Ma/me (pa/pe, ba/be) soraw janapayları boljaw máni bildirip keledi: Is basqarıwshı ma, skladshı ma, túsinbeymen, ustalarǵa kerek-jaraq berdi.(«Suwıq tamshı»)
Ma/me janapayı sózlerge dizbeklesip qollanılǵanda sol qálpin ózgertpeydi. Al, geyde ekinshi bettegi túbir menen qosımtanıń arasında mı/mi (pı/pi, bı/bi) túrinde ózgerip aytıladı: Súyegiń pás pe ya anadan jetim qalıp natıq bolǵanbısań? – dedi.(«Maman biy ápsanası»). –Turdımuratpısań? –dedi birew.(«Muǵallimge raxmet»)Tapsırmamdı endi aytsam qayılmısań? – depti. («Qaraqalpaqnama»). Kelin-pelin ǵamlastırıp júrmiseń? («Sońǵı hújim»)
She soraw janapayı ataw formasındaǵı atlıq, almasıq hám basqa da sózler menen birge qollanılıp, juwap mánisindegi sorawlıq máni ańlatadı. Ol ózi dizbeklesken sózi menen birge kóterińki dawıs penen aytılıp, sorawlıq máni birqansha kúshli boladı: Orazan batırdıń qılıshın berip ketken jetim she? («Maman biy ápsanası»).
Ayırıw-sheklew janapaylarınıń toparın tek, ǵana, tek ǵana bolsa, gileń, gilkiy, ılgıy sıyaqlı kómekshi sózlerdiń toparı quraydı. Al anıqlaw janapayı mánisin ǵoy, naǵız, dál kómekshi sózleri bildiredi.
Ayırıw-sheklew janapayları ózleri qatnaslı sózlerdi basqa sózlerden ayırımlap, sheklep kórsetedi. Tek janapayı ózi qatnaslı sózdiń aldında, al ǵana janapayı keyninde keledi. Bul eki janapay geyde ekewi qosılıp ayırıwshılıq máni bildiredi: Tek Irısqul biy tikeymey, shayıqqa óz tórinen orın awıstırıw ushın sál jılıstı (“Maman biy ápsanası”).Bunday komanda tek sabaq pitkende ǵana bolatuǵın edi.(«Muǵallimge raxmet»).
Do'stlaringiz bilan baham: |
