Kirish I bob Ishlab chiqarish xarajatlari 1


O’zgaruvchan O’rtachan Pirovard xarajatlar


Download 0.59 Mb.
bet4/12
Sana15.06.2023
Hajmi0.59 Mb.
#1483712
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   12
Bog'liq
Ishlab chiqarish xarajatlari harajatlarini tatbiq etishdagi yondashuvlar.Korxona ishlab chiqarish harajatlari mazmuni tarkibi va turlari.

1.3 O’zgaruvchan O’rtachan Pirovard xarajatlar

Doimiy xarajatlar deb, hajmi ishlab chiqariladigan mahsulot hajmining o'zgarishiga qarab 'zgarmaydigan xarajatlarga aytiladi. Doimiy xarajatlar korxonani ishlab chiqarish dastgohlarining rorligi, ularni amal qilishi bilan bog'liq xarajatlar bo'lib, korxona liech narsa ishlab chiqarmasa ham amalga oshiriladi (korxona tomonidan to'lanadi). Odatda, doimiy xarajatlarga qimmatli cog’ozlar bo’yicha majburiyatlarning to'lovi, reja to'lovlari, binolar va dastgohlar amortizatsiyasining bir qismi,


:sug’urta to'lovlari, korxona mutaxassislarini tayyorlash to'lovlari, rahbar xodimkrga haq to'lashlar kiradi.
O’zgaruvchan xaraatlar
Ishlab chiqariLJigan mahsulot hajmining o'zgarishiga bogiiq holda o'zgaiaaigaa х:.гф:!аг m’.qdoriga «o'zgaruvchan xarajatlar» deyiladi. Ularga xomashyo, materiallar, yoqilg'i, energiya, truispoit . . raati.r'i, mehnat resurslarining ko'pgina qismi, shunga o'xshash mehnat resurskui uchun xarajatlar . iradi. Shuni aytish kerakki, ishlab chiqariladigan mahsulot hajmining bir birlikka o'sishi (yoki kamayishi bilan) o'zgarmas xarajatlar summasining o'sishi (A) doimiy bo'lib qolmaydi, Ishlab chiqarishning ko'payishi jarayonida o'zgaruvchan xarajatlar qandaydir vaqt mobaynida past sur'atlar -ilan ortib boradi. Bunday holat yangi ishlab chiqarish quvvatlari kiritilishi, uni o'zlashtirilishi bilan •lanadi. Bu davrda o'zgaruvchan xarajatlar har bir keyingi ishlab chiqariladigan mahsulot uchun juqori sur'atlarda oshib boradi. Bunda foydalilikning kamayib borish qonuni amal qilgan bo'iadi.
Xaraatlarning umumiy summasi Bu iboranii/’ o'z; ko'rsatib turibdiki berilgan har bir ishlab chiqarish humidagi doiiy va o’zgaruvchan xaraatlar “xarajatlarning umumiy yig’indisidir”. Mahsulot birligi uchun to’g’ri kelgan xarajatlar o’rtacha xarajatlar xisoblanadi.
Pirovard xarajatlar
«Pirovard xarajatlar» (MQ firma (korxona)nmg oxirgi mahsulot birligini ishlab chiqargan holda qiladigan xarajatlarini ko'rsatadi, shu bilan bir vaqtda oxirgi birlik mahsulot uchun ishlab chiqarish -rakatini kamaytirganda oladigan tejamini ham ifodalaydi.
Pirovard xarajatlar umumiy xarajatlar yig'indisi (summasi) o'zgarishining (TO ishlab chiqarilgau mahsulot hajmi (miqdori)ning o'zgarishiga (Q) nisbati bilan topiladi:
Umumiy xarajatlar (TQ) ning o'zgarishi
MC = -----------------------------------------------------------------------------------------------------
ishlab chiqarilgau mahsulotlar miqdori (Q)ning o'zgarishi
Ushbu misolda Q ning o'zgarishi liar doim bir (I)ga teng bo'lgan!igi uchun MC yana bir birlik nahsulotni ishlab chiqarish uchun ketgan xarajatlar deb qabul qilinadi. 13-jadvaldan
• rinib turibdiki, dastlabki bir dona mahsulotni ishlab chiqarish umumiy xarajatlarni 100 dollardan 190 _ -larga oshiradi. Shu birinchi bir dona mahsulotni ishlab chiqarish uchun qo'shimcha yoki pirovard arajatlar 90 dollarni tashkil etadi. Ikkinchi bir dona mahsulotni ishlab chiqarish uchun pirovard -rajatlar 80 dollar bo'ladi (190+80=270 dollar; 270 dollar —190 dollar). Pirovard xarajatlar uchinchi : birlik mahsulot uchun 70 dollar (270+70=340 dollar; 340 dollar — 270 dollar)ga teng bo'ladi va h.k. 5-jadvalning 8-katagida har 10 birlik malisulot ishlab chiqarish pirovard xarajatlari (MQ keltirilgan.
!S-j;iJval
Q:'a KiJiklni'i davr ortdig'ida alohida flrmauiug umumiy va oViacha xaraj uL..'; J

Umumiy Xcifcjat ko'rsatkichlari




O’rtacha xarajat ko’rsatkichla

ri

Ishlab

Doimiy

O’zgaruvcha

Umumiy

O’rtacha

O’rtacha

O’rtacha

Pirovard

jhiqarilgan

xarajatlar

xarajatlar

xarajatlat

doimiy

o’zgaruvchan

umumiy

xarajatlar

mahsulot

summasi

summasi

summasi

xarajatlar

xarajatlar

xarajatlar

(MC) TC O’zg MC=Qni O’zg

birlikda (Q)

(TFC)

(JVC)

(TC)

(AFC)




(АТС)

1

2=4-3

3=4-2

4=2+3

5=2:1

6=3:1

7=4:1

8=4ni O’zg. 1 O’zg

0

100

0

100

100.00

SO.00

190.00

190-100=90

1

100

90

190

50.00

85.00

135.00

270-1 C0=GC

2

100

170

270

33.33

80.СЭ

113.33

70

3

100

240

340

25.00

75.00

100.00

. -

4

100

300

400

20.00

74.00

о
о
о

70

b

100

370

470

16.67

75.00

91.00

80

6

100

450

550

14.29

77.14

91.43

SO

7

100

540

640

12.50

81.25

93.75

110

8

100

650

750

11.11

86.67

97.78

130

9

100

780

880

10.00

93.00

103.00

150

10

100

930

1030













(uia'Iumotlar sluirtli, AQSII dollari hisobida'i
MC ni xuddi slumingdek, o'zgaruvchan xarajatlar summasi ko'rsatkichlaridan fovdalanib (3- gida) aniqlash munikin. Chunki umumiy xarajatlar yig'indisi bilan o'zgaruvchan -xanij-.ilar hi orasidagi farq (4-katak, 3-katak) o'zgarmas xarajatlarning doimiy miodorini bjraui, 2a , 1 И 100—0=100; 190— 90-100; 270-170=100;340-240=100; 400-300=100 va h.k.
;b chiqadiki, umumiy xarajatlar summasining o'zgarishi har doim qo’shimclia bir thlil: i.ialbuloi chiqarish uchun zarur bo'lgan o'zgaruvchan xarajatlar summasining o'zgarishiga (farqiga) e bo'ladi.
O'rtacha xarajatlar bunday ma'lumotlarni bermaydi. Masalan, firma yoki korxona rahbaii oxirgi

  1. yoki 4 birlik mahsulotni ishlab chiqarish kerakmi yoki yo'qmi, deb o'ylab turibdi. Bu to'g'rida liali bir qarorga kelgani yo'q. Jadvaldan ko'rish mumkinki, to'rt (4) birlik mahsulot ishlab chiqarilganda amumiy xarajatlar (АТС) 100 dollar bo'ladi. Lekin firma uni ishlab chiqarish uchun o'z xarajatini 100 iollarga oshirmaydi yoki aksincha, to'rtinchi mahsulotni ishlab chiqarmasa, 100 dollar «tejab» qolmaydi. Haqiqatan shu ishlab chiqarish bilan bog'liq xarajatlarning o'zgarishi faqat 60 dollarni tashkil etadi <400-340=60 dollar; 13-jadvaldagi 4 va 8-katakkaqarang).

Mahsulot ishlab chiqarish hajmi to'g'risida, ya'ni firma bir necha dona mahsulotni ko'proq yoki —rnioq ishlab chiqaradimi, degan qarorga kelish, odatda, pirovard xaraktcrga ega bo'ladi.
Shimday qilib, pirovard xarajatlar mahsulot hajmining bir birlikka ko'payishi yoki kamayishi bilan "•jj.’iiq bo'lgan xarajatlarning o'zgarishini ko'rsatadi (8-katak). Pirovard xarajatlarni pirovard tushum (mahsulot sotishdan kelgan pul mablag'lari) bilan taqqoslash, mahsulot hajmini bir birlikka ortishi yoki kamayishi bilan bog'liq tushunming o'zgarishini ko'rsatadi va firmaga ishlab chiqarish hajmining u yoki bu tomonga o'zgarishi foydaliligini yuzaga chiqarishga imkon beradi.


3 O’rtacha xarajatlar.
Ishlab chiqarish hajmining o'sishi va shuning natijasida ma'lum miqdorda tejamning olinishi uzoq muddatli davrda korxona yirikligini to'g'ri tanlash bilan bog'liq. Agar aniq bir korxonaning ishlab chiqarish quvvatini asta-sekinlik bilan oshirib (kengaytirib) borish atijasida o'rtacha umumiy xarajatlarning o'zgarishini sinchiklab tahlil qiladigan bo'lsa, javob shimday: iastlabki vaqtlarda ishlab chiqarish quwatini kengaytirish o'rtacha umumiy xarajatlarning kamayishi iian birga keladi. Lckin pirovard natijada yangi
awatlarni ko'p-ko'p kiritib borilishi, o'rtacha umumiy xarajatlar (АТС)ning o^ab kaishiga olio *.»!.!ii. Koixoiia o'zi istagan yiriklikni (egri cliiziq bo'laldarini) tanlashi mumkin. Bunga kciaoi.unhig li yetaili. Egri chiziqlarning har biri ma'lum hajmdagi mahsulotning har donasini ishlab chiqarish : yicha eng kam xarajat miqdorini ifoda etadi. Bir birlik mahsulot ishlab chiqarish uchun minimal •anajatlarni birinchi korxonadagina ta'minlash mumkin.
Agar firma sotadigan mahsulot hajmi 20-birlikdan ko'p bo'lib, lekin 30-birlikdan kam bo'lsa, bu 'rma yanada kamroq ishlab chiqarish xarajatlariga erishish uchun ikkinchi korxonani qurmog'i loziin. hlab chiqarish hajmi yuqori bo'lganda, umumiy xarajatlar
qdori ortadi, lekin shunga qaramay mahsulot birligini ishlab chiqarish xarajatlari awalgiga

  1. .raganda kam va hokazo.

Shunday qilib, korxonaning yirikligini tanlashi bo'yicha barcha zaruriy o'zgartirishlarni anialga oshirish uchun vaqt yetarli bo'lib, eng kam o'rtacha umumiy xarajalar hisobiga istagan hajmda mahsulot ishlab chiqarish mumkin.

Download 0.59 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   12




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling