Kirish i-bob. Kosmologiya haqida umumiy ma’lumotlar

b) Xabbl diagrammasi. Uzoq yoritqichlarning yorugiigi (m) bilan ularning qizilga siljishini solishtirib, kengayotgan Koinotning xususiyatlari to'g'risida ishonchli ma'lumotlar olish mumkin. Tezlanish parametri q_o> 0 bo'lganda yuqoridagi formulalardan ko'rinma bolometrik yulduziy kattaligi
(m₀) bilan qizilga siljish z orasidagi quyidagi bog'lanishni topish mumkin:

q_o= 0 bo'lganda Bu formula yordamida mb ni kuzatishdan olingani bilan solishtirib doimiy miqdor C aniqlanadi.
Odatda, yoritqichning yorug'ligi (m) biror tolqin uzunliklari ora­lig'i, masalan, vizual yoki fotometrik diapazon uchun o'lchanadi. Galaktikaning yorug'ligi (m ) bilan qizilga siljish orasidagi bog'lanishni tekshirganda qizilga siljish tufayli galaktika spektrida energiyaning taqsimlanishi egrigi chizig'ining uzun to'lqinlar tomon siljishi hisobga olinishi kerak.
d) Galaktikaning qizilga siljishi va burchakiy diametri orasidagi bog'lanish. Agar galaktikaning _{ } burchakiy, a — chiziqiy diametri va r — masofasi bo'lsa, quyidagicha nifodalanadi:
; radian.
Katta masofalarda egrilangan fazo yig'uvchi linza singari nurlanish yo'nalishini o'zgartiradi. Shuning uchun uzoq galaktikalarning burchakiy o'lchamlari ularning masofasiga bog’liq bo'ladi.
.
Bu bog'lanishdan masofa (_{ }) kattalashgan sari z kichik bo’lganda.S kichrayishi kelib chiqadi va _{ } ma'lum minimal qiymatga yetgandan keyin chegaralanmagan holda orta boshlaydi.
Hozirgi zamon teleskoplari, afsuski, hozircha _{ } ning orta boshlash chegarasini aniqlashga imkon bermayapti. Bu chegara z > 1 bo'lishi keral yuqoridagi formulalardan z = 0.6 bo'lganda q_o= 1 uchun _{ } -ning qiymatj q_o=-l uchun hisoblanganga qaraganda 1.6 marta katta bo'ladi. z ning qiymati yana ortishi bilan bu farq anchagina kattalashadi. Biroq hozirgi eng katta teleskoplarda o'lchash aniqligi chegarasida qolmoqda.