Кириш кириш I боб. Градуал синонимияни ўрганишнинг назарий асослари

Мазкур семантик қаторни қуйидаги жадвал асосида умумлаштириш мумкин:

Дифференциал семалар Лексемалар	Даража индекси	Эмо-цио- нал-лик	Ортиқ-камлик	Услу-бий- Лик	Замонга муноса-бат
саргардон	3	0	меъёрдан II поғона ортиқ	0	0
сарсон	2	0	меъёрдан I поғона ортиқ	0	0
овора	1	0	меъёрда	0	0

2.2. Нарса - ҳодиса денотатли лексемалар синонимик қаторларида градуонимиянинг ўрни

• “Ўзбек тили синонимларининг изоҳли луғати”

• Нарса-ҳодиса номларини ифодаловчи лексемалар

• 18та

• градуонимик ҳодисанинг ифодаланиши

• =

• 9та

• =

Семантик қаторларни мазкур жадвал асосида умумлаштириб, уларда градуонимик ҳолатнинг қай даражада ифодаланиши

Дифференциал семалар Лексемалар	Даража кўрсаткичи	Эмоционаллик	Ортиқ-камлик	Услубийлик	Қўлланиш доираси кенг ёки торлиги	Замонга муносабат
1	2	3	4	5	6	7
ҳашам зийнат безак	3 2 1	0 0 0	I поғ. ортиқ II поғ. ортиқ меъёрда	китобий китобий китобий	кенг тор Кенг	0 0 0
буюм нарса мол мато(ҳ)	+1 0 -1 -2	ижобий мўътадил салбий салбий	0 0 0 0	китобий китобий сўзлашув сўзлашув	кенг кенг кенг кенг	0 0 0 0
жамол ораз/узор/рухсор дийдор чеҳра юз бет афт башара турқ	+4 +3 +2 +1 0 -1 -2 -3 -4	ижобий ижобий ижобий ижобий мўътадил салбий салбий салбий салбий	0 0 0 0 0 0 0 0 0	китобий бадиий китобий бадиий китобий сўзлашув сўзлашув сўзлашув Сўзлашув	тор тор тор тор кенг кенг кенг кенг кенг	0 0 0 0 0 0 0 0 0

• “Ўзбек тили синонимларининг изоҳли луғати”

• белги–хусусият ҳодисаси

• ҳаракат–ҳолат ҳодисаси

• воқеа–ҳодиса ҳодисаси

• 1

• 3

• 2

• 4

• ўрин–
• жой ҳодисаси

• =

• 18та

• =

• 90та

• =

• 30та

• =

• 12та

• градуонимик ҳодисанинг ифодаланиши

• 1

• 3

• 2

• 4

• 14та

• 29та

• 8та

• 2та

Белги–хусусият ҳодисасини ифодаловчи синонимлар қаторида градуонимиянинг намоён бўлиши

Дифференциал семалар Лексемалар	Даража кўрсат- кичи	Эмоцио-наллик	Ортиқ-камлик	Услубий- лик	Қўл- ланиш доираси кенг ёки торлиги	Замонга муноса- бат
1	2	3	4	5	6	7
асорат асар нишон из	4 3 2 1	0 0 0 0	анча ортиқ ортиқроқ м.дан ортиқ меъёрда	китобий китобий китобий сўзлашув	кенг тор тор кенг	0 0 0 0
душманлик адоват келишмовчилик	3 2 1	0 0 0	ортиқ даража ўртачадаража оз даражада	китобий китобий сўзлашув	кенг тор кенг	0 0 0
иллат қусур нуқс/нуқсон айб камчилик	5 4 3 2 1	0 0 0 0 0	анча ортиқ ортиқроқ м.дан ортиқ меъёрда меъёрдан кам	китобий китобий китобий бадиий сўзлашув	тор тор кенг кенг кенг	0 0 0 0 0

Ҳаракат-ҳолат ҳодисасини ифодаловчи синонимлар қаторида градуонимиянинг ифодаланиши

Дифференциал семалар Лексемалар	Даража кўрсаткичи	Эмо- ционал- лик	Ортиқ-камлик	услубий лик	қўл ланиш доираси кенг ёки торлиги	Замонга муносабат
1	2	3	4	5	6	7
мусибат кулфат қайғу ғам ташвиш	5 4 3 2 1	0 0 0 0 0	меъёрдан анча ортиқ меъёрдан ортиқроқ меъёрдан ортиқ меъёрда меъёрдан кам	китобий китобий китобий китобий китобий	тор тор кенг кенг кенг	0 0 0 0 0
фириб макр ҳийла найранг	4 3 2 1	0 0 0 0	меъёрдан анча ортиқ меъёрдан ортиқ меъёрда меъёрдан паст	китобий китобий китобий китобий	тор тор кенг кенг	0 0 0 0
зим-зиё зимистон зулмат қоронғилик	4 3 2 1	0 0 0 0	меъёрдан анча ортиқ меъёрдан ортиқроқ меъёрдан ортиқ меъёрда	китобий китобий китобий Китобий	кенг кенг тор кенг	0 0 0 0
интиқом қасос қасд ўч алам	5 4 3 2 1	0 0 0 0 0	меъёрдан анча ортиқ меъёрдан ортиқроқ меъёрдан ортиқ меъёрда меъёрдан кам	китобий китобий китобий китобий Сўзлашув	тор тор кенг кенг кенг	0 0 0 0 0

Воқеа-ҳодисани ифодаловчи синонимлар қаторида градуонимиянинг ифодаланиши

Дифференциал семалар Лексемалар	Даража кўрсаткичи	Эмоци- оналлик	Ортиқ-камлик	Услубий-лик	Қўл- ланиш доираси кенг ёки торлиги	Замонга муносабат
1	2	3	4	5	6	7
сел жала ёмғир	3 2 1	0 0 0	м.дан анча ортиқ меъёрдан ортиқ меъёрда	китобий китобий китобий	тор тор кенг	0 0 0
тўполон жанжал ғавғо можаро машмаша шўриш	6 5 4 3 2 1	0 0 0 0 0 0	м.дан анча ортиқ м.дан ортиқроқ меъёрдан ортиқ меъёрда меъёрдан кам меъёрдан камроқ	китобий китобий китобий китобий сўзлашув сўзлашув	тор тор кенг кенг кенг тор	0 0 0 0 0 0
шамол ел шабада сабо	4 3 2 1	0 0 0 0	м.дан анча ортиқ м.дан ортиқроқ меъёрдан ортиқ меъёрда	китобий китобий китобий китобий	кенг тор кенг тор	0 0 0 0

Ўрин-жой маъносини ифодаловчи синонимлар қаторида градуонимиянинг ифодаланиши

Дифференциал семалар Лексемалар	Даража кўрсаткичи	Эмоцио- наллик	Ортиқ-камлик	Услу- бийлик	Қўл- ланиш доираси кенг ёки торлиги	Замонга муноса-бат
1	2	3	4	5	6	7
гулистон бўстон гулшан чаман(зор) гулбоғ гулзор	6 5 4 3 2 1	0 0 0 0 0 0	анча ортиқ 4 поғ. ортиқ 3 поғ. ортиқ 2 поғ. ортиқ 1 поғ. ортиқ меъёрда	китобий китобий китобий китобий китобий китобий	тор тор тор тор кенг кенг	0 0 0 0 0 0

2.3. Шахс денотатли лексемалар синонимик қаторида градуонимия

• “Ўзбек тили синонимларининг изоҳли луғати”

• Шахс отларини ифодаловчи лексемалари

• 59та

• градуонимик ҳодисанинг ифодаланиши

• =

• 15та

• =

Шахс денотатли лексемалар синонимик қаторларида градуонимиянинг ифодаланиши

Дифференциал семалар Лексемалар	Даража Кўрсаткичи	Эмоционаллик	Ортиқ-камлик	Услубийлик	Қўлланиш доираси кенг ёки торлиги	Замонга муносабат
1	2	3	4	5	6	7
қаллоб фирибгар товламачи алдамчи	4 3 2 1	0 0 0 0	3 поғона ортиқ 2 поғона ортиқ 1 поғона ортиқ Меъёрда	китобий китобий китобий сўзлашув	тор тор тор кенг	О О О О
раҳнамо йўлбошчи раҳбар бошлиқ ишбоши пешво сардор/сарвар хўжайин/катта(кон)	8 7 6 5 4 3 2 1	0 0 0 0 0 0 0 0	3 поғона ортиқ 2 поғона ортиқ 1 поғона ортиқ меъёрда 1 поғона кам 2 поғона кам 3 поғона кам 4 поғона кам	китобий китобий китобий сўзлашув сўзлашув бадиий китобий сўзлашув	тор тор кенг кенг кенг тор тор кенг	0 0 0 0 0 эски 0 0
душман ёв ғаним ағёр ёғий	5 4 3 2 1	0 0 0 0 0	меъёрда 1 поғона кам 2 поғона кам 3поғона кам 4 поғона кам	китобий бадиий бадиий бадиий бадиий	кенг тор тор тор тор	0 0 эски эски эски
лўттибоз найрангбоз ҳийлагар	3 2 1	0 0 0	1поғона ортиқ меъёрда 1 поғона кам	бадиий китобий китобий	тор кенг тор	0 0
башар инсон киши одам кимса	+3 +2 +1 0 -1	ижобий ижобий ижобий мўътадил салбий	0 0 0 0 0	бадиий китобий китобий китобий сўзлашув	тор тор тор кенг кенг	0 0 0 0 0
хизматчи хизматкор малай	+1 0 -1	ижобий мўтадил салбий	0 0 0	китобий китобий сўзлашув	кенг кенг кенг	0 0 0