Kirish. I. Bob. Huquqiy tarbiya amaliyoti

Huquqiy tarbiyaning maqbul metodlari tarbiyaviydir va profilaktik.

Huquqiy tarbiya - bu shaxsga nisbatan huquqiy ongni, huquqiy ko’rsatmalarni, qonunga itoatkor xulq-atvor ko’nikmalari va odatlarini shakllantiruvchi uyushgan bir tizimli aniq maqsadni ko’zlagan holda ta’sir ko’rsatilishidir.

Huquqiy tarbiya - bu jamiyat a’zolarining yurish-turish madaniyatiga va onggiga tizimli va maqsadga muvofiq ta’sir etish jarayonidir. Bu jarayonda kishilarning huquqiy bilim darajasiga ega bo’lishiga erishish¹¹ maqsad qilib qo’yiladi. Ularda e’tiqoddan kelib chiqadigan qonun va huquqqa bo’lgan hurmatni shakllantirish huquqiy tarbiyaning o’zagini tashkil etadi. Huquqiy tarbiya va huquqni tatbiq qilish jamiyatda qonunchilik va huquq tartibotni mustahkamlashga yordam beradi. U kishilarni intizomlilikka, uyushqoqlikka, va yangi turmush tarziga o’rgatadi. Tarbiyaviy ishning mustaqilligi avvalo uning mazmuni bilan bog’liqdir. Huquqiy tarbiya-huquqiy ongni shakllantiradi, bu esa tarbiyaning o’ziga xos shakllari va usullarini izlab topish qo’llanishi zaruriyatini taqazo etadi.
Ongli ravishda tarbiyalashning vazifasi faqat jamiyatimiz tomonidan ma'qullangan me'yorlarni idrok etish ekanligi aniq, chunki ular sub'ektning istaklari va niyatlari oqimi kirib boradigan kanalga aylanadi.
Ushbu jarayonda bir qator muhim fikrlar, xususan:
1) "boshqariladigan" bilimlarning sifati;
2) ularni uzatish sifati;
3) ularni assimilyatsiya qilish va o'zgartirish sifati.
Ushbu qoidalarni hisobga olgan holda, to'g'ri huquqiy ongni rivojlantirish, uning buzilishini oldini olish va yuzaga kelgan bo'shliqlarni bartaraf etish uchun ijtimoiy va me'yoriy ta'limni yaratish kerak.
Shu bilan birga, ijtimoiy-normativ ta'limni sub'ektning ongiga ijtimoiy me'yorlarni ommaviy ravishda kiritish bilan kamaytirish mumkin emasligini yodda tutish kerak. Ijtimoiy talablarni ixtiyoriy ravishda bajarishga tayyor bo'lgan shaxsni doimiy ravishda tarbiyalash kerak. Bunday tarbiyaning muhim xususiyati nafaqat ma'lumotli kishilar tomonidan ijobiy ma'lumotlarni o'zlashtirish, balki uni mumkin bo'lgan yovuzlikni to'sib qo'yadigan va uni engib o'tadigan kuchli yaxshilik zaryadlari bilan to'ldirishdir. Aholining huquqiy tarbiyasi har doim amalga oshirilganda, buni hisobga olish kerak.
Ko'rinib turibdiki, huquqiy ta'limning maqsadi:
Qonunchilik, shaxsning huquqlari va majburiyatlari to'g'risida odamlarning puxta bilimlariga erishish;
O'zgarmas ijtimoiy qadriyat sifatida qonunning obro'sini oshirish, unga hurmat, huquqiy nigilizm va kinizmni qat'iyat bilan engish;
Fuqarolar o'rtasida qonuniy xulq-atvorga nisbatan barqaror yo'nalishni yaratish, qonunga bo'ysunish munosabati va odatlarini shakllantirish, uning buzilishining barcha holatlariga nisbatan murosasizlik muhitini yaratish, javobgarlikning muqarrarligi.
Tarbiyalovchilar zarur xajmdagi huquqiy bilimlar bilan qurollangan bo’lishi va tarbiyalanuvchida huquqiy ongni shakllantirish, ularning huquqiy madaniyatini oshirish uslubiyotini egallashi lozim. Huquq haqidagi tasavurlarning shakllantirishda, shuningdek birmuncha alohida masalalarning hal etishda asos bo’ladigan qonunning ayrim umumiy qoidalarini huquqiy tamoyillarni bilish ham muhim ahamiyat kasb etadi. Shuni unitmaslik kerakki, voyaga yetmaganlar o’zlari kuzatib boradigan huquqiy faktlarga nafaqat ularni qo’llanish amaliyoti nuqtai nazaridan baho berishadi. Agar bunday amaliyot huquqda yozib qo’yilganiga nisbatan farq qiladigan bo’lsa, unda bu yoshlar huquqiy ko’rsatmalarning shunchaki rasmiy narsa ekanligi to’g’risidagi tassavurlarni- "ha, qonun boshqayu, hayot butunlay boshqa" degan fikrda bo’lishi mumkin.
Shunday qilib, huquqiy tarbiyani faqat huquqiy tarbiya bilan cheklab qo’ymaslik kerak, tarbiyaning roli zarur bo’lganida huquqiy amaliyotni ham o’zgartira bilish uni oqilona izohlash qonun buzishning oldini olish, aniqlanishi va bartaraf etishi uchun barcha mumkin bo’lgan chora tadbirlarni qabul qilishni ham o’z ichiga olishi zarur. Aks holda hech qanday og’zaki pand nasihat va suhbatlar yoshlarga ularning ko’zi oldida jazosizlik holatida sodir etiladigan huquqbuzarliklar yetkazadigan zararni barham topdira olmaydi.
Huquqiy tarbiyani amalga oshirishda yordamni nafaqat huquq bilan tanishtirish va unga nisbatan to’g’ri munosabatni shakllantirish muhim, shu bilan birga ularda huquqiy ko’rsatmalarga so’zsiz amal qilish zarurligiga ishonchni tarbiyalash tarbiyalanuvchilar ongida demokratik qonunchilik prinsiplariga nisbatan chuqur hurmatni singdira borish lozim.
Huquqiy tarbiyani huquqiy ta’limdan yoki faqat huquqshunoslikka o’qitishdangina iborat deb bilmaslik kerak. Shuni unutmaslik kerakki huquqiy tarbiya tarbiyaviy ishlarning hamma jihatlarini qamrab olishi, maktablarda birinchi sinfdan boshlaboq amalga oshirila boshlashi, o’quv yurtlarida huquq bilan bir qatorda boshqa fanlarni (o’qish, adabiyot, tarix, jo’g’rofiya va shu kabilarni) o’qitish jarayonida sinfdan tashqari ishlarda leksiyalar, huquqshunoslar bilan uchrashuvlar og’zaki jurnallar, yosh huquqshunoslar klublari, maktablari va boshqalarni tashkil etish yo’li bilan o’tkazilishi lozim. bunda yoshlarning o’zining huquqiy ongi va ¹² huquqiy madaniyatini shakllantirishdagi yuridik faoliyatning rolini ham hisobga olish kerak bo‘ladi. Ana shu nuqtai nazardan olganda yoshlarning jamoatchilik tartibini saqlashda, demokratik davlatda qonunchilik va huquqiy tartibotni mustahkamlash ishida bevosita va amaliy ishtirok etishlari g’oyat muhimdir.
Shunday qilib ma’naviy ong, estetik qarashlar singari huquqiy ong shaxsning turmush amaliyoti jarayonida shakllanadi. Halqning xohish-irodasi va manfaatlarini ifodalaydigan ijtimoiy taraqqiyotning obyektiv qonuniyatlariga muvofiq bo’lgan yaxshi qonunlarga ega bo’lishgina emas, shu bilan birga ularga so’zsiz rioya etilishiga quyidagicha butun bir tizimli kafolatlar: iqtisodiy, siyosiy, yuridik va mafkuraviy kafolatlar mavjud bo’lganidagina real bo’ladi. Mafkuraviy kafolatlar fuqarolarni milliy ma’naviyatning qayta tiklanishi negizida tarbiyalanishi, ularning ma’rifiy madaniy onglilik darajasini o’stirishdan iborat. Rivojlanib borayotgan demokratik jamiyatning qonunlari xarakterining o’ziyoq ularga ixtiyoriy tarzda va so’zsiz rioya etilishi va ijro etilishini taqozo etadi. Qonunga hurmat, qonun fuqarolik tarbiyasining mohiyatini ifoda etadi. Ammo qonunga hurmat qonuniy ko'rsatmalarga nisbatan shunday munosabatdir, chunki inson o'z faoliyatida qonunning qadr-qimmatini tan oladi. Xulq-atvor me'yorlarini muvaffaqiyatli o'zlashtirish natijasi, ichki nazorat, agar inson mavjud axloq normalarini, faol xatti-harakatlarning me'yorlarini shu qadar chuqur o'zlashtirganki, u ikkilanmasdan, jamiyat uning vakillik organi tomonidan qabul qilingan qonun shaxsida talab qilganidek harakat qiladi.
Biroq, qonunni insonning ichki munosabati sifatida hurmat qilish, uning ruhi va xatiga nisbatan ratsional-emotsional munosabat qonunning shaxs uchun tan olinishi (adolatning ijobiy ma'nosi) asosida shakllanadi. Va bunday shakllanish, xususan, huquqiy ta'lim jarayoni va natijasidir.
Xulosa

Huquqiy ong ruhiy tarkibining boyligi, uning odamlar xulq-atvoriga, ularning huquqqa munosabatiga ta’siri unga o‘ziga xos kuch bag‘ishlaydi.

Huquqiy mafkura - har xil huquqiy hodisalar haqidagi nuqtai nazar, tushuncha, g‘oya va qarashlarning ilmiy umumlashtirilgan tizimidan iboratdir. Huquqiy ongaing huquqiy mafkura qismida aksini topgan huquqiy hodisalar huquqka bag‘ishlangan maxsus nazariy izlanishlarda o‘z rivojini topib, ilmiy darajada anglab yetiladi.
Bunday ilmiy asarlarning mazmuni odamlar ma’naviy mulkiga aylanib, ularning ongiga aniq huquqiy bilimlar-ni, mulohazalarni, e’tiqod va kayfiyatni olib kiradi. Insonning ongida huquqni bilib olish jarayoni, yuqorida zikr qilganimizdek yoki shunga yaqinroq tarzda kechadi. Odamning huquqiy ong jarayonini bilib olish vazifasi tufayli huquqni ьso‘llashda, sud ishlarida, qonuniylik va qonun to‘g‘risida axborot olinadi. Shunday axborotlar asosida huquqiy madaniyat darajasi ko‘tariladi, odamning huquqiy bilimi rivojlanadi va teranlashadi. Insonning huquqiy fe’l-atvori qandayligi, pirovardida uning huquqiy madaniyati da-rajasiga, huquqiy bilimining kengligi va teranligiga boglikdir. Huquqiy mafkura - shaxsning huquqiy ongini ilmiy asosda shakllantira borib, huquqqa, odamning huquqqa bo‘lgan munosabatiga hal qiluvchi ta’sir qiladiBundan tashqari, umumiy muhokama jarayonida aholining jalb qilinishi fuqarolarning huquqiy ongini ko‘tarish, uning huquq ijodkorlik faoliyatidagi salmogani oshirishda ham foydalidir.
Huquqiy ong huquqni nafaqat yaratadi va takomillashtiradi, balki rivojlantiradi ham. Uni hayotga tatbiq etishda muhim vosita bo‘lib xizmat qiladi. Biroq, uning chegarasida bo‘lib o‘tadigan huquqiy talablarni anglab olish jarayoni unchalik oddiy bo‘lmay, ancha murakkabdir. Huquqiy talablarga ong munosabatining bir xil bo‘lmasligi shaxsning nafaqat real hayotida, balki ziddiyatli fe’l-atvorida o‘zgaradi.
Har bir davlatga uyushgan jamiyatdagi qonunbuzarlik shundan dalolat beradi. Huquqiy ong darajasida shaxsning o‘zining huquqiy bilimlari ko‘lami ham, xukuqni qabul qilish holati ham, ma’naviy o‘sganligi ham shaksiz ko‘zga tashlana-di. Huquqiy ongta faqatgina yuqorida sanab o‘tganlarimiz ta’sir etib qolmay, yana boshqa ko‘p omillar ham (jumladan, ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy, maishiy) o‘z ta’sirini o‘tkazadi. Odamlarning bir-birlari bilan o‘zaro ta’siri va munosabati, muhiti, tarbiyasi, axloqiy darajasi ham kam ta’sir qilmaydi. Ijtimoiy-huquqiy yo‘l-yo‘riq huquqni baholash, uning talablariga munosabat, o‘ta xilma-xil omillar majmuining ta’siriga bog‘liq holda ongda shakllanadi. Shuning uchun, huquqiy talablarga bo‘lgan, salbiy yoki ijodiy holatning o‘zi ham har xilligi bilan farq qiladi. Masalan, bir odamning qonuniy fe’l-atvori uning axloqiy ongi bilan ta’riflansa, boshqasi faqat yuridik javobgarlik oldidagi qo‘rquv tufayli o‘zini to‘g‘ri tutadi. Shaxsning fe’l-atvorida qayd qilingan nozik farklar, huquqiy ong tabiatining o‘zi naqadar murakkabligini yaqqol ko‘rsatadi. Shuning uchun, shaxsning huquqiy bilimini kengaytirib va teranlashtirib qolmasdan, balki unda huquqning haq talablari izidan borishini anglab yetishida va unda ichki ishonch shakllanishiga yordam beradigan, huquqiy tarbiya bo‘yicha to‘g‘ri yo‘lga qo‘yilgan faoliyat zarurdir. Huquqni amalga kiritishga, demak jamiyatda huquqiy tartib o‘rnatishga yordam beruvchi, o‘z-o‘zini nazorat qilish, o‘z-o‘zini tartibga chaqirish kabi tuyg‘ular faqat shunday sharoitdagana rivojlanadi. Huquqiy talablarga rioya qilmaslik, albatta huquqiy tartibning buzilishiga olib keladi. Xuddi shuning uchun, huquqiy ongaing yuqori darajada rivojlangan bo‘lishi, xuquqiy tarbiyaning muhim masalasiga aylanadi. Bu, demak, fuqarolarning huquqiy bilimlarini maqsadli rivojlantirish, huquqka zo‘r e’tibor bilan qarash, uning ijtimoiy qimmatini tushunish demakdir. Shaxsning huquqiy bilimlari ko‘lami, nafaqat uning huquqsan xabardorligi, bilish darajasiga bog‘liq, balki huquqiy talablarga munosabatiga ham bog‘liqdir.