Kirish qismi

OCHIQ KON ISHLARI TO‘G‘RISIDA UMUMIY MA’LUMOTLAR


Kon1arni ochiq usulda qazib olish va uning mohiyati to‘g‘risida tushunchalar

Bevosita yer yuzidaturib foydali qazilmalami qazibolish uchun bajariladigan kon qazish ishlari majmui ochiq hon ishlari deb yuritiladi. Konlarni ochiq usulda qazib olish tarixi uzoq o‘tmishga borib taqaladi. Chunki, qadimda odamlar yer yuziga chiqib qolgan yoki yer yuziga yaqin joylashgan konlami qo‘1 kuchi bilan qazib olganlar. Kon qazish ishlari chuqurlashib borgan sari foydali qazilmani qazib olish uchun dastlab uning ustini qoplab yotgan jinslami olib tashlab, so‘ngra foydali qazilmani qazib olish mumkin bo‘lgan. Bu ishni bajarish katta mehnat va xarajat talab etgan. Natijada konlarni ochiq usulda qazib olish uzoq muddat davomida to'xtab qolgan. Faqat XIX asming oxirlariga kelib, kon qazish jarayonlarini mexanizatsiyalash asosida qayta tiklana boshlagan. Shundan boshlab, ayniqsa XX asming o‘rtalariga kelib, butun dunyoda ochiq usulda kon qazish ishlari uzluksiz kengayib borgan. Masalan, 1950-yi1da qazib olingan ko‘mir miqdorining 11 % i ochiq usulda to‘g‘ri kelgan bo‘lsa, 1980-yilga kelib 38 % gacha oshgan, O‘zbekistonda esa 80 % ni tashkil qilgan. Shu davr ichida ruda konlarini ochiq usulda qazib chiqarishning ulushi 44 % dan 80 — 85 % gacha ko‘paygan.

Mamlakatimizda konlarni ochiq usulda qazib olish
1947-yildan boshlangan bo‘lib, hozirgi vaqtda ko‘mir. metall konlaridan qazib olingan foydali qaziliiiuning katta qismi (85 — 90%), tabiiy qurilish materiallari konlarining barchasi (100%) ochiq usulda qazib olinmoqda. Qisqa vaqt ichida konlarni ochiq usulda qazib olishning biinday tez rivojl«nishi. birinchidan,

Mamlakatimizda fao1iyatko‘rsatayotgankaryerlaming rentabel- lik darajasi va tebianish diopazoni katta bo‘lib, o‘rtacha 5 — 20 % ni tashkil qiladi. O‘zining mohiyatiga ko‘ra rentabellik karyerning daromatdorligini ifodalovchi ko‘rsatkich bo‘lib, u xo alik yuritish va samaradorlikni baholashda mezon vazifasini o‘taydi.