Kirish. Sanoat korxonasi bozor iqtisodiyoti sub’ekti sifatida

Xo’jalik assotsiatsiyasi jismoniy yoki huquqiy shaxslarning o’zaro 
hamkorlik yuritish maqsadida ko’ngilli ravishda birlashuvini anglatadi va unda 
birlashuvga kiruvchi subyektlar o’z mustaqilligini saqlab qoladilar. 
Korporatsiyalar umumiy maqsadlarga erishish, hamkorlikda faoliyat yuritish 
maqsadida birlashib, mustaqil huquqiy subyekt - huquqiy shaxsni tashkil qiluvchi 
shaxslar yig῾indisini tavsiflaydi. Ko’pincha ular aksiyadorlik (hissadorlik) 
jamiyatlari shaklida tashkil qilinadi. 
Korxonalarning konsentratsiya asosida birlashuvi kartel, sindikat, xolding va 
moliya-sanoat guruhlari ko’rinishida amalga oshiriladi. 

---

Ishlab chiqarish sohasidagi kartellar ishlab chiqarish masalalari, narxlar, 
tovarlarni sotish, ishchi kuchini yollash va shu kabi masalalar bo’yicha kelishuvga 
asoslanib faoliyat yuritadi. 
Integratsiyaning bu shaklida korxonalar mustaqillikni saqlab qolgan holda 
kooperatsiya asosida birlashadilar. 
Sindikat – tijorat faoliyatini (ta῾minot, sotish, narxning paydo bo’lishi) 
hamkorlikda tashkil qilishga asolangan birlashmadir. Sindikat tarkibiga kiruvchi 
korxonalar huquqiy hamda xo’jalik yuritish mustaqilliklarini saqlab qoladilar. 
Trestlar yuqori darajada markazlashganligi bilan ajralib turadi. Uning 
tarkibiga kiruvchi korxonalar ishlab chiqarish, tijorat va huquqiy mustaqilliklarini 
yo’qotib, yagona reja asosida faoliyat yuritadi. 
Xoldinglar ishtirokchilarning moliyaviy imkoniyatlarini birlashtirish va 
muvofiqlashtirish hamda ishlab chiqarish quvvatlari bilan vaizifalarni tezkor 
ravishda amalga oshirish imkonini beruvchi boshqaruvning samarali shaklini 
ifodalaydi. 
Yakka tartibdagi tadbirkorlik 
Har qanday fuqaro yuridik shaxs tashkil qilmasdan tadbirkorlik faoliyati bilan 
shug῾ullanish huquqiga ega. Buning uchun faqat yakka tartibdagi tadbirkor sifatida 
ro’yxatdan o’tish talab qilinadi. Yakka tartibdagi biznes egasi o’z majburiyatlari 
uchun mol-mulk bilan shaxsan javobgar bo’ladi. Bu kichik do’konlar, xizmat 
ko’rsatish korxonalari, fermer (fermer) xo’jaliklari, shuningdek yuristlar va 
shifokorlarning kasbiy faoliyati uchun ko’plab tashkilotlar uchun eng keng 
tarqalgan biznes shakli. Yakka tartibdagi tadbirkorlar turli xil biznes 
operatsiyalarini amalga oshiradilar va o’z nomlaridan tijorat bitimlarini tuzadilar. 
Shaxsiy biznes egasi fuqarolar uchun faqat daromad solig῾ini to’laydi, chunki 
yuridik shaxs emas. 
Yakka tartibdagi tadbirkorlarning o’ziga xos xususiyati shundaki, ularning 
faoliyati to’g῾risida hisobot oshkor qilinmaydi, shuning uchun ularning haqiqiy 
ahvoli to’g῾risida ishonchli ma῾lumotlar har doim ham mavjud emas. Ularning 

---

biznes sheriklari uchun, ayniqsa birinchi marta aloqada bo’lganlar uchun, bunday 
sherikning to’lov qobiliyati va ishonchliligini tekshirish oson emas. 
Chet elda biznesdagi yakka tartibdagi tadbirkorlar: 
shaxsiy mulkchilik (AQSH); yakka tadbirkorlik (Kanada, Buyuk Britaniya); 
Eynzelunternehmung (Germaniya); Entreprise individulle (Fransiya). 
Hozirgi vaqtda turli sheriklik faoliyati sezilarli rivojlanishga ega -biznes 
birlashmalari.