Kislotalar amidi, nitrillar va izosionidlar

KISLOTALAR AMIDI, NITRILLAR VA IZOSIONIDLAR

REJA

• KISLOTALAR AMIDI
• NITRILLAR
• IZOSIONIDLAR
• FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

KISLOTALAR AMIDI

• Kislota amidlari deb, kislotaning karboksil guruhidagi gidroksil guruhini aminoguruh NH2 ga o‘rin almashinishiga aytiladi.

Kislota amidlarining umumiy formulasi:

Ularning nomi kislota nomiga «amid» so‘zi qo‘shib o‘qishdan hosil bo‘ladi.

• Ularning nomi kislota nomiga «amid» so‘zi qo‘shib o‘qishdan hosil bo‘ladi.

Kislota hosilalariga ammiak ta’sir ettirib, amidlar olinadi:

Kislotalarning ammoniy tuzlarini qizdirib kislota amidlari olinadi.:

• Kislotalarning ammoniy tuzlarini qizdirib kislota amidlari olinadi.:

• Kislota nitrillarini gidroliz qilish bilan kislota amidlari olinadi:

Nitrillar — organik radikallar bilan bogʻlangan bitta yoki bir necha sian guruhi —C=N ni saqlovchi organik birikmalar. N. izonitrillar + R — N = S izomerlaridir. N. nomi, odatda, karbon kislotalarining nomidan keltirib chiqariladi, bunga misol qilib atsetonitril CH3CN ni sirka kislota nitrili, adipodinitril NC(CH2)4CN ni adipin kislota di-nitrili deb atalishini koʻrsatish mumkin. N.ni sianid kislota hosilalari sifatida ham qaraladi (SN2= CHCH2CN — allilsianid va h. k.).

• Nitrillar — organik radikallar bilan bogʻlangan bitta yoki bir necha sian guruhi —C=N ni saqlovchi organik birikmalar. N. izonitrillar + R — N = S izomerlaridir. N. nomi, odatda, karbon kislotalarining nomidan keltirib chiqariladi, bunga misol qilib atsetonitril CH3CN ni sirka kislota nitrili, adipodinitril NC(CH2)4CN ni adipin kislota di-nitrili deb atalishini koʻrsatish mumkin. N.ni sianid kislota hosilalari sifatida ham qaraladi (SN2= CHCH2CN — allilsianid va h. k.).
• N. — rangsiz suyuqlik yoki qattiq moddalardir. Suvda oz, koʻpgina organik erituvchilarda yaxshi eriydi, elektrofillar va nukleofillar bilan taʼsirlashadi, metallar tuzlari bilan kom-plekslar hosil qiladi, aproton muhitda galogenvodorodlar bilan ham taʼsirlashadi, spirtlar va tiollar bilan imidoefirlar yoki tiomidatlar tuzlarini beradi. Karbon kislotalar bilan qizdirilgan N. imidlarga aylana-di, ammiak bilan yoki birlamchi yoki ikkilamchi aminlar bilan amidinlar beradi, gidroksilamin amidoksim, gidrazon esa amidazon hosil qiladi. N. magniyorganik birikmalar bilan birikib, magniy almashgan ketiminlarga, ular esa gidrolizlanib (kislotali muhitda) ketonlarga aylanadi. N. fosforning galogenli birikmalari bilan fosfazobirikmalar (iminofosforanlar) beradi. Ritter reaksiyasi orqali N.ga olefinlar yoki ularning funksional hosilalarini taʼsir ettirish yoʻli bilan amidlar olish mumkin. N.dan tetrazollar, piridin xreilalari, tri-azinlar, iminonitrillar, zanjirli ketonlar, aminobirikmalar, aldegid va boshqa birikmalar olinadi.

N. amidlarni degidratlash, sianid kislota tuzlarini alkillash, uglevodorodlarni ammonoliz qilish, spirtlarga ammiak taʼsir ettirish yoki boshqa yoʻllar bilan olinadi.

• N. amidlarni degidratlash, sianid kislota tuzlarini alkillash, uglevodorodlarni ammonoliz qilish, spirtlarga ammiak taʼsir ettirish yoki boshqa yoʻllar bilan olinadi.
• N. eritmalar, radikal-zanjir reaksiyalar initsiatorlari sifatida, sunʼiy tolalar olishda xom ashyo, plastifikatorlar, dori-darmon va pestitsidlar ishlab chiqarishda qoʻllanadi.