Книга узб испр! gjck!indd

2 XABAR. Ommaviy axborot vositalarining yoshlar auditoriyasini 
shakllantirishga bo’lgan salbiy va ijobiy ta’siri.
Zamonaviy dunyoda yashab, biz doimo ommaviy axborot vositalariga 
duch kelamiz. Ular bizning kundalik hayotimizda shu qadar mustahkam 
o’rnashganki, biz ularsiz o’z hayotimizni tasavvur ham qila olmaymiz. Biz 
uchun yangiliklarni telekanallar, Internet, radio, tezkor xabarlar orqali 
o’rganish odatiy holga aylandi.
Ommaviy axborot vositalarining yoshlarning xulq-atvoriga ta’siri muammosi 
zamonaviy jamiyatda juda dolzarbdir, chunki bugungi kunda aholining 
aksariyati yoshlar (60% dan ortig’i) tashkil etadi, ommaviy axborot vositalari 
esa «to’rtinchi hokimiyat» bo’lib, u yoshlarning fikrini shakllantirishga, o’spirin 
tarbiyasiga va boshqalarga katta ta’sir ko’rsatadi.

---

126
Yoshlar - bu ommaviy axborot vositalaridan maksimal darajada foydalanadigan 
va har xil tarkibdagi ma’lumotlarni ishtiyoq bilan topadigan ijtimoiy guruh. 
Chunki yoshlar juda qiziquvchan va nafaqat o’z shaharlarida, balki butun 
dunyoda bo’lib o’tayotgan barcha voqealardan xabardor bo’lishni istaydilar. 
Yoshlar ma’lumotlarga qiziqish bildirmoqda va bu haqiqat.
Zamonaviy o’spirin va yoshlar o’zlari uchun ham, jamiyat uchun ham 
yangi bo’lgan haqiqatga qo’shilib, o’z-o’zidan, ko’pincha ustozlarning 
maqsadli yordamisiz o’zlashtiradilar. Meditatsiyaga uchragan jamiyatda 
«murabbiylarning» bu rolini ommaviy axborot vositalari - matbuot, televidenie, 
radio, Internet, mobil aloqa shaklida turli vositachilar o’z zimmalariga oladilar. 
Bugungi kunda ular yoshlar uchun tabiiy yashash joyiga aylanmoqda va 
shaxsning ijtimoiylashuvida katta ahamiyatga ega.
Shu bilan birga, ommaviy axborot vositalari yosh kishining turmush tarziga 
ikki tomonlama, bir-birini istisno qiladigan ta’sirni yaratadi: bir tomondan, ular 
yoshlar o’rtasida sog’lom turmush tarzini shakllantirishni rag’batlantiruvchi 
omil sifatida harakat qilishadi, boshqa tomondan ular yomon odatlar, 
giyohvandlik rivojlanishiga sabab bo’ladi va psixologik bezovtalikni 
rivojlanishiga hissa qo’shadi.
So’nggi o’n yilliklarda o’tkazilgan sotsiologik tadqiqotlar shuni tasdiqladiki, 
masalan, televizor jamiyatning hozirgi holati, unda mavjud bo’lgan adolat 
darajasi va jamiyatning zamonaviy vakilining eng tipik xususiyatlari haqidagi 
g’oyalarning shakllanishiga ta’sir qiladi. Kamroq darajada ommaviy axborot 
vositalari (va aniqrog’i, televizor) ideal hayot tarzi, ideal ijtimoiy tizim, ijtimoiy 
adolat va kerakli insoniy fazilatlar haqidagi g’oyalar bilan bog’liq bo’lgan 
ijtimoiy idealning turli qirralarini shakllantirishga ta’sir qiladi.
Ammo bu ma’no-tasvirlar har doim ham haqiqiy tasvirni beravermaydi. 
Yoshlar o’zlarining yorqin ishlarini bajarish bilan davlatning bir qator huquqiy 
normalarini buzgan qahramonlar va super qahramonlarni ko’rishadi, ammo 
bu salbiy reaktsiyaga olib kelmaydi, aksincha, rag’batlantiriladi. Haqiqiy 
hayotda bu sodir bo’lmaydi, lekin bu tasvir aniqlanadi va dunyoning noto’g’ri 
ko’rsatilgan ko’rinishini shakllantiradi.
Yoshlarning xulq-atvoriga ommaviy axborot vositalarining unchalik to’g’ri 
bo’lmagan ta’siridan tashqari, uning bir nechta ijobiy jihatlar ham mavjud:
• OAV yoshlarni barcha bo’lib o’tayotgan hodisalardan xabardor qilib, 
natijada “axborot yetishmovchiligini” qoniqtiradi;
• Omaviy axborot vositalari aholining umumiy, shu jumladan siyosiy 
madaniyatini oshiradi;
• Hukumatni va aholini o’zaro xabardor qilish uchun xizmat qiladi;

---

127
• Ijtimoiy taranglikni bartaraf etadi.
Shu bilan birga, xuddi shu sotsiologiyaning ta’kidlashicha, yoshlar 
auditoriyasida ommaviy axborot makonida mavjud bo’lgan jiddiy hayotiy 
savollarga malakali javoblar yetishmaydi: insonning bu dunyodagi o’rni; shaxs 
va jamoaning munosabatlari; jumboqlar va haqiqiy sevgining ziddiyatlari; 
oilaviy baxtga erishish yo’llari va baxtsizlikning ma’naviy ufqlari.