edi. Maginot chizig’i tarixga ulkan harbiy muvaffaqiyatsizlik sifatida kirdi. Negaki bu aslida, bu nemislarning yorib o'tishiga to'sqinlik qildi, ammo nemislar uni aylanib o'tishdi. Maginot nemislarni aylanib o'tishga majbur qilgan bo'lsa-da, unga sarflangan xarajat Fransiya uchun judayam qimmatga tushgan edi. U 7,000 million frankga tushdi va Fransiya mudofaa xarajatlarining katta qismini talab etgan edi. Fransuz harbiy amaldorlarining rejalariga ko’ra Maginot chizig'ining shimolidagi kuchli o'rmonli va tepalikli hudud bo'lgan Ardenlar hududidan tanklar o'tolmasligiga, shuning uchun uni osongina himoya qilish mumkinligiga ishonishdi. Ehtimol, Maginot chizig’ining eng katta zaif tomoni xarajatda edi. Fransiya bunga shunchalik ko'p pul sarfladiki, u hatto kuchli mudofaa chizig'i orqasida mudofaasida turuvchi uchun zarur bo'lgan havo kuchlari, mobil zirh va piyoda askarlarini e'tiborsiz qoldirdi, ya’ni ularga mablag’ kam sarflandi. Bu, albatta, juda muhim edi, chunki Maginot chizig’i hech qachon oxiriga yetmagan, qurilish tugallanmagan, Maginot chizig’ini yanada davom ettirish rejalari mavjud bo’lgan. Shunday qilib, Maginot chizig’i Belgiy ] davlati chegarasida to'xtaydi. Fransiya Birinchi jahon urushida g'alaba qozongan bo'lsa-da, bu juda qimmatga tushdi. Siyosiy muhit tobora bo'linib bordi. Millatchilik, sotsialistik pasifizm, antisemitizm, ksenofobiya va boshqa siyosiy mavzular urushdan keyingi siyosiy maydoniga chiqadi. O'ta o'ng va fashistik partiyalar paydo bo'ldi, garchi ular ko'plab kichik partiyalar orasida bo'linib ketgan bo'lsalar ham. So'l partiyalarning ahamiyati ortib bordi va saylovlarda sezilarli muvaffaqiyatlarga erishdi. 1930-yillardagi depressiya siyosiy ziddiyatlarni yanada kuchaytirdi. Leon Blum[10] boshchiligida bir muddat Xalq fronti hukumati tuziladi. Buyuk Britaniya-Germaniya dengiz shartnomasi imzolanishi bilan inglizlar nemislar bilan biroz bo’lsada tinchlantirish siyosatini boshlagan edi. Ular Fransiya bilan ingliz-nemis dengiz shartnomasini tuzish haqida maslahatlashib ham ko’rmagan. Fransuzlar dastlab nemislarga qarshilik ko'rsatish uchun o’zlar ittifoqchi davlatlarsiz siyosat olib borishga harakat qilishdi, ammo bu muvaffaqiyatsizlikka uchradi. Germaniya qayta qurollanishidan oldin be’malol Fransuz armiyasi Germaniyaning ichki-ishlariga be’malol aralashishi mumkin edi. Birinchi jahon urushi paytida Fransuz armiyasi g'arbiy frontning tayanchi bo'lgan edi va o’z navbatida 1935-yilda Yevropagi eng kuchli armiyaga ega davlat ham edi. Germaniyaning qayta qurollanishi Fransiyani tashvishga solidi va Fransuzlarning Germaniyani kuchayib ketishiga qarshi harakatlari samarasiz tugaydi. Shunday sharoitda Sovet davlatidan yordam so’rash ayni muddua edi. Fransiya hukumatidagi antikommunistlar harbiy harakatlarni Sovetlar bilan birgalikda davom ettirish uchun Sovet va Fransiya Bosh shtablari o'rtasidagi uchrashuvlarga ruxsat berishdan bosh tortdilar. Yevropaning Sharqida polyaklar va ruminiyaliklar nemis hujumiga uchrashganida sovet qo'shinlarining g'arbga harakatlanishini ma'qullashdan bosh tortdilar. Nemislar Reyn hududlarini harbiylashtirgandan so'ng, Fransiya armiyasi Polsha, Chexoslovakiya, Ruminiya va Yugoslaviya kabi mamlakatlarga yordam berishga mutlaqo imkoni qolmadi. Natijada Kichik Antanta qulab tushdi. Italiyaning Efiopiyaga bostirib kirishi va Ispaniya fuqarolar urushi kabi boshqa voqealar Fransuz pozitsiyasini yanada zaiflashtirdi. Shunday qilib, Germaniya qayta qurollangan davrda Fransiyada Buyuk Britaniyaga ergashishdan boshqa iloji qolmadi va Gitlerni tinchlantirishga qaror qildi. Xalq fronti kommunistlar, sotsialistlar va boshqa so’l qanot siyosiy partiyalarning koalitsiyasi boʻlib, 1930-yillarda Fransiyada siyosiy hokimiyat va ijtimoiy islohotlarni amalga oshirish uchun paydo boʻlgan. Bu fashizm tahdidiga, ayniqsa Germaniyada fashistlarning kuchayishiga munosabat edi. 1936-yilgi saylovlarda Xalq fronti gʻalaba qozondi va Léon Blum Fransiyaning birinchi sotsialistik bosh vaziri boʻldi. Depressiya Xalq fronti gʻalabasiga asosiy sabab boʻldi. Xalq frontining iqtisodiy siyosati umuman muvaffaqiyatsizlikka uchradi. Ular ishchilar uchun qisqaroq ish soatlari va yozgi ta'tillar kabi yutuqlarga erishdilar. Biroq, bu hukumat davrida hosildorlikning oshishi ta’minlanmadi. Buning ta'siri natijasida Fransiya sanoati va ishlab chiqarishini keskin kamaydi, nemis zavodlari esa to'liq quvvat bilan qurol va boshqa harbiy texnika ishlab chiqara boshladi. 1936-yilgi ish tashlashlar hukumatning obro'siga ta'sir qildi. Hukumat Yevropadagi birinchi fashistik harbiylarning ekspluatatsiyasi bo'lgan Ispaniya fuqarolar urushiga aralashmaslikka qaror qildi. Xalq fronti nafaqat siyosiy harakat, balki ijtimoiy va madaniy harakat ham edi. Harakatning maqsadi 1930-yillarda Fransiyaning yuqori darajada bo'linib ketgan jamiyatini ajratib turuvchi an'anaviy to'siqlarni yo'q qilish edi. Bu hukumatning ba’zi islohotlarining natijasizligi tyfayli "Blumdan ko'ra Gitler yaxshiroq" degan ibora eshitila boshladi. 1940-yilda Germaniya g'alabasidan keyin Blum va Xalq frontini Fransuz harbiy amaldorlari emas, balki Vichi siyosatchilari aybladilar. Xalq fronti oʻz oldiga qoʻygan koʻplab maqsadlarni amalga oshira olmaydi, ayniqsa, Fransiyani nemislarga qarshilik koʻrsatishga tayyorlamagan boʻlsa-da, Xalq fronti haqidagi afsona zamonaviy Fransiyada afsonaviy maqomga ega boʻldi.