Книга узб испр! gjck!indd

Kiberhujumni qanday aniqlash mumkin? Elektron tarzda yuborilgan har 
qanday kamsituvchi, haqoratli yoki tahdidli xabar kiberhujumdir. Bunga 
jabrlanuvchining roziligisiz Facebook yoki YouTube ijtimoiy tarmoqlarida 
joylashtirilgan kamsituvchi fotosuratlar yoki videolar kiradi.
Jabrlanuvchini yomonlash uchun mo’ljallangan soxta ijtimoiy tarmoqlardagi 
profi llar yoki veb-saytlar ham kiberhujum deb tasnifl anadi. Kiberhujumchilar 
tomonidan qo’llaniladigan vositalar va taktikalar bir qarashda yaqqol ko’rinib 
turgan bo’lsa-da, kiberhujumga qarshi kurashdagi eng katta muammo 
jabrlanuvchilarning o’zlarini kiberhujumchilar qurbonlari deb tan olishdir.
Bu nima uchun xavfl i? Har qanday bezorilik, shu jumladan kiberhujum 

---

120
- qurbonlarning psixologik salomatligi uchun xavfli. Tadqiqotlar shuni 
ko’rsatadiki, bezorilik ko’pincha o’spirinlarda ruhiy tushkunlik va boshqa 
kasalliklarga olib keladi, o’z qadr-qimmatini pasaytiradi va izolyatsiya qiladi. 
Ular o’z joniga qasd qilish haqida ko’proq o’ylashadi va ba’zida bu o’z joniga 
qasd qilish bilan bog’liq.
Ko’pincha, haqiqiy hayotda odamni ta’qib qilish kiberhujum bilan birlashtiriladi. 
Bundan tashqari, Qo’shma Shtatlar va Evropa mamlakatlarida o’tkazilgan bir 
qator tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, bu bir-biriga bog’liq bo’lgan hodisalar: 
kiberhujumlar ko’pincha oddiy dunyoda ta’qiblar qurboniga aylanishadi. 
Oflayn bezorilik odatda ancha keng tarqalgan, ammo uning qurbonlari 
muhim ustunlikka ega: ular ta’qib qiluvchilardan yashirinishlari mumkin. 
Aytaylik, o’spirin uyda maktabdagi masxara va bezorilikdan uzoqlashishi 
mumkin. Kiberhujumchilar kecha-kunduz qurbonlarni ta’qib qilishi mumkin.
Yana bir qiyinchiligi - qayta aloqaning yo’qligi. «Yuzma-yuz» bulling qilish 
epizodlarida tajovuzkor jabrlanuvchining zaifligini ko’radi va o’z joniga qasd 
qilish va boshqa halokatli oqibatlarga olib kelmaslik uchun biron bir vaqtda 
to’xtashi mumkin. Ammo Internetda siz boshqa tomonda nima bo’layotganini 
ko’ra olmaysiz va tajovuzkor vaqtida qachon to’xtashni bilmaydi. Shuning 
uchun, onlayn tajovuz haddan tashqari yuqori va xavfli bo’lishi mumkin.
Turli tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, o’spirinlar o’zlariga o’xshagan auditoriya 
bor ijtimoiy tarmoqlarda kiberhujumga duch kelishadi. Bu yana o’sha 
«VKontakte», Instagram, TikTok, qisman YouTube, Telegram, Viber kabi 
messenjerlar, qisman ko’p foydalanuvchilari bor onlayn-o’yinlar.
МP 3
Trener tinglovchilarga quyidagi xabar bilan murojaat qiladi: «Biz 
kiberhujum nima ekanligini o’rganib chiqdik, uning qanday namoyon 
bo’lishini, qanday sodir bo’lishini tushunib yetdik.
Bundan tashqari, biz avval virtual olamdagi xavfsizlik qoidalari va o’zini 
tutish qoidalarini - tarmoqdagi etiketni o’rganib chiqdik.
Bilimlarning bunday to’plamiga ega ekanmiz, keling tasavvur qilaylik, 
biz o’zimizni internetdagi hujumlardan qanday himoya qilishimiz 
mumkin. Siz nima qilardingiz va qanday yo’l tutardingiz?»