Kirish sifatni boshqarish tizimining asosiy yo’nalishlari

Maxsulot sifatini oshirishning asosiy yo’llari.
Ma`lumki, xar qanday boshqarish nazariyasini , chiqarish bir qator shartlarni talab qiladi. Bunday asosiy shartlarga quyidagilar kiradi:
1. Boshqarilyotgan ob`ektning xatti-xarakt dasturining mavjudligi yoki uning xolati rejalashtirilgan o’lchamlari darajasi.
2. Ob`ektning dasturga va berilgan parametriga nisbatan o'zgaruvchanligi
3. Ob`ektning berilgan dasturga va parametrlarga nisbatan o’zgarishini aniqlash usul va vositalarning mavjudligi,
4. Boshqarilayotgan ob`ektda xosil bo’layotgan o’zgarishlarni bartaraf qilish maqsadida unga ta`sir kilish imkoniyatlarining mavjudligi,
Sifat dasturi o’rnatilgan kursatkichlari bilan turli xil davlat rejalarining loyixa- konstruktorlik tashkilotlarining, ishlab chiqarish birlashmalarining, shartnoma majburyatlarining asosiy qismi bo’lishi mumkin,
Maxsulot sifatiga talablar normativ, normativ-texnik xujjatlarda qayd etiladi, o’rnatiladi: davlat, tarmoq, firma standartlarida, maxsulotni loyixalashtirish va modernizatsiyalashtirish texnik shartlarida, chizmalarda, texnologik kartalarda, sifatni nazorat qilish kartalarida, va x.k.
Boshqarish nazariyasining ikkinchi shartiga murojat qilsak, biz bu erda bir!necha xolatlarni kurishimiz mumkin. Birinchi navbatda , bu erda maxsulot sifati o’rnatilgan parametrlarga nisbatan yomon tomonlarga o’zgarishini ko’rishimiz mumkin va ular xususiy va umumiy ko’rinishda bo’lishi mumkin.
Umumiylarga maxsulotning moddiy va ma`naviy eskirishi, Ya`ni maxsulotning saqlash va ekspluatatsiya qilish natijasida dastlabki xususiyatlarini yuqotishidir.
Maxsulot sifatining o’zgarishi faqat uning moddiy va ma`naviy eskirishi tufayli sodir bo’lmaydi. O’rnatilgan talablarga nisbatan o’zgarishlarning yana bir sababi: xususiy o’zgarishlardir. Ular turli tuman bo’lib iqtisodiy., texnik sabablarga, tashqi xarakterdagi sharoitlarga bog’lik emas: ekspluatatsiya qilish shart va qoidalarini buzish, loyihalovchilar, ishlab chiqaruvchilarning xatosi ishlab chiqarish intizomini buzish, maxsulotni ishlab chiqarayotgan dastgohdagi defektlarning mavjudligi va x,k. Sifatning baxolashning o’zgarishiga ta`sir qiluvchi yana bir omil- iste’molchilarning o’zgarishidir. Maxsulotning sifat ko’rsatkichlari normativ va texnik xujjatlarning talablariga to’la javob berishi mumkin, ammo iste’molchilar talabiga nisbatan past bo’lishi mumkin.
Amaliyotda odamlar sifat xususiyatlarining yuqolishini kuzatib boradilar, ularni o’lchaydilar va baxolaydilar. Moddiy eskirish jarayonini sekinlashtirish uchun qulay ekspluatatsiya rejimlari saqlash sharoitlari o’rnatishadi, joriy ta`mirlash va texnik xizmat ko’rsatish bo’yicha turli xil profilaktik choralarini ko’rishadi.
Sifat bo’yicha ratsional va samarali ishni tashkil etishda, uning o’lchamlari, shakl va o’tkazish metodlaridan qat’iy nazar quyidagi sxema bo’yicha xarakat qilishadi:
1. Ehtiyojlarni aniqlash va mahsulot sifatiga talablarni ishlab chiqish.
2. Dastlabki materialga kerakli xususiyatlar berish.
3. Olingan sifatni talab qilingan shartlarga mos kelishini aniqlash.
4. Mahsulot sifatidagi o’zgarishlarni bartaraf qilish maqsadida unga ta`sir qilish.
Mahsulot sifatiga ta`sir qiluvchi omillarga quyidagilar kiradi:
Stanoklar, mashinalar va boshqa ishlab chiqarish dastgohlari,
Xodimlarning kasbiy mahorati, bilimi. Ularning psixofiziologik sog’ligi,
Ishlab chiqarish jarayonining xarakteri uning intensivligi, maromligi va davomiyligi, Ishlab chiqarish xonalarining va atrof-muhitning klimatik xolati,
Ishlab chiqarish dizayn va interyer,
Moddiy va ma`naviy rag’batlantirish xarakteri. Ishlab chiqarish kollektivida ma`naviy psixologik muhit. Mexnatkashlarning birgalikdagi faoliyati mavjud bo'lgandagina rahbarlikka bulgan zaruriyat yuzaga keladi. Raxbarlik, keng ma`noda olganda, mexnat qatnashchilariga tashkiliy ravishda ta`sir ko'rsatuvchi kategoriya bo’lib, kishilar xarakatini birlashtirish, muvofiqlashtirish yuzi bilan ularning birgalikdagi faoliyatida ongli maqsadlarini amalga oshirish vazifasini nazarda tutadi,
"Boshqarish" iborasi mahsulot sifatiga oid qo’llanganda, mahsulot sifatini doimiy nazorat qilish uni belgilovchi shartlar va omillar maqsadga muvofiq ta`sir qildirish yo’llari bilan mahsulot sifatini loyihalashtirish ishlab chiqarish va foydalanishda uning zarur darajada o’rnatilishini,ta`minlanishini va saqlanishini tushunmoq lozim. Korxonalarda maxsulot sifatini boshqarish operatsiyalarini, injener-texnik, tashkiliy-texnologik, nazorat, tranport sklad va boshka jarayonlarning o’zaro bog’likligi majmuasi tashkil etuvchi tartib doirasida olib boriladi.
Mahsulot sifatini boshqarish jarayon quyidagi operatsiyalardan iborat: mahsulot sifatiga ta`sir ko’rsatuvchi buyum va uni ishlab chiqarish holati to’g’risidagi axborotlarni yig’ish va ularni o’rganish,mahsulot sifatini boshqarish to’g’risida qaror qabul qilish va ob`ektga ta`sir ko’rsatishga tayyorlanish, boshqaruv buyruqlarini berish, sifatining o’zgarishi haqidagi axborotlarni yig’ish va taxlil qilish. Boshqarish ob`ektlari mahsulotini loyihalashtirish, ishlab chiqarish va undan foydalanishning barcha bosqichlariga taaluqlidir. Maxsulot sifatini boshqarish ko’p jihatdan standartlashtirishga asoslangan. Standartlashtirish maxsulotga, uni ishlab chiqarish uchun zarur bo’lgan xom-ashyo. materiallar, komplekt elementlarga bo’lgan talabni cheklab qo’yadi; maxsulot sifatini boshqarish bo’yicha ishlarni tashkil etadi; maxsulot sifatini nazorat qilishni baxolash usullari va vositalarini urnatadi; maxsulot sifatini attestatsiya tartibi belgilanadi; maxsulotni ishlab chiqarish - texnologik jarayonlari va asbob - uskunalar ta`mirlashni belgilaydi; mahsulotdan foydalanish rejimini va qoidalarini tayinlaydi. Mahsulot sifati ustidan davlat nazorati o’rnatishni mo’ljallaydi.
Korxonalarda mahsulot sifati ustidan to’la raxbarlik qilishda
quyidagi vazifalar amalga oshiriladi: maxsulotning texnikaviy darajasi
va sifatini uzoq muddatlarga chamalash, maxsulot sifatini oshirishni
rejalashtirish, maxslotning loyihasini tuzish va ishlab chiqarishga
texnologik tayyorlash, maxsulot sifatini moddiy - texnika tomonidan
ta`minlash, maxsulot sifatini o’lchashni ta`minlash, mutaxassislarni
tanlash, joylashtirish, tarbiyalash va uqitish, sifatli maxsulot ishlab
chiqarish darajasini bir tekis olib borish, ishlab chiqarish vositalarini
saqlash, tashish, ta`mirlashni tashkil etish; maxsulot sifatini oshirishni
rag’batlantirish; mahsulot sifatini nazorat qilish, korxonalarda
maxsulot sifati ustidan to’la raxbarlik qilishda quyidagi vazifalar
amalga oshiriladi: maxsulotning texnikaviy darajasi va sifatini uzoq
muddatlarga chamalash, maxsulot sifatini oshirishni rejalashtirish,
maxsulotning loyihasini tuzish va ishlab chiqarishga texnologik
tayyorlash, maxsulot sifatini moddiy-texnika tomonidan ta`minlash,
maxsulot sifatini o’lchashni ta`minlash, mutaxasislarni tanlash,
joylashtirish,tarbiyalash va o’qitish; sifatli maxsulot ishlab chiqarish
darajasini bir tekis olib borish,ishlab chiqarish vositalarini saqlash,
tashish, ta`mirlashni tashkil etish; maxsulot sifatini oshirishni
rag’batlantirish; maxsulot sifatini nazorat qilish, standartlarga, o’lchov
vositalariga va texnik shartlarga rioya qilish.
Yuqoridagi vazifalar ishlab chiqariladigan maxsulotning xossalari, texnologik jarayonlarni ixtisoslashtirish xususiyatlari ishlab chiqarishni tashkil etish shakllarini va usullarini hisobga olgan holda bajariladi. ⁶
Maxsulot sifatini yaxshilashga oid vazifalar va tadbirlar tuzilayotganda ularni amalga oshirish imkoniyatlari va maqsadga muvofiqligi tenikaviy - iqtisodiy jihatdan asoslanadi. Buning uchun quyidagilar asos qilib olinadi:
- ishlab chiqariladigan maxsulot sifatiga bo’lgan talablar va kelgusida uni takomillashtirish imkoniyatlari; maxsulot sifati darajasini baholash uchragan nuqsonlarni yuzaga chiqarish va uni taxlil qilish, ilg’or korxonalarning maxsulotlari bilan taqqoslash.
Xozirgi vaqtda maxsulot sifatini yaxshilashga oid tadbirlarni amalga oshirish, maxsulot sifatini boshqarish uchun bir qator tadbirlar olib boriladi.
Ular iqtisodiy, texnikaviy va tashkiliy tadbirlardan tashkil topgan. Texnikaviy tadbirlarga va birlamchi meateriallarni nazorat qilishni takomillashtirish kiradi. Iqtisodiy - mahsulotning baxosi qo’shimcha qiymat kiradi.U kollektivni maxsulot sifatini oshirishga qiziqtiradi. Tashkiliy tadbirlarga - iste`molchi va ta`minlovchilar orasidagi aloqani takomillashtirish, yarmarkalar, konferensiyalar sifat kunlari o’tkazish va firma magazinlar tashkil qilish kiradi:
- maxsulot sifat ko’rsatkichlarini oshirishga qaratilgan asosiy tajriba va loyihalashtirish ishlari xamda tashkiliy tadbirlar;
- ishlab chiqarish texnikasi va texnologiyasini takomillashtirishga oid tadbirlar,
- material va xom ashyolarning sifatini oshirish bo’yicha ta`minlovchiga qo’yiladigan talablar;
- maxsulot sifatini oshirish bo’yicha o’tqaziladigan ilmiy tadqiqot, tajriba va loyixalashtirish bo’yicha ilmiy tekshirish, loyixalashshrish, tashkilotlarga beriladigan topshiriqlar;
- texnikaviy xujjatlarni yaxshilash tadbirlari;
- texnologik intizomga rioya qilishni ishlab chiqarishni o’lchov asboblari bilan ta`minlash, ularni aniq ishlashini kuzatib borish tadbirlari,
- standartlarni o’zlashtirish, ularga rioya qilish, buyumlarni unifikatsiyalagatirish, nuqsonlarning oldini olish va iste`molchilar tomonidan bo’ladigan noroziliklarni kamaytirish tadbirlari.
Ijtimoiy ishlab chiqarishning sifatli maxsulot ishlab chiqarishga iqtisodiy ta’sir ko’rsatish muxim choralaridan biri mamlakatimizda mahsulotlarning sifatini davlat tomonidan attestatsiya qilishdir.
Mahsulot attestatsiya qilish natijasida maxsulotlar uch guruhga bo’linadilar.
Oliy darajali maxsulotlar katoriga vatanimizda va chet ellarda erishilgan yutuqlarga mos va istiqbolli, standart talablariga javob beruvchi maxsulotlar kiradi. O’zbekistan non sanoatida oliy darajali maxsulotlarga aholi orasida eng katta talabga ega bo’lgan non qandolat maxsulotlari kiradi.
Birinchi darajali maxsulotlar qatoriga sifati standart talablariga va texnikaviy shartlarga mos keladigan, xalq xo’jaligi, aholi va chet el iste`molchilarining talabini qondira oladigan mahsulotlar kiritiladi.
Ikkinchi darajali mahsulotlar qatoriga esa ma`naviy eskirgan, sifati zamonaviy talablarga javob bera oladigan,yaxshilanishi eski ishlab chiqarishi cheklanishi hamda standartlari qayta kurilishi zarur bo’lgan mahsulotlar kiritiladi.
Mahsulot sifatining davlat tomonidan attestatsiya qilinishi respublikamizda iqtisodiy islohotni ya’ni bozor munosabatlariga o'rnatishda muxim tadbirlardir. Bu tadbirlarni o’tkazish o’z navbatida korxona, vazirlik va standart qo’mitalaridan ma`lum tayyorgarlik ishlarini olib borishini talab etadi.