Kirish I bob. O’quv dasturini ishlab chiqish, hemis tizmi misolida tahlil qilish

1.4 Dastur yaratish jarayonida foydalaniladigan va aloqador qismlarni va ma'lumotlar omborini belgilash
Dastur yaratish jarayonida foydalaniladigan va aloqador qismlar:

1. 
   Funksional talablarga javob beradigan kod
   
   • 
     Dasturning asosiy funksiyalari va usullari kod yozish jarayonida dasturning eng muhim qismi hisoblanadi. Bu qism yordamida, dastur biror bir amalni bajarishga qodir bo'ladi, masalan faylni yuklab olish, fayl yozish, ma'lumotni chop etish, katalogni ko'rish va boshqalar.
     
2. 
   Interfayslar
   
   • 
     Interfayslar, dasturlar bilan foydalanuvchilar o'rtasida aloqani boshqarish uchun kerakli bo'limlardir. Interfayslar yordamida, foydalanuvchilar dasturni boshqarish uchun grafik interfeys yoki komandalar bilan o'zaro aloqaga chiqqan holda ishlaydilar.
     
3. 
   Ma'lumotlar ombori
   
   • 
     Dastur yaratish jarayonida, ma'lumotlar ombori odatda dasturni qanday ma'lumotlarni saqlash va ularga qanday kirish kerakligini aniqlaydi. Ma'lumotlar ombori kerakli ma'lumotlarni saqlash uchun mos maqsadga qarab yaratilgan formatda saqlanishi kerak.
     
4. 
   Test qilish
   
   • 
     Dastur yaratish jarayonida, dasturning to'g'ri ishlashi uchun test qilish zamonaviy dastur yaratuvchilari uchun muhimdir. Test qilish odatda dasturning bitta qismi yoki butun dasturining ishlashini tekshirish uchun ishlatiladi.
     

5. Biznes-logic qismi:

• 
  Bu qism dasturda ishlayotgan biznes-logic yoki muammolarni hal qiluvchi asosiy qism. Bu qism, foydalanuvchi interfeysini va ma'lumotlar omborini birlashtiradi va foydalanuvchi bilan o'zaro aloqani ta'minlaydi.
  

6. API:

• 
  API (Application Programming Interface), tizimning boshqa dasturlar va sistemalar bilan aloqani ta'minlaydi. API, tizimning interfeysi sifatida faoliyat ko'rsatadi va dasturni boshqa dasturlarga integratsiya qilish imkoniyatini ta'minlaydi.
  

7. Konfiguratsiya:

• 
  Konfiguratsiya qismi, tizimning sozlashlari va imkoniyatlari to'plamini o'z ichiga oladi. Bu qism orqali dastur sozlashlari o'zgartirilishi va qo'llanilishi mumkin.
  

8. Loglar:

• 
  Dasturning ishga tushirilishi va ishlash jarayonida yuzaga kelgan xatolar va muammo haqida ma'lumotlarni saqlash uchun loglar yoziladi. Bu qism dasturning monitoring va yordamchi xizmatlar uchun ham muhim ahamiyatga ega.
  

9. Xavfsizlik:

• 
  Dasturning xavfsizligini ta'minlash uchun xavfsizlik qismi tizimni himoyalash, autentifikatsiya va autorizatsiya muammolarini hal qilish, nusxalash va boshqa xavfsizlik muammolari bilan shug'ullanadi.
  

Ma'lumotlar omborlari: Ma'lumotlar omborlari ma'lumotlarni saqlash, tuzish va ularga kirishni ta'minlash uchun kerakli asboblar jamiyatidir. Ularning turli turdagi ma'lumotlarni saqlash usullari mavjud:

1. 
   Relatsion ma'lumotlar bazasi (RDBMS): ma'lumotlarni o'zaro bog'lashni, ma'lumotlarni saqlashni, tuzishni va ularga kirishni ta'minlash uchun mo'ljallangan. RDBMS MySQL, Oracle, SQL Server va PostgreSQL kabi ma'lumotlar omborlariga misol qilish mumkin.
   
2. 
   NoSQL omborlar: bu omborlar ma'lumotlarni saqlash uchun relatsion ma'lumotlar bazasi to'rtburchak modeli qo'llanmaydigan holda kerakli saqlash shakllari bilan foydalanadi. Masalan, MongoDB, Cassandra va Redis kabi NoSQL omborlar.
   

1.4-ram. Ma’lumotlar ombori strukturasi

HEMIS tizimi, o'qituvchilar va talabalar uchun elektron tizim hisoblanadi. Bu tizim, darsliklar, fanlar, talabalar va baholarni birlashtirish imkoniyatini beradi. Bu tizimda, foydalanuvchilar tizimda aks ettirilgan ma'lumotlarga qulaylik bilan kirishlari mumkin.

Dastur yaratish jarayonida HEMIS tizimi uchun foydalaniladigan qismlar quyidagilardir:

1. 
   Foydalanuvchi interfeysi: Bu interfeys talabalarga va o'qituvchilarga tizimda aks ettirilgan ma'lumotlarga kirish imkonini beradi.
   
2. 
   Ma'lumotlar ombori: Bu qism tizimda saqlangan ma'lumotlarni o'z ichiga oladi va ularni talabalarga va o'qituvchilarga ko'rsatish imkoniyatini beradi.
   
3. 
   So'rovni bajaruvchi dasturlar: Bu dasturlar ma'lumotlar omboridan ma'lumotlarni olish va qaytarishni amalga oshiradi. Bu dasturlar talabalarning baholash jarayonida va boshqa maqsadlarda foydalanilishi mumkin.
   
4. 
   Avtomatik baholash dasturlari: Bu dasturlar talabalarning baholarini avtomatik ravishda hisoblaydi. Bular o'qituvchilar va talabalar uchun baholarni aniqlashda qulaylik yaratadi.
   
5. 
   Ta'lim jarayonini nazorat qiluvchi dasturlar: Bu dasturlar tizimda yaratilgan barcha ma'lumotlarni nazorat qilish imkonini beradi va talabalarning o'zlashtirishini oshiradi.
   
6. 
   Xavfsizlik tizimlari: Bu tizimlar tizimda aks ettirilgan ma'lumotlarni muhofaza qilishga yordam beradi. Bu tizimlar talabalarning ma'lumotlarga faqat ularga huquq berilgan holatda kirishini ta'minlashga yordam beradi.
   

HEMIS tizimi funksional va non-funksional talablarni amalga oshiradi. Funksional talablar, tizimda amalga oshirilishi kerak bo'lgan amallarni, odatlarni yoki imkoniyatlarni aniqlashga yordam beradi. Non-funksional talablar esa, tizimning qulayliklari, xavfsizligi va qaror qilish tezligini ta'minlashga yordam beradi. Bular HEMIS tizimining qobiliyatlari va foydalanuvchilar uchun samarali va qulay tizimni yaratishda juda muhimdir.