Kirish. I bob. XIX asr oxiri XX asr boshlaridagi Ispaniyada siyosiy jarayonlar

1.2. Asosiy siyosiy arboblar va ularning siyosiy tizimlari.
Dastlab Ispaniya o‘zining Birinchi jahon urushidagi neytraliteti bilan boshqa YYevropa davlatlaridan keskin ajralib turdi. Shunga qaramasdan, Ispaniya urushdan keyin ham ancha vaqt G‘arbiy YYevropaning eng qoloq davlatlaridan biri bo‘lib qolavyer di. Dunyoni larzaga keltirgan Rossiyadagi inqilobiy voqealar bu davlatga ham ta’sir ko‘rsatdi. Kataloniya va boshqa viloyatlarda boshlangan ish tashlashlar hukumatni islohotlar o‘tkazishga, 8 soatlik ish kuni, ijtimoiy sug‘urta, ish haqi va pensiyalarning oshirilishi to‘g‘risida qonunlar qabul qilishga majbur qildi. XIX23 yil sentabrda genyeral Mi gel Primo de Rivyera dav lat to‘ntarishi uyushtirdi. Bar cha vazir lar va gu byernatorlar harbiy lar dan tayinlandi, par lament tarqa tib yuborildi, ko‘plab partiya lar fao liyati taqiqlandi. De Rivyera iqti sodiy islohot o‘tka zib, xuddi Ita liyadagi
Shunday sharoitda Fransiya, Bu yuk Britaniya va yana ko‘p lab davlatlar Ispaniyaga qu rol yetkazib byerishni to‘x tat di va o‘zlarining fu qarolar urushiga aralashmas lik larini e’lon qildi. Dastlab bu kelishuv ga qo‘shilgan SSSR keyin o‘z qarorini o‘z gartirib, respublikachilarga yor dam byera boshladi. Xuddi shun day Gyermaniya va Italiya falangachilarga yordam ko‘rsatdi. Ispa niya dagi fuqarolar urushi ikki
yarim yil davom etdi. Unda deyarli 1 mln. ispanlar halok bo‘ldi. Falan gachilar g‘olib chiqdi va XIX39 yil 1 aprel da Ispaniyada genyeral F. Fran ko diktatu rasi batamom o‘rna tildi. 9 dekabrda mamlakatning yangi Konstitutsiyasi qabul qilindi. Konstitutsiya Ispaniyani «barcha mehnatkashlar respublikasi» deb e’lon qildi. Mamlakatda chuqur islohotlar o‘tkazilishi belgilandi. Chunonchi, agrar islohot haqida qonun qabul qilindi. Unga ko‘ra, yirik yyer egalarining yyerlari uning haqini to‘lash Yevaziga musodara qilinishi ko‘zda tutildi. Bundan tashqari, eng og‘ir majburiyatlar bekor qilindi. Ijara haqi kamaytirildi. Milliy masala qisman hal etildi, ya’ni faqat Kataloniyaga cheklangan avtonomiya byerildi, xolos. Koalitsion hukumat ishchilarning ahvolini yaxshilashga qaratilgan ba’zi tadbirlarni amalga oshirdi. Chunonchi, 8 soatlik ish kuni belgilandi. Ijtimoiy sug‘urta haqida qonun qabul qilindi. Tashqi siyosatda Ispaniya Fransiya bilan yaqinlasha boshladi. Italiya bilan tuzilgan do'stlik to‘g‘risidagi shartnomani bekor qildi. XIX33 yilda Sovet davlati bilan diplomatik aloqa o'rnatdi. Fashistlar esa XIX33 yilda «Ispan falangasi» deb atalgan partiya tuzdilar. 0 ‘ng kuchlar faollashuviga xalq ommasining so‘1 kuchlar hukumati (Asanya hukumati) siyosatidan noroziligi ham sabab boTgan. Hukumatning islohotlami o‘tkazishdagi qafiyatsizligi xalq ommasi ko‘z o‘ngida uning obro'sini to‘ka boshladi. Xususan, agrar islohot nihoyatda sustkashlik bilan hayotga yarim yorti tatbiq etila boshladi. Masalan, 2 yil davomida atigi 7 mingdan ortiq dehqon xo‘jaligi yyer ololgan, xolos. Buning ustiga iqtisodiy inqiroz tobora chuqurlashib bordi. Natijada ishsizlar soni 1,5 mln. kishini tashkil etdi. Hukumat milliy masalada ham jiddiy o'zgarishlar qila olmadi. Armiyani demokratlashtirish haqidagi va’dalar qog‘ozda qoldi. Katolik chyerkov qudratli kuch boTib qola byerdi. XIX33 yilning oxirida o‘tkazilgan parlament saylovlarida o‘ng partiyalar g'alaba qozondilar. Shu tariqa, Ispaniyada fashistik to‘ntarish boTishi tobora oydinlasha bordi. 0 ‘nglar hukumati awalgi islohotlarga qarshi tadbirlar o'tkaza boshladi. Chunonchi, chyerkovga qarshi qonun bekor qilindi va ruhoniylarga byeriladigan davlat subsidiyasi tiklandi. Bu oddiy ruhoniylarni xonavayron boTish va qashshoqlikdan saqlab qoldi. Minnatdorchilik ramzi sifatida, ruhoniylar o'nglar hukumatining ashaddiy tarafdoriga aylandilar. Agrar islohot to‘xtatildi.