Kirisiw I. Bap. Ózbekstan xalqına ulıwma sıpatlama

Miynette bámnt xalıqtıń ekonomikalıq tarmaqları boyınsha bólistiriliwi
(procesnt esabına)

Házirgi waqıtta xalıqaralıq integraciya processleri jedellik penen rawajlanıp atır. Bunday process xalıqaralıq kólemde paydalanatuǵın kórsetkishlerdi salıstırıwdı talap etip atır. Bul bolsa, óz náwbetinde, olardı birdey ólshemge keltiriw zárúrligin keltirip shıǵaradı. Usınday jaǵdaylardı espaqa alıp, bizde de «ekonomikalıq aktiv qatlam» túsinigin qollanıw maqsetke muwapıq, dep oylaymız. Sebebi, bul kórsetkish dúnya kólemindegi statistikalıq kórsetkishlerge de tuwra keledi.

Mámleketimiz kóleminde ekonomikada alıp barılıp atırǵan úzliksiz reformalarbántlik hám miynet bazarınıń rawajlanıwına da túrtki bolıp atır. Izertlewlerge kóre, 2017-jılda respublika boyınsha miynet resursları sanı 18637 mıń adamdı qurap, 2000-jılǵa salıstırǵanda 6 204 mıń adamǵa yamasa 49,8% ke ósken. Miynet resursları quramında ekonomikalıq aktiv qatlam sanı 14 357 mıń adamdı quraǵan (jámi miynet resurslarınıń 76,9 %) hám bul kórsetkish 2000-jılǵa salıstırǵanda 5 339 mıń adamǵa yaǵnıy 59,2% ke ósken. Sonday-aq, respublikada jumıs penen bánt qatlam sanı 2017-jıda 2000-jılǵa salıstrǵanda 50,5 % ke yaǵnıy 4 537 mıń adamǵa artqan hám 13520 adamdı quraǵan. bunnan kórinip turǵanınday, analizlenip atırǵan jıllar dawamında ekonomikalıq aktiv hám jumıs penen bánt xalıq sanı keskin ósken (1-2-súwretler).

1-súwret. Ózbekstanda bántlik hám 2-súwret. Ózbekstanda bántlik hám
miynet bazarınıń tiykarǵı miynet bazarınıń tiykarǵı
kórsetkishleriniń ózgeriw dinamikası. kórsetkishleriniń ósiw dinamikası.
Derek Ózbekstan Respublikası mámleketlik statistika mákemesi maǵlıwmatlarınan alınǵan.
Miynet resurslarınıń mámleketimiz aymaqları boyınsha bólisitiriliwine kóre, respublika boyınsha jámi miynet resurslarınıń eń joqarǵı úlesi Samarqand (11,1%) hám Ferǵana (10,9 %) wálayatlarına tuwrı kelgen. Keyingi orınlarda Qashqadárya (9,6 %), Ándijan (9,2 %) wálayatları hám basqa wálayatlar iyelegen. Miynet resurslarınıń eń tómengi úlesi Sırdárya (2,5 %) hám Nawayı (2,9 %) wálayatlarına tuwra kelgen. (3-súwret).

3-súwret. 2017-jılda miynet resurslarınıń aymaqlar boyınsha bólisitiriliwi.
Derek Ózbekstan Respublikası mámleketlik statistika mákemesi maǵlıwmatlarınan alınǵan.

Izertlewlerge kóre, 2017- jılda respublikamızda jumıs penen bánt qatlamnıń tiykarǵı bólegi de awıl, toǵay hám balıq xojalıǵı tarawında jumıs islegen. Sońǵı jıllarda sanaat tarmaqları kárxanaların modernizaciyalaw, texnikalıq hám texnologiyalıq támiyinlew strategiyasınıń jedel pátler menen alıp barılıwı sanaat tarmaqlarında jumıs penen bánt xalıq sanınıń sezilerli joqarılawına sebep bolǵan. Sonday-aq, 2017-jılda republikamızdaǵı jámi jumıs penen bánt xalıqtıń 13,5 % ti sanaat tarmaǵına tuwra kelgen. Keyingi orınlardı sawda (11 %), qurılıs (9,5 %), bilimlendiriw (8,2 %) hám basqa tarawlar iyelegen (4-súwret).

4-súwret. 2017-jılda jumıs penen bánt qatlamnıń ekonomikalıq iskerlik túrleri boyınsha bólistiriliwi (jámi bántlerdegi úlesi, %)
Derek: https://stat.uz – sayt maǵlıwmatlarınan alınǵan.

Joqarıda keltirilgen analizlerden kórinip turıptı, respublikamızda bántlik hám miynet bazarın rawajlandırıwda unamlı ózgerisler baqlanǵan. Biraq, sonıń menen bir qatarda óz sheshimin kútip atırǵan tiykarǵı kemshilik hám mashqalalar da bar. Olar:

- miynet bazarındaǵı turaqlı bolmaǵan teńsalmaqlılıq jaǵdayı;
- respublikamızdıń ayırım aymaqlarında jumıssızlıq dárejesiniń artıp ketiwi hám aymaqlar arasındaǵı keskin ayırmashılıqlar;
- nızamsız miynet migraciyası hám rásmiy bolmaǵan bántlik dárejesiniń artıwı;
- joqarı hám orta arnawlı, kásip-óner bilimlendiriwi mákemeleriniń pitkeriwshilerin jumısqa jaylastırıwǵa júzeki jantasıwlar;
- xalıqtıń bántligin támiyinlew máselelerinde orınlarda jergilikli atqarıwshı hákimiyat organları, mámleket hám xojalıq basqarıwı organları, tálim mákemeleri, puqaralardıń óz-ózin basqarıw organları hám keń jámiyetshilik ortasında miynet integraciyası jaratılmapanlıǵı hám taǵı basqa.
Miynet resursları sanınıń turaqlı túrde xalıqtıń ósiw pátine salıstırǵanda joqarı dárejede ósiwi olardıń milliy ekonomikadaǵı bántligi tendenciyalarına da sezilerli tásir kórsetedi, jańadan jumıs orınların jaratıw hám olardı ekonomikanıń tarmaqları, aymaqları boyınsha aqılǵa muwapıq túrde nátiyjeli bánt etiw zárúrligin keltirip shıǵaradı.
Miynet resurslarınan nátiyjeli paydalanıwdı támiyinlew ushın tómendegilerdi ámelge asırıw maqsetke muwapıq:
- múlkti jeke múlkke aylandırıw hám mámleket qaramaǵınan shıǵarıw tiykarında ekonomikalıq resurslar, sonday-aq, miynet resurslarınan únemli paydalanatuǵın jeke kárxanalar shólkemlestiriwdi dawam etiw;
- kishi biznes hám jeke isbilermenlikti rawajlandırıw, olarda jańadan jumıs orınların jaratıwdı qollap quwatlawdı jáne de kúsheytiw;
- ekonomikamızdı quramlıq jaqtan ózgertiw, zıyan keltirip islep atırǵan kárxanalar jumısına juwmaq jasaw, pán-texnika rawajlanıwı jeńisleri hám intensiv texnilogiyalardı engiziw esabınan joqarı texnologiyalıq hám dáramatlı jumıs orınların kóbeytiw;
- awıl xojalıq ónimlerin qayta islew, saqlaw hám satıw, agroservis xızmetin kórsetiw hám jeke miynet iskerligi boyınsha jumıs orınların jaratıw;
- jumıs penen bántliktiń dástúriy bolmaǵan formaların qáliplestiriw, agrar sektordaǵı jumıstan waqtınsha bosap qalǵan shaxslar ushın bar bolǵan kárxanalardı keńeytiw hám qaytadan ońlaw jumısların alıp barıw, jańadan jumıs orınların jaratıw maqsetinde tuwrıdan-tuwrı investiciyalar - qarjı kirgiziw;
- kóp balaları hayallar, miynetke jaramlı pensionerler, nágiranlar, óspirimler hám basqalarǵa sáykes jumıs orınların payda etiwge baǵdarlaw;
- turaqlı jumıs orınların jaratıw hám múlkshiliktiń hár túrli formaların rawajlandırıw;
- jańadan jumıs orınların jaratıwda kárxanalardıń ekonomikalıq múpdarlıǵın arttırıw, byudjet tólemleri, xızmetkerlerdiń waqtınsha bántligin támiyinlew ushın sociallıq qamsızlandırıw tólemlerin azaytıw, olardı jumısqa qabıl etiw processin jeńillestiriw, bántliktiń dástúriy bolmaǵan formaların qáliplestiriw menen baylanıslı bolǵan qárejetlerin Bántlikke kómeklesiw fondı qarjıları esabınan az bólegin bolsa da qaplaw.

2.3. HÁZIRGI WAQÍTTAǴÍ ÓZBEKSTANDA MIYNET RESURSLARÍ HÁM ISBILERMENLIKTIŃ SAPLASTÍRÍLÍWÍ

2022-jıl 1-yanvar jaǵdayına kóre Ózbekstandaǵı mitnet resursları sanı 19 million 345 mıń adamdı quraydı. Mámleketimizde 1 million 441,8 mıń adam jumısqa mútáj bolıp, jumıssızlıq dárejesi 9,6 payızǵa jetti. Jaslar arasında jumıssızlıq dárejesi 15,1 payızdı, hayallar arasında bolsa 13,3 payızdı quraydı.

2021-jıldıń dekabr ayında ministrlik janındaǵı Miynet bazarı izertlewleri tárepinen sociallıq soraw ótkerilgen. Izertlew dawamında 500 ózin-ózi basqarıw organları, 5 mıń úy xojalıqları hám 26,5 mıń puqaralar qamtıp alınǵan.
Ekonomikalıq tarmaqlarda bánt bolǵanlar sanı 13 million 538,9 mıń adamdı qurap, ótken jıldıń sáykes dáwirine salıstırǵanda 2,3 payızǵa (299,3 mıń adamǵa) artqan.
Sonday-aq, rásmiy sektorda bánt xalıq sanı 6 million 196,3 mıń adamdı quraydı. Bul 2020-jıldıń usı dáwirine salıstırǵanda 6,3 payızǵa yamasa 314,8 mıń adamǵa ósiwdi ańlatadı. Rásmiy bolmaǵan sektorda bánt bolǵanlar sanı 5 million 885,5 mıń adamdı qurap, 2021-jıldıń 1-oktyabr jaǵdayına salıstırǵanda 1 payız yamasa 58,4 mıń adamǵa azayǵan.
Izertlew nátiyjelerine kóre jumısqa mútáj bolǵanlardıń ulıwma sanı 1 million 441,8 mıń adamdı, jumıssızlıq dárejesi ekonomikalıq aktiv xalıq arasında 9,6 payızdı quraǵan. Bul kórsetkish ótken jıldıń usı dáwirine salıstırǵanda 0,9 payızǵa azayǵan bolsa, 2021-jıldıń yanvar-sentyabr aylarına salıstırǵanda 0,2 payızǵa artqan.
16-30 jasqa shekemgi bolǵanlar arasında jumıssızlıq dárejesi - 15,1 payız, hayallar arasında jumıssızlıq dárejesi bolsa – 13,3 payız boldı.
2022 – jıldıń 1-yanvar jaǵdayı boyınsha respublikada ekonomikalıq aktiv bolmaǵan xalıq 4 million 364,2 mıń adamdı quradı. Ótken jıldıń usı waqtına salıstırǵanda 0,5 payızǵa yamasa 19,8 mıń adamǵa artıwı baqlanǵan.
2021-jıldıń yanvar-dekabr aylarında rayon (qala) Bántlikke kómeklesiw oraylarına 879,5 mıń puqara jumıs tabıwǵa járdem sorap múráját qılǵan.
Múráját qılǵan puqaralardıń 393,8 mıń puqara jumıs penen támiyinlengenligi (2021 – jılda 281,3 mıń jumıssız puqaranı jumısqa jaylastırıw belgilengen bolıp) aytıp ótilgen.
Bunnan tısqarı, 98,8 mıń jumıssızlarǵa 87,1 mlrd swm jumıssızlıq napaqası tayınlanǵan hám tólep berilgen, delinedi Miynet ministrligi xabarında.
2021 – jıl dawamında 37,3 mıń jumıssızlar hám «hayallar dápteri», «jaslar dápteri» ne kirgizilgen jumıssızlarǵa 83,1 mlrd swm subsidiya dáramatları ajıratılǵan.
Ózbekstandaǵı 2021-jıl statistikasına kóre, yanvar-sentyabr aylarında jumıssızlıq dárejesi11,1 payızdı quradı, jıldıń birinshi yarım jıllıǵına salıstırǵanda 2,1 payızǵa kemeydi.
Izertlewlerge kóre, mámlekette miynet resursları sanı 19,1 mln adamdı, respublikadan sırtqa jumısqa ketkenler sanı 1,9 mln adamdı quradı. Ózbekstanda jumısqa mútáj bolǵanlardıń sanı 1,6 mln adamnan ibarat.
Sentyabr ayında respublikanıń 108 qala hám rayonlarında Bántlik hám miynet qatnasıqları ministrliginiń Respublika xalıq bántligi hám miynetin qorǵaw ilimiy orayı tárepinen sociallıq sorawnama ótkerilgen. Izertlew dawamında 490 óz-ózin basqarıw organları, 4,9 mıń úy xojalıqları hám 26 mıń puqaralar qamtıp alınǵan.
2020-jıldıń yanvar-sentyabr aylarında miynet resursları sanı 19 mln 121,3 mıń adamdı quraydı, 2019- jıldıń usı waqtına salıstırǵanda 100,7 payızǵa yamasa 135,5 mıń adamǵa kóbeygen.
Ekonomika tarawlarında bánt bolǵanlar sanı 13 mln 205,5 mıń adamnan ibarat bolıp, jıldıń birinshi yarım jıllıǵına salıstırǵanda 3,7 payızǵa (468,5 mıń adamǵa) artqan. Yanvar-sentyabr aylarında rásmiy sektorda bánt puqaralar sanı 5 mln 673,8 mıń adamnan ibarat bolıp, jıldıń yanvar-iyun aylarına salıstırǵanda 1,7 payızǵa yamasa 92,6 mıń puqaraǵa artqan. Rásmiy bolmǵan sektorda bánt bolǵanlar sanı 5 mln 618,8 mıń adamnan ibarat bolıp, sol jıldıń yanvar-iyun aylarına salıstırǵanda 9,9 payız yamasa 504,2 mıń adamǵa artqanlıǵın baqlawımız múmkin. Bul tiykarınan respublikadan tısqarı jumıs islew ushın shıǵatuǵın miynet migrantlarınıń ishki miynet bazarına qaytıp keliwi hám máwsimlik jumıslar awıl xojalıǵında bánt bolǵanlardıń artıwı sebepli júzege kelgen.
Respublikadan sırtqa jumıs islewge ketkenler sanı 1 mln 912,6 mıń adamnan ibarat. Bul yanvar-iyun aylarına salıstırǵanda 128,3 mıń adamǵa yamasa 6,3 payızǵa kemeygen.
Ótkerilgen izertlew nátiyjelerine kóre, jumısqa mútáj bolǵanlardıń sanı 1 mln 642,5 mıń adamdı quraydı. Jumıssızlıq dárejesi ekonomikalıq aktiv puqaralar arasında 11,1 payızdı quraǵanlıǵın kórsetti. 16-30 jasqa shekem bolǵanlar ortasında jumıssızlıq dárejesi 17,1 payız, hayallar ortasında jumıssızlıq dárejesi bolsa 14,7 payız boldı.
Ótken jıldıń yanvar-sentyabr aylarında Ózbekstanda ekonomikalıq aktiv bolmaǵanlar 4 mln 273,6 mıń adamdı quaraǵan bolıp, jıldıń birinshi yarım jıllıǵına salıstırǵanda 3 payızǵa yaǵnıy 130,3 adamǵa kemeygen. Jıldıń birinshi 9 ayı dawamında rayon hám qalalardaǵı Bántlikke kómeklesiw oraylarına múráját qılǵan 910 201 puqaraǵa xızmet kórsetildi. Múráját qılǵan puqaralardıń 243 946 puqara jumıs penen támiyinlendi, 500 449 adam jámiyetlik jumıslarǵa qamtıp alındı, 25 384 jumıssızlar kásipke úyretildi, 45036 puqaraǵa jumıssızlıq napaqası tayınlandı, 38 002 adam miynet qatnasıqları boyınsha konsultaciyalar berildi.
Sonday-aq, Bántlikke kómeklesiw fondınan ajıratılǵan subsidiyalar esabına 30 827 shańaraq jeke qıytaq jerlerde, 19 174 puqara awıl xojalıǵı, tigiwshilik hám ónermentshilik kooperativlerinde bánt etildi, 7 383 puqara isbilermenlikke tartıldı. Maǵlıwmat ushın, ótken jıldıń ekinshi sherek juwmaqlarına kóre Ózbekstanda jumıssızlıq kórsetkishi 15 payızǵa shekem hám yanvar-iyun ayları boyınsha bolsa bul kórsetkish 13,2 payızdı quradı.
Qaraqalpaqstan Respublikası aymaqları boyınsha ekonomikalıq aktiv xalıq, bántler hám jumıssızlar sanı

	Ekonomikalıq aktiv xalıq sanı jámi, mıń adam	solardan		Jumıssızlıq dárejesi, procentte
		ekonomikada bánt	jumıssızlar