Книга узб испр! gjck!indd

Ular qanday ko’rinishga ega va qanday ishlaydi:
– Fikrlar, nuqtai nazarlar muvozanati. Hodisani yoki holatni yoritishda 
so’z taqdim etib, uning ishtirokchilari bo’lgan barchaning pozitsiyalarini ask 
ettirish lozim. O’quvchi faqat shundagina vaziyatning har tomonlama ta’rifiga 
ega bo’lib, o’z fikrini shakllantira oladi.
– Operativlik. Muayyan vaziyatdagi yangi o’zgarishlar, yangi bilimlar, 
voqealar to’g’risida o’quvchini iloji boricha tezroq xabardor qilish kerak, 
shunda u voqealardan xabardor bo’lib, zamon bilan hamnafas bo’ladi.
– Ishonchlilik. Yangiliklar, maqolalarda keltirilgan har bir haqiqat ishonchli 
manbada tekshirilishi kerak, shunda foydalanuvchi ishonchli, tasdiqlangan 
ma’lumotlarni oladi.
– Dalillarni fikrlardan ajratish. Foydalanuvchi ekspert xulosasini haqiqat 
deb qabul qilmasligi uchun yangiliklar yoki maqolalarni to’ldiradigan turli 
ekspertlarning barcha sharhlari voqea faktlaridan aniq ajratilib turadi. Fikr 
faqat qo’shimcha ma’lumot beradi, lekin faktlarga nisbatan ustunlik qilmaydi.
– Aniqlik. Yangiliklar, maqolalardagi barcha ma’lumotlar ularning haqiqiy 
ma’nosiga muvofiq uzatilishi kerak. Bu har xil raqamlar, sarlavhalar, sanalar, 
ismlar/familiyalar, lavozimlar va unvonlar.
– To’liqlik. Yangiliklar yoki maqolalarni o’qib bo’lgach, foydalanuvchi 
savollarga javob olishi kerak: nima bo’lgan, qaerda bo’lgan, qachon bo’lgan; 
analitikaga hodisa asoslari biriktiriladi, nima uchun sodir bo’lgan va bu 
qayerga olib boradi.
Bir qarashda bu qoidalar oddiy va tushunarli bo’lib tuyuladi. Lkein ularning 
oddiyligi ortida chuqu ma’no bor. Aynan ushbu tuhunarli bo’lgan asoslar, biz 

---

77
bugungi kunda ishonchli yangiliklarni chiqaruvchi axborot resurslarning katta 
miqdoriga egamiz.
Yangiliklar haqida gapiradigan bo’lsak, siz ВВС, CNN, Reuters, Guardian kabi 
media vositalarining nomlarini ko’p marotaba eshitgan bo’lsangiz kerak.
Tabiat, ilm, fantastika, IT-texnologiyalar, kashfiyotlar kabi yoshlar uchun 
mashhur mavzular haqida gapiradigan bo’lsak, – unda, shubhasiz «Dunyo 
Atrofida», National Geographic, Discovery Channel, Animal Planet kabi 
xalqaro nashriyotlarni esga tushirish maqsadga muvofiq bo’ladi.
Ushbu turli mavzulardagi media vositalarining cheksiz soni – yangiliklardan 
boshlab o’qishga doir bo’lgangacha – biz uchun axborotni sinchiklab 
tanlaydilar, ularning ishonchli, obyektiv, foydali, kerakli ekanligining ko’p 
bosqichli tekshiruvini o’tkazgan holda.
Yuqorida aytib o’tilgan qoidalardan tashqari, auditoriyani qiziqtirish uchun 
yana bitta qoida amal qiladi – qiziqishlarni yaqinlashtirish. Ya’ni, o’quvchilar 
va foydalanuvchilarning har bir auditoriyasi uchun, ularga ko’proq darajada 
aynan hozir qiziqarli bo’lgan axborotlar majmuasini shakllantirish.
МP 2 
Ushbu bosqichda trener auditoriya bilan qiziqishlarni yqinlashtirish 
qoidasini qo’llash borasida qisqacha o’zaro ta’sir o’tkazishi mumkin.
Shart: “A” shaharchasining fuqarolari uchun yangiliklarni tanlash kerak. 
Trener flipchartda yoki slaydda ikkita xabarni namoyish etadi. Ularning 
qaysi biri aholi uchun qiziqarli bo’lishini aniqlash kerak.
Misol uchun:
№1 juft
«AQShda president saylovlari bo’lib o’tdi. 150 milliondan ortiq saylovchi 
ovoz berdi.
Bu so’nggi 30 yil ichida saylovchilarning eng katta miqdorda
qatnashishi».
«Yaqin kelajakda istirohat bog’lari va dam olish joylarining ifloslanishi 
muammosini hal qiladigan «A» shahar hokimligiga jamoat ekologik 
tashkilotlari vakillari saylandi».
№2 juft
«Hindistonda qurg’oqchilik noyob choy plantatsiyalariga ta’sir ko’rsatdi. 
Bu ushbu mahsulotning jahon bozoriga eksportini kamaytiradi va 

---

78
narxlarning oshishiga olib keladi».
«Kuchli qor ko’chkisi tufayli avtomobil va temir yo’llarning «A» 
shahriga o’tish vaqtincha cheklangan. Shu sababli, aholini asosiy 
oziq-ovqat mahsulotlari bilan mutanosib ravishda ta’minlash uchun 
shahar ma’muriyati ularni bir kishiga sotishni 3 kg dan oshmasligi bilan 
chekladilar».
№3 juft
«Ilon Maskning kompaniyasi kosmik sayyohlar ishtirokida kosmik 
kemaning navbatdagi muvaffaqiyatli uchishini amalga oshirdi. Keyingi 
yildan boshlab bunday reyslar har oy amalga oshiriladi. Bitta sayyoh 
uchun parvoz narxi 20 million dollarni tashkil etadi».
«Hukumat buyrug’i bilan «A» shaharga noyob mahalliy ishlab chiqarilgan 
sun’iy nafas olish vositalarining partiyasi yuboriladi. Ular epidemiologik 
vaziyatning yomonlashuvi fonida shahar shifoxonalarining ushbu 
texnikaga bo’lgan ehtiyojini qondiradi».
NB. Odatda, auditoriya fuqarolarning manfaatlari bilan bog’liq 
yangiliklarni tanlaydi.
Mashq nimani ko’rsatdi. Dunyoda sodir bo’layotgan voqealar, Ilon Mask 
nimani o’ylab topgani bizni qiziqtirganiga qaramay, biz uchun foydali 
bo’lgan narsa, yaqin bo’lgan narsa, manfaatlarning yaqinlashish qoidasiga 
javob beradigan narsa haqida gaplashsak, u holda biz yangiliklarni tanlaymiz 
shahar va shahar aholisi hayoti. Nima uchun?
Ushbu hudud vakillari sifatida biz uchun bu ma’lumot muhim, dolzarb 
va foydalidir: bu yaqinlarimiz hayotini saqlab qolishi, qiyin vaziyatlarda 
tushunmovchilikni oldini olishga yordam berishi, shahrimiz yanada toza 
bo’lishiga ijobiy nuqtai nazar baxsh etadi. yanada chiroyli, bizga bugun va 
hozir kerak, va biz bu ma’lumotdan bugun va hozir foydalanishimiz mumkin. 
Bu muhim ahamiyatga ega.
Endi biz axborot biz uchun qanday qoidalarga va mezonlarga asoslangan 
holda shakllantirilishi va tanlanishini, biz ishonishimiz mumkin bo’lgan 
manbalar borligini, nihoyatda katta mediavositalar majmuasi biz har kuni 
ishonchli ma’lumotlarga ega bo’lishimiz ustida muntazam ishlashini bilamiz. 
Axborot olamida “keraksiz elementlar” ko’p bo’lishiga qaramay, to’gri axborot 
baribir yetarli darajada ko’p ekan va u bizning oldimizda katta imkoniyatlar 
ochadi.

---

79
MM
Materialni mustahkamlash uchun “Tahrir” mashqi o’tkaziladi.
Auditoriya guruhlarga birlashadi. Guruhlarning har bittasi – nufuzli 
medianing redaksiyasi. Har biri 4-6 ishtirokchidan tashkil topgan 2-4 
guruhni shakllantirish mumkin.
«Tahririyat»ga vazifa topshiriladi - qiziqishlarni yaqinlashtirish printsipi 
bo’yicha 5 ta yangilikdan iborat axborot liniyasini shakllantirish.
Buning uchun «tahririyatlar» yangiliklar majmuasiga ega bo’ladi - 
afsonalarga ko’ra global axborot agentligi tomonidan ishlab chiqarilgan 
15 ta material. Har bir «tahririyat» formatga mos mavzularni hisobga 
olgan holda foydali yangiliklar tasmasini yaratadi.
Masalan, bitta tahririyat - bu «Yosh pedagog» onlayn-jurnali (shunga 
ko’ra, tahririyat guruhi a’zolari o’z auditoriyasi kimligini va u uchun 
nimani qiziqtirishi, eng muhimi, foydali ekanligini aniqlashlari 
kerak). Ikkinchi nashr - «Yuqori texnologiyalarga oid yangiliklar» 
nashri, uchinchisi - «Bog’bon» (murabbiy auditoriyaga, mashg’ulot 
o’tkaziladigan mintaqaga qarab nashr nomlari versiyalarini o’zi bilan 
chiqishi mumkin).
«Filtrdan o’tkazilishi» kerak bo’lgan yangiliklar tanloviga to’g’ridan-
to’g’ri yoki bilvosita tahririyat guruhlari mavzuli yo’nalishi bilan bog’liq 
bo’lganlar va ular bilan bog’liq bo’lmaganlarni kiritish muhimdir. 
Yangiliklar sarlavha shaklida berilgan. Haqiqiy xabarlardan ham, o’ylab 
topilganlardan ham foydalanish mumkin.
Misol:
«»A» korporatsiyasi ishlashning kvant printsipiga asoslangan yangi chip 
ishlab chiqardi».»»K» shahridagi svetoforlar yangilangan algoritm va 
qish vaqtidagi harakatlanish xususiyatlariga muvofiq tartibga solinadi».
«Yangi Zelandiyada so’nggi 50 yil ichida eng kuchli vulqon otilishi yuz 
berdi.»
«Twitter yana AQShning sobiq prezidenti Donald Trampning postini 
bloklab qo’ydi.»
“Mamlakat shaharlarida har yili kuzgi oziq-ovqat yarmarkalari bo’lib 
o’tadi. Mahsulotlarni arzon narxlarda sotib olish mumkin».
 

---

80