Kirish I bob. O’quv dasturini ishlab chiqish, hemis tizmi misolida tahlil qilish

1.2-ram. Non-funksional talablar

1.3-rasm. Funksional va non-funksional talablar

HEMIS (Higher Education Management Information System) - bu oliy ta'lim muassasalarida ta'lim jarayonini boshqarish va uni muvofiqlashtirish maqsadida ishlab chiqilgan avtomatizatsiya tizimi. HEMIS tizimi funksional va non-funksional talablarga javob beruvchi bir qancha qobiliyatlarga ega.

Funksional talablar HEMIS tizimida quyidagilarni o'z ichiga oladi:

• 
  Foydalanuvchi ma'lumotlarini qayta ishlash, tahrirlash va o'chirish imkoniyati
  
• 
  Talabalar ro'yhatini yuritish
  
• 
  O'qituvchilar va xodimlar ma'lumotlarini boshqarish
  
• 
  Fanlar va kurslar ro'yhatini boshqarish
  
• 
  Dars jadvali va sinovlar jadvalini yuritish
  
• 
  Hodisalar va talabalar ro'yhatidan xabarnomalar tayyorlash va yuborish
  
• 
  Talabalarning o'qish vaqti, baholari va boshqa statistik ma'lumotlarini tahlil qilish va xisoblash
  

Non-funksional talablar esa HEMIS tizimida quyidagilarni o'z ichiga oladi:

• 
  Xavfsizlik: HEMIS tizimi foydalanuvchilar tomonidan kiritilgan ma'lumotlarning xavfsizligi taminlanishi kerak.
  
• 
  Skalabillik: Tizimning o'zida bir qancha ma'lumot va foydalanuvchilarni qamrab olishi kerak, shuning uchun tizim skalabilligi yuqori darajada bo'lishi lozim.
  
• 
  Moslashtirish: HEMIS tizimi barcha turdagi qurilmalar va asosiy dasturlar bilan moslashtirilishi kerak.
  
• 
  Ishonchli va soliq ishlash: Tizim hato berishlari va boshqa xatoliklarga qarshi xavfsizlik sohasida yuqori darajada ishonch va soliq ishlashni taminlashi kerak.
  
• 
  Ishga tushirish osonligi: Tizimni yuklash va ishga tushirish jarayoni oson va qulay bo'lishi kerak.
  

HEMIS tizimi quyidagi qobiliyatlarga ham ega:

• 
  Ma'lumotlar bazasi boshqaruvchi (DBMS)
  
• 
  Foydalanuvchi interfeysi
  
• 
  Tizim boshqaruvchi interfeysi
  
• 
  Xavfsizlik va identifikatsiya
  
• 
  Tarmoq xizmatlari va tarmoq topshiriqlari
  
• 
  Ishga tushirish va monitoring
  
• 
  Ma'lumotlar analizi va xisoblash
  
• 
  Mobil ilovalar.
  

Bu qobiliyatlarning birlashmasi tizimning yuqori sifatli ishlashi uchun zarurdir.
Axborot tizimi dasturiy ta'minotini ishlab chiqishda funksional talablar yordamida tizimning ishini bajarishi kerak bo'lgan vazifalar aniqlanadi. Non-funksional talablar esa tizimning davomli ishlashi, xavfsizligi, tizimni boshqarish va monitoring qilish xususiyatlarini ta'minlashda yordam beradi.
Axborot tizimining qobiliyatlari esa funksional va non-funksional talablarga qarab belgilanadi. Axborot tizimi, ma'lum bir vazifani bajarish uchun yuqori darajada funksional qobiliyatlarga ega bo'lishi kerak. Masalan, axborot tizimi, foydalanuvchilar orasida xabar almashish va yuborish uchun bo'lishi kerak bo'lgan chat tizimida ishlatilishi kerak bo'lgan texnologiyalarga qo'shimcha funksional qobiliyatlarga ega bo'lishi kerak. Ayni vaqtda, axborot tizimi tizimning xavfsizligini ta'minlash, yuk balansini tahlil qilish, kuchli monitoring tizimlari qurish kabi xususiyatlarga ham ega bo'lishi kerak.
Axborot tizimining qobiliyatlari esa funksional va non-funksional talablarga qarab aniqlanadi. Tizimning qobiliyatlari quyidagilarni o'z ichiga oladi:

1. 
   Ishlovchi tizimlar bilan integratsiya qilish imkoniyati
   
2. 
   Axborot tarmog'i va protokollari bilan integratsiya qilish imkoniyati
   
3. 
   Kengaytirilgan ishlovchi tizimlar bilan integratsiya qilish imkoniyati
   
4. 
   Axborot tizimlarining xavfsizligini ta'minlash
   
5. 
   Tizimning ishga tushirish tezligi va ishlab chiqish xavfsizligi
   
6. 
   Tizimning istiqbolligi va muvofiqligi
   
7. 
   Ko'p foydalanuvchilarni qo'llab-quvvatlash imkoniyati
   
8. 
   Tizimning xususiyatlari va funksiyalariga mos keladigan interfeys yaratish imkoniyati
   

Axborot tizimlari bilan mashg'ul bo'lgan dasturchilar, funksional va non-funksional talablarni tushuntirish va aniqlash uchun foydalanishadi va bu talablarni to'liq qondirish uchun tizimni ishlab chiqish jarayonida ularga amal qilishadi.