Книга узб испр! gjck!indd

Javoblarning variantlari:
-hujumlarga e’tibor bermaslik;
-hujum qilayotgan insonni bloklash;
-tarmoq administratoriga shikoyat qilish;

---

121
-politsiyaga shikoyat qilish;
-tanishlardan, ota-onadan yordam so’rash;
-ularda ma’lumotlar mavjud bo’lsa, noto’g’riligini isbotlash.
Yuqoridagi harakatlar variantlari haqiqatan ham qo’llanilishi mumkin va 
kerak. Bundan tashqari, hali ham boshqa usullar va variantlar mavjud. Bir 
qator texnik yechimlar mavjud. Masalan, Facebook, VKontakte va boshqa 
ijtimoiy tarmoqlar sozlamalar yordamida yoqimsiz izoh va xabarlardan xalos 
bo’lishga imkon beradi. Shuningdek, siz odamlarning o’zlarini yozuvlar va 
fotosuratlarda etiketlashlariga to’sqinlik qilishingiz mumkin. Huquqbuzarlarni 
shunchaki to’sib qo’yish mumkin. Bundan tashqari, agar kimdir sizni ijtimoiy 
tarmoqda haqorat qilsa, u haqida ma’muriyatga shikoyat qilishingiz mumkin. 
Yoki agar bu boshqa manbalarda davom etsa, blokirovka qilish imkoniyati 
yo’q bo’lsa, siz haqiqatan ham huquqni muhofaza qilish idoralariga murojaat 
qilishingiz kerak.
Avvalgi darslarda gaplashgan netiket qoidalari va xavfsizlik qoidalari katta 
yordam beradi. Bu provokatsiyalarga javob bermayapti (ko’pincha kiberhujum 
shunchaki provokatsiyalar bilan boshlanadi) va ijtimoiy tarmoqlardagi o’zlari 
haqidagi ma’lumotlarni minimallashtirish (shuning uchun tajovuzkorlar sizga 
qarshi foydalanishlari mumkin bo’lgan ma’lumotlarga ega bo’lmaydilar) va turli 
xil maxfi ylik sozlamalaridan foydalanish va do’stlaringiz kim «qo’shilmoqchi 
bo’lganlarni» ehtiyotkorlik bilan tanlash va tahlil qilish.
Ammo asosiy maslahat - vaziyatni siz ishongan kishilar bilan bo’lishishdan 
qo’rqmaslikdir. Bu har doim ham ota-onalar yoki o’qituvchilar bo’lmasligi 
mumkin. Ular bir oz boshqacha avlod vakillari va har doim ham sodir 
bo’layotgan narsalarning mohiyatini anglay olmaydilar, chunki ular virtual 
olamdagi hayotga kamroq aralashadilar. Ammo sizning yoningizda katta 
akalaringiz va opa-singillaringiz, siz ishonishingiz mumkin bo’lgan do’stlar 
bo’lishi mumkin. Birgalikda, umumiy harakatlar bilan tajovuzkorni yengish 
mumkin bo’ladi.Kiber-bezorilik nisbatan yangi hodisa bo’lishiga qaramay 
(darvoqe, bu haqda AQShda birinchi marta 1998 yilda gapirishgan), u 
allaqachon o’zining turlari bilan farq qiladi. Ulardan asosiylari quyidagilar.