Kommunal va mehnat gigiena kafedrasi O‟quv uslubiy majmua toshkent

25 mavzu.Metalllar – ishlab chiqarish zaxarli omil sifatida. 
Ishlab chiqarish zaharlari – mehnat jarayonida ishlovchilarga eng ko„p ta'sir etuvchi 
zararli va havfli ishlab chiqarish omillardan biri hisoblanadi. Uning turlari 5 milliondan 
ortiq, keng ko„lamda ishlatayotganlari esa 60 mingdan ortiq.. Ishlab chiqarish 
zaharlanishlarni chaqiruvchi zaharlarga: metallar, metallorganik birikmalar, organik 
eritmalar, qichishtiruvchi gazlar va h.q. Organizmga ishlab chiqarish zaharlari ta'sir etishi 
ehtimolligi ko„proq bo„lgan asosiy jarayonlar va ishlab chiqarish korxonalari. Metallardan 
zaxarlanishni ko„payish sabablari. Og„ir metallar: qo„rg„oshin, simob, xrom. Og„ir 
metallarni qo„llash bilan bog„lik ishlar va korxonalar. Og„ir metallarni asosiy 
xususiyatlari: fizik-kimyoviy, toksikologik, kumulyasiya, organizmga kirish va chiqish 
yo„llari. Alohida zaxarlar bilan zaxarlanishni oldini olish. Chora-tadbirlar ishlab chiqishda 
zaxarlanishna ilk bor alomatlarini aniqlashni ahamiyati. Asosiy sog„lomlashtirish chora-
tadbirlari.
Adabiyotlar: A - 1,2,9; Q – 12,13,14. 
26 mavzu.Ishlab chiqarish muxitidagi biologik omil. 
Biologik omil hakida tushuncha. Biologik zarar turlari: zooantrapanozlar 
(o„simliklar, changlanganlik, urug„lar, jun, soch va boshqalar ), aralash, organik 

---

chang(o„simlik, paxta, urug„, tuproq changi), efir yog„lari, o„simlikdan kelib chiquvchi 
aromatik birikmalar, saprofit mikroflora (ozuqa, mikrobiologik sanoati va boshqalar), 
mikrobiologik sintez mahsuloti (BVK, vitaminlar, fermentlar, zamburug„lar, antibiotiklar 
va boshqalar), kelib chiqishi bo„yicha biologik pestitsidlar, to„qima va hujayra kulturalari, 
makroorganizmlar (hayvon va qushlar bilan ishlash). Biologik omillar ta'sir etuvchi asosiy 
ishlab chiqaruvchi sanoatlar: qishlok xujalik sanoati (bug„doy yetishtiruvchi, paxtachilik, 
tabaki yetishtiruvchi, bog„bonchilik va boshqalar), mikrobiologik sanoati, biologik 
pestitsidlarni qo„llash va ishlab chiqarish, chorvachilik, va parranda yetishtirish, baliq 
yetishtirish, hayvonlarni o„rgatish va xizmat qilish(sirklar, xayvonot bog„lari), kasalliklar 
(infeksion, psixiatrik kasalxonalar). Ishchilar organizmiga biologik omillarni ta'siri: 
allergen ta'siri, infeksion(zooantrapanozlar, brutsellyoz, tulyaremiya, salmonellyoz, 
qichitma,stolbnyak va boshqalar), zaharlilik ta'siri (zaharlanish) ishchilar jaroxatini 
havfliligi: profilaktik chora-tadbirlar: qishloq xo„jaligidagi ishlab chiqarishda zamonaviy 
texnikani qo„llash, ozuqa tayyorlashda mexanizatsiya ishlari, mikrobiologik sintez ishlab 
chiqarishda texnologik jarayonni ketma-ketligi, moslamalarni germetiklash, yem saqlovchi 
omborxonalarda namlikni kamaytirish, kasal xayvonlarni o„z vaqtida aniqlash va 
izolyasiya qilish, ishlab chiqarish xonalarini va fermalarni dizenfeksiya qilish, ishchilar 
urtasida tushuntirish ishlari o„tkazish, ShXV va maxsus kiyim bilan ta'minlash, tashqi 
muhitni muxofaza qilish, gigiyenik mehnat sharoitini nazorat qilish, maishiy xonalarni 
jihozlash, dastlabki va davriy tibbiy ko„riklarni o„tkazish. 
Adabiyotlar: A - 1,2,9; Q – 12,13,14.