Kirish. Qurilish materiallari va buyumlarining umumiy asoslari. Qurilish materiallarining asosiy xossalari

 
Kvars (SiO
2
) kristall tuzilishga ega bo‘lib, o‘ta zich, mustahkam va 
agressiv muxitlarga chidamli. Kvarsning siqilishdagi mustahkamligi 2000 MPa 
gacha, cho‘zilishdagi mustahkamligi esa 100 MPa gacha bo‘ladi. Qattiqligi 

---

jixatidan topaz, korund va olmosdan keyin to‘rtinchi o‘rinda turadi. Erish harorati 
1700
0
S. Kvars qum sifatida cho‘kindi tog‘ jinsini asosini tashkil etadi.
Dala shpati magmatik jinslarning 60-70% tashkil etadi. Dala shpatining 
Ortoklaz 
(K
2
O
.
Al
2
O
3
.
6SiO
2
) 
va 
Plagioklaz 
(Na
2
O
.
Al
2
O
3
.
6SiO
2
albit, 
SaO
.
Al
2
O
3
.
2SiO
2
-anortit) turlari mavjud. Dala shpatining mustahkamligi (120-
170MPa) va chidamliligi kvarsga nisbatan kamroq bo‘ladi. Dala shpati 
emirilishidan glina kabi cho‘kindi jinslar hosil bo‘ladi.
Temir-magnezialli 
silikatlarga 
olivin, 
piroksenlar, 
amfibolalar, 
magnezialli silikatlarga ikkalamchi minerallar-serpentinlar, xrizotil asbest va 
boshqalar kiradi.
Alyumosilikatlarga 
muskavit, 
flogopit 
va 
biotit, 
gidroslyudalargidromuskovit, gidrobiotit kiradi. Temir magneziallarni va 
alyumosilikatlarni rangli minerallar (yashil, to‘q yashil, qoramtir va h.k.) deb 
yuritiladi. Slyudalardan tashqari bu gurux minerallar tog‘ jinslariga yuqori 
mustahkamlik va nurashga chidamlilikni beradi.
Magmatik jinslar strukturasi va teksturasi bilan farqlanadi. Magmaning 
chuqurlikda asta-sekin sovushidan to‘la kristalli struktura hosil bo‘ladi. Donalar 
o‘lchamiga qarab yirik donali (5mm ko‘p), o‘rtacha donali (1-5mm) va mayda 
donali (0,5-1mm) hamda notekis donador va tekis donador bo‘ladi (3.1-rasm).
Magmatik jinslar asosan massiv teksturaga ega bo‘lib, o‘ta yuqori zichlikka 
ega bo‘lganligi sababli mustahkam, sovuqqa chidamli, suv shimuvchanligi juda 
kam bo‘ladi. Ularning siqilishga mustahkamligi 100300 MPa, o‘rtacha zichligi 
2600-3000 kg m
3
, suv shimuvchanligi 1% kam (hajmiga nisbatan), issiq 
o‘tkazuvchanlik koeffitsienti 3 Vt (m
.0
S) atrofida bo‘ladi.